Opnieuw zijn regenboogvlaggen het doelwit geworden van vernielingen, waaronder in Helmond, Eindhoven en Utrecht. Waarom werkt die vlag bij sommigen als een rode lap op een stier? "Dat het symbool zo bekend is geworden, zorgt voor een tegenreactie."

Dat zegt onderzoeker Hanneke Felten van kennisinstituut voor sociale vraagstukken Movisie. Volgens haar helpt het niet dat complottheorieën en desinformatie die anti-lhbti+-sentimenten bevatten in Nederland voet aan de grond lijken te krijgen.

Vlag verbrand

Jesse en zijn partner Deniz hadden vanwege de Pride-maand een regenboogvlag opgehangen aan hun gevel in Helmond. Maar toen ze dit weekend thuiskwamen, zagen ze dat de vlag er niet meer was. "Inclusief de vlaggenmast en houder waar die in zat", zeggen ze.

Wat ermee was gebeurd? Volgens een buurvrouw bleek hun vlag verbrand. "Je probeert altijd heel naïef te zijn door te denken dat zoiets niet bij mij in de buurt gebeurt: 'Dat zal mij vast niet overkomen'. Maar er is toch altijd wel ergens een angst." Ook in Utrecht was het afgelopen week raak. Daar werd een huis waar een regenboogvlag aan de gevel hing bekogeld met eieren.

Bekijk hier hoe Jesse en Deniz en hun buurtgenoten reageerden op de vernieling van de regenboogvlag

Invloed van complottheorieën

Regenboogvlaggen die van gevels worden gerukt, vernield of in de fik worden gestoken, het lijkt een nieuw fenomeen, ziet onderzoeker Hanneke Felten. "We stonden, en staan nog altijd, hoog in de ranglijsten van lhbti-acceptatie. Maar dit soort regenboogacties lijkt uit de Verenigde Staten overgewaaid."

Ze doelt op de complottheorieën uit dat land, die tijdens de coronacrisis meer aandacht kregen in Nederland. "Dat is een zorgelijke ontwikkeling. Veel complotten zijn antisemitisch, of richten zich op moslims. Het lijkt erop dat dit soort complottheorieën ook anti-lhbti-sentimenten krijgen."

Broodjeaapverhaal

De groep die het daarbij het meest moet ontgelden zijn niet de homoseksuele mannen of lesbische vrouwen. "Het gaat in het bijzonder om transgender personen. Daarover gaat veel desinformatie rond. Zo hoor je vaak het verhaal dat mannen hun geslacht laten wijzigen om daarmee toegang te krijgen tot wc's en kleedkamers van vrouwen. Het broodjeaapverhaal wordt de wereld in geholpen dat de transgenderbeweging gericht is op seksueel geweld naar vrouwen."

Kolder, noemt Hanneke Felten het. "Het is een zot verhaal, niet serieus te nemen. Onderzoek naar seksueel geweld bij trans vrouwen laat zien dat juist zij vaak slachtoffer zijn. En dus niet de dader. Toch krijgt dit verhaal veel voet aan de grond in Europa. Zo is het al eens serieus besproken in het Engelse parlement."

'Regenboog roept tegenreactie op'

Het zijn dit soort ontwikkelingen die anti-regenboogacties veroorzaken, vermoedt Felten. Angst speelt daarbij een rol. "Die angst wordt gevoed door complottheorieën en de desinformatie die daarbij verspreid wordt."

Ook ziet de onderzoeker dat de regenboog algemeen bekend is geworden als symbool voor gelijkheid en diversiteit. "Er zijn zebrapaden en bankjes in regenboogkleuren, gemeenten hangen de regenboogvlag vaker uit. Dat is natuurlijk een positieve ontwikkeling, die laat zien dat er veel acceptatie is in Nederland. Maar dat roept bij sommige mensen dus blijkbaar een tegenreactie op."

Parallellen met voetbalsupporters

Of er vaker sprake is van gerichte acties op de regenboog als symbool voor de lhbti+-gemeenschap, weet Felten niet zeker. Het aantal regenboogvernielingen wordt niet bijgehouden. Ook is er nog niet eerder onderzoek gedaan naar de beweegredenen van mensen die het op de vlaggen hebben gemunt, zegt de onderzoeker.

Wel blijkt dat bij geweldsincidenten tegen lhbti+'ers het lang niet altijd zo is dat de daders ook daadwerkelijk tegen die gemeenschap zijn. "Geweld hangt af van context en de sociale normen die heersen. Dat zie je bijvoorbeeld bij voetbalsupporters. Die kunnen bij wijze van spreken in het weekend in een stadion de meest verschrikkelijke leuzen roepen ten aanzien van homo's, maar er de maandag op kantoor gezellig een bakje koffie mee drinken."

Stoerdoenerij en bewijsdrang

Anti-homogeweld gebeurt binnen een bepaalde context waarbij groepsgevoel een grote rol speelt. "Iemand begint en de rest gaat daarin mee. Het zijn vaak jonge mannen, die op een bepaalde leeftijd zijn dat stoerdoenerij en bewijsdrang naar elkaar toe een grote rol speelt."

"Vaak zijn ze onder invloed en dat wordt dat gevoel van 'kijk eens hoe cool en stoer wij met elkaar zijn' verder versterkt. Er wordt een overdreven stereotype beeld van mannelijkheid hooggehouden en dan is de regenboogvlag een makkelijk doelwit", zegt Felten.

'Ze zien hoe het ons raakt'

In Helmond kwam er een tegenreactie van buurtbewoners na de vernielingen bij het huis van Jesse en Deniz. Meerdere omwonenden plaatsten uit solidariteit met hun buren een regenboogvlag aan de gevel. "Dat is dan misschien het positieve van dit verhaal", zegt Jesse.

"Wij hangen de vlag vanuit onszelf op, maar dit zijn buurtbewoners die het voor ons doen. Het gaat niet om hen, maar ze zien hoe het ons raakt en ze gaan hiermee naast ons staan. Dat is heel belangrijk."

Belang van solidariteit uiten

Felten ziet het belang van dit soort solidariteitsacties. De onderzoeker wijst op het omstanderseffect. "Uit onderzoek blijkt dat het kan helpen als je laat zien dat je solidair bent met de slachtoffers. Discriminatie komt vaak voort uit het idee dat anderen hetzelfde vinden. Maar als daders merken dat ze door anderen op hun acties worden aangekeken, kan dat invloed hebben op hun gedrag."

Het werkt het beste als de solidariteitsacties van mensen komen die op de daders lijken of tot dezelfde groep behoren. "Dat heeft het meeste impact, blijkt uit onderzoek", zegt Felten. "Daarom is het zo goed dat er niet alleen is gereageerd door de lhbti-gemeenschap, maar ook door niet-lhbti'ers uit de buurt."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."