Waarom populaire EMDR-therapie voor sommigen de oplossing is, maar voor anderen juist niet
Het is een populaire en effectieve therapie voor mensen die last blijven houden van een schokkende ervaring: EMDR-therapie. De methode wordt steeds vaker ingezet bij uiteenlopende klachten, maar is dat wenselijk? "Het is geen wondermiddel."
Begin jaren 90 werd EMDR voor het eerst toegepast in Nederland. In het begin waren veel therapeuten nog sceptisch. Maar nu, ruim 30 jaar later, is EMDR uitgegroeid tot een standaardbehandeling bij PTSS-klachten. De Vereniging EMDR Nederland heeft op dit moment meer dan 7.000 geregistreerde therapeuten. Dat maakt dat Nederland per hoofd van de bevolking veruit de meeste EMDR-therapeuten heeft.
'Werkt snel en is praktisch'
EMDR, dat staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing, is een behandeltherapie die eenvoudig werkt. "De methodiek werkt snel", vertelt gz-psycholoog Arno Beugels. "Het is praktisch, cliënten hoeven geen huiswerk te doen en de therapeut wordt minder blootgesteld aan nare details."
Tijdens een therapiesessie wordt een cliënt gevraagd om te denken aan een herinnering of beeld dat spanning oproept. Tegelijkertijd voert de cliënt een afleidende taak uit, zoals het volgen van een lichtbalk met je ogen. Deze combinatie moet ervoor zorgen dat de emotionele lading van het beeld afneemt. Het werkgeheugen raakt overbelast, waardoor er minder ruimte is voor de herinnering.
EMDR voor depressies en pijn
In een overbelaste geestelijke gezondheidszorg valt EMDR dus op, want het werkt snel en vooruitgang is goed te meten. "Er hangt een soort mysterie rondom EMDR. Dat je erdoor in paar sessies heftig trauma kan verwerken", vertelt Beugels. In 2003 werd EMDR opgenomen in de Nederlandse behandelrichtlijn, weet hij. "Daar zijn goede resultaten."
Maar het wordt ook ingezet bij andere psychische klachten waar bewijs beperkt is. Zo wordt EMDR ingezet voor bijvoorbeeld depressies, angstklachten, pijn, verslaving en een negatief zelfbeeld. Volgens Beugels kiezen behandelaren soms uit goede bedoelingen voor EMDR: baat het niet, dan schaadt het niet.
'Andere behandelingen hebben beter effect'
Die gedachte kan volgens hem gevaarlijk zijn. "De eenzijdige focus op EMDR komt voort uit een maakbaarheidsideaal. Cliënten kunnen een behandeling, die beter kan werken, onthouden worden. Er wordt te snel gekeken naar EMDR, terwijl andere behandelingen soms een beter effect hebben."
Volgens Beugels zijn er reële risico's als de behandeling niet aansluit bij de behoefte van de cliënt. "Ik zie cliënten die meerdere keren een EMDR-traject hebben gevolgd. Ze komen hier met het idee dat ze uitbehandeld zijn", vertelt de psycholoog. "Ik probeer hen dan uit te leggen dat er nog veel meer mogelijkheden zijn. Het is fantastisch dat het bij een grote groep goede en snelle resultaten geeft, maar is er meer."
'Ik wilde mezelf eraan overgeven'
Dat de traumabehandeling niet altijd goed werkt, weet ook Anne Marsman. Ze maakte in haar leven meerdere schokkende en traumatische ervaringen mee, zoals seksueel misbruik. Als gevolg daarvan ontwikkelde ze onder andere PTSS-klachten, vertelt ze.
Marsman begon bij een gespecialiseerde instelling aan kort behandelprogramma van 8 dagen. "Daar kreeg ik dagelijks EMDR en exposure-therapie", vertelt ze. "Ik had weleens eerder EMDR gedaan, maar dat haalde toen niet zoveel uit. Ik wilde mezelf er ook echt aan overgeven."
'Ik kon niet meer uit mijn woorden komen'
"Tijdens de sessie moest ik aan één concreet beeld denken. Maar er kwam zoveel meer tevoorschijn", herinnert ze zich. "Ik denk dat er meer lading vrijkwam dan ik zelf had voorzien, waardoor mijn lichaam overbelast raakte. Na 5 dagen waren mijn lichamelijke klachten zo heftig, dat ik niet meer kon lopen. Ik kon niet meer uit mijn woorden komen."
In samenspraak met haar behandelaren is de behandeling stopgezet. "Mijn zenuwstelsel was totaal ontregeld. Ik ging met meer klachten weg, dan dat ik kwam." Dat terwijl ze overal las dat EMDR effectief is voor PTSS-klachten. "Maar wat als het dan niet werkt? Ligt dat dan aan mij, heb ik iets niet goed gedaan? Waren mijn trauma's misschien niet erg genoeg?"
EMDR geen kant-en-klare oplossing
Voor Beugels klinkt het verhaal van Marsman bekend. Hij kent meerdere verhalen van cliënten die geen baat hadden bij een EMDR-behandeling. Trauma laat zich niet altijd in een paar sessies oplossen, ziet hij. "Herstel verloopt vaak wisselend, traag en verschilt per geval."
Therapeuten moeten volgens hem meer aanbieden dan EMDR en cliënten beter voorlichten over de beperkingen van de therapie. "EMDR is geen quick fix."
'Niet enige weg naar herstel'
De Vereniging EMDR Nederland leidt mensen op in de traumatherapie. "Deze basisopleiding duurt ongeveer 4 á 5 dagen", vertelt voorzitter Jiska Weijermans. "Wij leren daar ook: wees kritisch wanneer je het inzet. Luister en kijk of de klachten worden aangestuurd door herinneringen, en of EMDR dus zinvol is."
Ook Weijermans ziet dat de populariteit van EMDR een keerzijde heeft. "EMDR-therapie wordt vaak als wonderlijk ervaren en staat erom bekend dat het relatief snel effect kan hebben", vertelt ze. "Dat maakt het een efficiënte behandelvorm, wat de grote belangstelling verklaart. Als vereniging willen we ook graag benadrukken: EMDR kan zeker nuttig zijn, maar het is beslist niet de enige weg naar herstel."
'Geen wondermiddel'
"Het probleem is niet EMDR", merkt Marsman op. "Ik ken ook echt mensen die die er goed mee geholpen zijn". Volgens Marsman is het verhaal rondom EMDR te eenzijdig.
Je hoort eigenlijk alleen maar wanneer het wél werkt, zegt ze. "Iedere keer komt er een soort halleluja verhaal. Hoe goed het werkt, hoe wonderlijk het is. Ik vind dat ik meer recht had op belangrijke informatie. EMDR is geen wondermiddel."