Oorlogen, klimaatcrisis en verharding in de maatschappij: voor de helft van de mensen die bewust geen kinderen willen, is de situatie in de wereld belangrijk bij die keuze. Ook de staat van Nederland speelt mee.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag en LINDA. onder ruim 4.100 mensen onder de 45 jaar die geen kinderen hebben. Onder hen zijn 1.263 mensen die bewust geen kinderen willen. Ook voor mensen die nog niet zeker zijn van hun kinderwens, horen de situatie in de wereld en in Nederland bij de meest genoemde redenen om mogelijk geen kind te willen.

'Zielig' om nu op te groeien

"Ik gun het een kind niet om in deze wereld op te groeien", vat iemand samen waarom ze geen kinderen wil. Zij is niet de enige: veel ondervraagden die bewust kinderloos - of 'kindvrij' zoals sommigen liever zeggen - zijn, geven in de eerste plaats aan dat ze hun vrijheid niet willen opgeven of dat ze niks met kinderen hebben, maar ook de situatie in de wereld wordt vaak in één adem genoemd als reden om anno 2024 bewust kinderloos te blijven.

Deelnemers vinden het 'zielig' als mensen nu opgroeien en willen kinderen niet 'opzadelen met de staat van de wereld'. "We leven van crisis naar crisis, overal is er oorlog. De dreiging van oorlog in Nederland is hoog, het klimaat gaat naar de knoppen", licht iemand toe. "Als we zo doorgaan, is er geen wereld meer voor mijn kinderen (die ik niet wil)."

Egoïstische keuze

Bewust kinderlozen vinden nu een kind krijgen bovendien 'het meest egoïstische dat je kunt doen' omdat er, zo zeggen ze, al te veel mensen op de wereld zijn.

Vooral als het gaat om het klimaat, dat voor 1 op de 5 meespeelt, heerst dat gevoel. "Het laatste wat onze planeet nodig heeft, is meer mensen. Als we met z'n allen zorgen dat de wereldbevolking omlaag gaat, heb je geen enkel klimaatdoel meer nodig."

Situatie in Nederland

Niet alleen de wereld, ook de kant die het opgaat met Nederland is een belangrijke reden om niet aan kinderen te beginnen. Het woningtekort, verharding in de maatschappij, drugscriminaliteit en mentale problemen bij de jeugd: hoewel sommigen aangeven dat Nederland goede voorzieningen heeft, ziet een derde ook in eigen land genoeg redenen om kinderloos te blijven.

Deelnemers, die zelf onder de 45 jaar zijn, hebben soms zelf moeite met het opbouwen van hun leven hier en vrezen dat dat voor toekomstige generaties alleen lastiger zal worden.

Uitstel kinderwens om woning

Dat het niet altijd makkelijk is om een leven op te bouwen, zorgt er ook voor dat mensen hun kinderwens uitstellen. Zo zegt een meerderheid (67 procent) van de mannen die wel kinderen willen, dat ze hun kinderwens op een laag pitje zetten omdat ze geen geschikte woning hebben. Voor de grootste groep mannen leiden ook het niet hebben van genoeg geld en de wens om eerst aan de carrière te werken tot uitstel.

Bij vrouwen spelen deze zaken minder vaak, van hen zegt 44 procent dat het opbouwen van een carrière ervoor zorgt dat ze later kinderen krijgen.

Kinderen zijn de norm

Hoewel er mensen zijn die bewust geen kind hebben, is het krijgen van kinderen in Nederland volgens de grootste groep mensen (49 procent) nog altijd de norm. Vrouwen merken dat een stuk meer dan mannen.

Zo worden vrouwen flink vaker geconfronteerd met de vraag wanneer ze aan kinderen beginnen. Aan ongeveer de helft van de vrouwen (53 procent) zonder kinderen wordt regelmatig gevraagd of er nog kinderen komen, terwijl dat maar voor 16 procent van de mannen geldt.

'Gereduceerd tot baarmoeder'

Veel deelnemers aan het onderzoek vinden die vraag 'irritant', 'brutaal' of ronduit pijnlijk. "Ik krijg al zeker sinds mijn 20e deze vraag van mijn schoonfamilie. Ik word er boos en verdrietig van. Ik heb het idee dat ik gereduceerd word tot baarmoeder", zegt iemand die nog niet weet of ze kinderen wil.

Zeker voor mensen die een kind hadden gewild, maar niet hebben gekregen of kunnen krijgen, kunnen vragen over hun kinderwens confronterend zijn. "Het doet mij pijn", zegt iemand die graag kinderen had gewild. "Alsof het abnormaal is om geen kinderen te hebben."

Antwoord wordt niet geaccepteerd

Mensen die zelf geen kinderen willen of hierover twijfelen, stoort het vooral dat anderen hun antwoord niet altijd lijken te accepteren.

Tientallen mensen in het onderzoek geven aan dat ze te horen krijgen dat 'het gevoel nog wel komt', dat het 'een fase' is, of dat ze 'nog eens goed moeten nadenken'.

Verwachting vanuit maatschappij

Voor sommigen is het krijgen van de vraag over kinderen dan ook niet het ergste, maar wel de verwachting die er vanuit de maatschappij lijkt te zijn. Een meerderheid (66 procent) van de vrouwen zonder kinderen heeft het gevoel dat er van ze wordt verwacht dat ze een kind krijgen, of ze het nou nog willen of niet.

Bij mannen is dat een derde (33 procent). "Zulke vragen leggen daardoor druk op de keuze. Ik heb het gevoel niet mee te doen in de maatschappij als ik geen kinderen zou krijgen, dat ik er minder toe doe", zegt iemand die nog twijfelt over het krijgen van kinderen.

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."