Ruwe taal in het debat, uithalen op social media of opruiende uitspraken: volgens tweederde (66 procent) zorgt de harde toon van politici onderling ervoor dat zij vaker met bedreigingen of intimidaties te maken krijgen.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 25.000 leden van het Opiniepanel. De deelnemers geven onder andere aan dat het 'wegzetten' van politieke tegenstanders en 'aanwakkeren van tegenstellingen' ongewenst gedrag legitimeert. Dat zorgt volgens hen ook voor het frustreren van het politieke debat: "Er is geen sprake van uitwisseling van gedachten meer, maar cancellen van wie en wat je niet bevalt. Neersabelen. Dat intimideert en stoort vrije debatten."

'Geeft verkeerd signaal af'

Deze kiezers verwachten van politici dat zij het juiste voorbeeld geven, maar zien dat er 'vaker op de man gespeeld wordt' en 'minder op de inhoud'. "De neiging om te scoren met oneliners haalt de nuance weg", vindt een deelnemer. "Aanvallen worden dan direct online gezet en veroorzaken verhitte reacties in de media en het publiek."

Dat geeft een verkeerd signaal af, voegt een andere panellid daaraan toe: "Veel burgers voelen zich geroepen om 'iets te doen'. Denk aan de protesterende boeren bij het huis van een minister of bedreigingen van politici na opruiend taalgebruik."

Vrij om mening te uiten?

Ruim 6 op de 10 (62 procent) ondervraagden denken dat de haatberichten of intimiderende reacties van burgers ervoor zorgen dat politici hun vak minder goed uit kunnen oefenen. Een deelnemer uit het onderzoek maakte dat zelf mee: "Ik zit zelf in de gemeenteraad en word ook bedreigd. Ik denk wel drie keer na voordat ik iets zeg en krijg geen hulp of bescherming."

Toch gaat ongeveer de helft (52 procent) ervan uit dat politici in Nederland over het algemeen veilig hun mening kunnen geven. 4 op de 10 (42 procent) denken van niet. Als voorbeelden noemen zij onder meer PVV-leider Geert Wilders die al 20 jaar beveiligd wordt en oud-minister Sigrid Kaag die na een periode van bedreigingen afzag van een tweede termijn als partijleider van D66.

Vrouwen vaker bedreigd

Vrouwelijke politici krijgen meer te maken met online agressie en haat dan hun mannelijke collega's. Tijdens het congres 'Veilig in de politiek' van Stem op een Vrouw staat dat onderwerp centraal. Devika Partiman richtte 7 jaar geleden deze actiegroep op en volgens haar is het thema veiligheid in de politiek nog altijd onderbelicht.

"We helpen vrouwen politiek actief te worden", vertelt ze over het doel van haar organisatie. "Maar wat we zien, is dat vrouwen, zodra ze politiek ingaan, de politiek ook weer snel verlaten. En dus moeten we iets doen voor die sociale veiligheid en de online haat."

Persoonlijke veiligheid

Het wordt een steeds grotere uitdaging om meer vrouwen in de politiek te krijgen, vertelt Partiman. Stem op een Vrouw deed eerder onderzoek onder jonge vrouwelijke politici en daaruit blijkt dat haat hen ontmoedigt om de politiek in te gaan.

"Ze vinden hun persoonlijke veiligheid en die van hun gezin belangrijk", legt ze uit over hun overwegingen. "En dus kiezen ze ervoor om eerder voor om achter de schermen of er helemaal niet te werken in de politiek."

'Ik ga je vermoorden'

'Je moeder had je moeten doorslikken' of 'Ik weet waar je woont, ik kom naar je toe en ga je vermoorden': het zijn een aantal berichten uit de inbox van D66-fractievoorzitter in Winterswijk Loes ten Dolle. "Ik zie dat de bedreigingen en de intimidatie heel erg gericht is op het feit dat ik vrouw ben", vertelt ze.

Ook Letty Demmers (D66) herkent dit verhaal. Zij is wethouder in Bergen op Zoom en heeft dagelijks te maken met intimiderende berichten en zelfs doodsbedreigingen: "Dat ik vooral weg moet, dat ik dood moet. En dat maatregelen tegen je genomen moeten worden."

Hoort bij het vak?

Hoe vervelend dit soort online haatberichten ook zijn, volgens een vijfde (21 procent) van de panelleden horen ze bij het vak. Om in de politiek te stappen, moet je over een 'dikke huid' beschikken, vindt ook deze deelnemer: "Natuurlijk is het niet normaal om bedreigd te worden, maar ik blijf er ook bij: het is de keuze van de persoon zelf om uit te komen voor iets waar hij of zij voor staat. Daar komt dan helaas ook haat bij."

Ook vindt deze groep dat (harde) kritiek op politici van alle tijden is. Al gebeurt dat volgens hen via online kanalen vaker 'anoniem', 'ondoordacht' en 'impulsief'. "Mensen hebben altijd de neiging gehad om flink uit te halen naar politici, maar vroeger bleef dat beperkt tot de kroeg", zegt een panellid. "Met de nieuwe media hebben ze ineens een platform om lekker hun ongenuanceerde meningen te uiten."

Politiek verlaten

Het zorgt voor waakzaamheid, geeft raadslid Ten Dolle aan. "Op het moment dat het echt dichtbij komt, bijvoorbeeld in een doelgerichte e-mail met foto's van je huis, zet het me aan het denken. Dat merk ik bijvoorbeeld met het uitlaten van de hond. Ik kijk dan toch nog een keer achterom."

De bedreigingen beïnvloeden volgens haar ook het politieke debat. "Ik kreeg twijfel of ik bepaalde uitspraken kon doen, of dat het dan weer zorgde voor een volle inbox." Ze twijfelt bovendien over haar politieke carrière, gaat ze bijvoorbeeld door na de volgende gemeenteraadsverkiezingen? "Ik moet straks een beslissing maken: wil ik door of niet, wil ik op de lijst? Ik ben er nog niet uit."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."