Dat sigaretten sinds april fors duurder zijn, zorgt ervoor dat er minder gerookt wordt. Maar dat supermarkten sinds deze week geen sigaretten meer mogen verkopen, lijkt minder effect te hebben op het rookgedrag.

Dat blijkt uit onderzoek onder bijna 23.000 leden van het Opiniepanel, onder wie duizenden mensen die regelmatig of soms roken. Rokers kunnen het verkoopverbod in supermarkten naar eigen zeggen makkelijk omzeilen door naar een speciaalzaak of een tankstation te gaan, maar aan de hoge prijs van een pakje peuken kunnen ze vaak niet ontkomen.

'Niet te betalen'

Van de ondervraagde rokers geeft 14 procent aan dat de hoge prijs van sigaretten ervoor heeft gezorgd dat ze minder zijn gaan roken. Nog eens 1 op de 10 (9 procent) is door de hogere prijs van plan om te stoppen. En van de mensen die al zijn gestopt, zegt 9 procent dat dit door de meest recente prijsstijging komt.

Een pakje sigaretten kost sinds 1 april gemiddeld meer dan 11 euro en dat voelen veel rokers in hun portemonnee. Na april waren er op veel plaatsen nog sigaretten voor de oude prijs te koop, maar die zijn nu bijna overal op. 'Ik rook al bijna 60 jaar, maar ik stop deze week omdat een pakje voor mij te duur is geworden', aldus een deelnemer.

Omrijden

Naast de prijsstijging heeft de overheid dit jaar nog een maatregel ingevoerd om roken te ontmoedigen: sinds 1 juli mogen supermarkten geen tabakswaren meer verkopen. In speciaalzaken en bij tankstations mag dat nog wel.

Die maatregel heeft minder effect op de rokers in het onderzoek. 8 procent is daardoor minder gaan roken en voor bijna niemand is dat een reden geweest om helemaal te stoppen. "Ik denk dat het wel helpt om te voorkomen dat jongeren gaan roken, maar ik rijd zelf gewoon om", zegt een deelnemer.

'Verslaafd is verslaafd'

Hoewel de hogere prijs van tabak invloed heeft op een deel van de rokers, blijven de meesten ondanks de maatregelen stug door paffen. Mensen die bij de grens wonen, geven aan hun tabak in het buitenland te kopen, waar dat een stuk goedkoper is. Velen vinden de prijsstijging in Nederland 'hypocriet' omdat de overheid via accijns geld verdient aan de verkoop van sigaretten. Bovendien denken ze dat tabak een 'luxeproduct' wordt 'voor de elite'.

Maar de belangrijkste reden dat de maatregelen niks uithalen, is een andere: "Verslaafd is verslaafd, daar doet niemand meer iets aan", verklaart een roker. Veel mensen zeggen dat er nog geen maatregelen waren toen ze begonnen met roken. "Het voelt oneerlijk dat ik eerst verslaafd mocht worden, maar nu als paria wordt gezien", zegt iemand die al langere tijd rookt. "Een rookvrije jongere generatie vind ik wél een prima streven, maar richt je dan ook daarop."

Speeltuinen

De meeste rokers vinden het daarom wel een goed plan dat roken op sportterreinen en in speeltuinen verboden wordt. Vanaf 2025 mag daar officieel geen tabak meer worden gebruikt.

Veel mensen vinden dat er op plekken waar veel kinderen zijn, niet gerookt moet worden. Sinds 2020 is het al verboden om op schoolterreinen te roken.

Steun voor verbod op terrassen fors gestegen

Voor een rookverbod op terrassen zijn nog geen officiële plannen, maar ook daarvoor is steun. Een meerderheid (59 procent) wil dat mensen ook daar geen sigaret meer mogen opsteken.

Die groep is de afgelopen jaren fors gegroeid. In 2013 onderzocht EenVandaag dit voor het eerst. Toen zag ruim een kwart (28 procent) van alle deelnemers het zitten om roken op terrassen van horeca te verbieden.

Apart rookgedeelte

De meeste mensen die zelf wel eens een sigaar of sigaret roken, zijn niet enthousiast (17 procent is voor). Zij vinden het 'betutteling' en zeggen dat er in horeca wel alcohol geschonken wordt en dat er vervuilende auto's langs terrassen rijden, waar mensen ook last van kunnen hebben.

Ook sommige niet-rokers vinden een totaalverbod op het terras overdreven. Meerdere mensen komen met dezelfde oplossing: een apart 'rokersgedeelte' buiten. "Ik snap dat anderen niet lastig gevallen moeten worden", zegt iemand die zelf niet rookt. "Maar roken buiten moet wat mij betreft wel kunnen. Dus gewoon op een apart deel van het terras."

Al sinds het aantreden van kabinet-Schoof kijkt politiek Den Haag met angst en beven uit naar de onderhandelingen over de Voorjaarsnota. Maar wat is deze nota precies en waarom is die zo belangrijk? "Na Prinsjesdag het belangrijkste financiële moment."

Het ministerie van Financiën is vanaf vandaag weer even het middelpunt van politiek Den Haag. Minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) en de fractievoorzitters van coalitiepartijen VVD, PVV, NSC en BBB proberen het daar de komende dagen eens te worden over de Voorjaarsnota.

Begroting van het lopende jaar

De Voorjaarsnota is het document waarin de begroting van het lopende jaar wordt aangepast. Dit gebeurt altijd in het voorjaar. Verder is de Nota ook het document waarin vooruit wordt gekeken naar toekomstige begrotingen.

Dit is elk jaar een spannend moment, maar dit jaar wordt er gesproken over miljarden euro's aan opgespaarde problemen.

Politieke 'wenslijstjes'

Daarbovenop komen ook nog de politieke 'wensenlijstjes' - van lagere huren tot extra geld voor gemeenten - die samen tot miljarden én miljarden euro's extra optellen.

En omdat het onderlinge wantrouwen in de coalitie groot is, gonst het in de Haagse wandelgangen daarom al maanden dat het kabinet wel eens hierom zou kunnen vallen.

Pittige gesprekken

"Het worden wel pittige gesprekken, verwacht ik", geeft minister Heinen toe tegenover EenVandaag. "De wensen zijn natuurlijk hoog, maar ik heb nog geen dekking gezien. En daar zit natuurlijk altijd de moeilijkheid in: hoe ga je het betalen?"

"Ik snap heel goed de wens voor extra uitgaven, maar matig want we krijgen het niet altijd uitgegeven en de inflatie is hoog, dat moeten we niet aanwakkeren", zegt de minister van Financiën.

'Lopen we op schema?'

"Het is na Prinsjesdag het belangrijkste financiële moment van het jaar," benadrukt Wimar Bolhuis over de Voorjaarsnota. Bolhuis is gespecialiseerd in overheidsfinanciën en als econoom verbonden aan de Universiteit Leiden.

"We hebben met Prinsjesdag een begroting voor 2025 gemaakt. Bij de Voorjaarsnota wordt gekeken: hoe gaat het eigenlijk met de uitgaven en de inkomsten? Loopt dat op schema?"

Alvast vooruitblikken

Een tussentijdse check van het huishoudboekje van de overheid dus, gecoördineerd door de minister van Financiën. Maar volgens econoom Bolhuis is het meer dan dat alleen.

"Het is ook belangrijk omdat je alvast met elkaar vaststelt welke uitgaven je wilt doen in de begroting voor de komende jaren. Dat is belangrijk. Wil je meer uitgeven aan bepaalde onderwerpen? Moet je de komende jaren problemen oplossen?"

Begrotingsregels

Al die wensen zijn gebonden aan speciale spelregels, zegt Bolhuis. "De begrotingsregels stellen bijvoorbeeld dat je niet zomaar extra uitgaven mag doen als minister. Daar moet goedkeuring voor zijn. En als je dat wil doen, zou je bijvoorbeeld extra moeten bezuinigen."

Een andere regel waar alle partijen zich aan moeten houden: "Daarnaast is er de regel dat als je meevallers hebt op je begroting, dat je die niet zomaar opnieuw mag uitgeven. Die moeten terug naar het ministerie van Financiën. Zo komt er weer ruimte voor andere ministeries om geld uit te geven."

Politieke wensen

En extra geld willen alle coalitiepartijen maar al te graag uitgeven. Zo gek is dat volgens Bolhuis niet, want zo halverwege het jaar ontstaan er allemaal nieuwe politieke wensen. Denk aan extra geld om de energierekening naar beneden te brengen, de huren en benzineprijzen te verlagen of de kinderopvang goedkoper te maken.

Maar ook de situatie in Oekraïne en de opstelling van de Amerikaanse president Donald Trump dwingen tot extra investeringen in defensie.

Nog meer geld nodig

Daarnaast heeft het kabinet ook nog geld nodig om de BTW op cultuur, media en sport te verlagen. Er is verder ook geld nodig om het stroomnet te verzwaren, de problemen met de vermogensbelasting zijn nog altijd niet opgelost, en er is ook extra geld nodig om de WIA-uitkeringen te compenseren.

En dan hebben we het nog niet eens gehad over extra geld voor de stikstofproblemen en om de jeugdzorg in gemeenten te verbeteren.

Staatsschuld

PVV en BBB zien de oplossing voor deze problemen in de lage staatsschuld die Nederland heeft. Daardoor zouden we makkelijk miljarden euro's kunnen lenen om al die wensen te betalen. "Nederland heeft een relatief lage staatsschuld, ongeveer 45 procent van het bruto binnenlands product. Dat is internationaal gezien laag," erkent Bolhuis.

De vraag is alleen of het verstandig is de staatsschuld op te laten lopen. "Je zou deze kunnen laten oplopen, maar de belangrijkste vraag is natuurlijk wat ga je met dat geleende geld doen? Ga je met dat geld dan investeringen doen die zich ook terugbetalen?"

Nieuwe planning

De conclusie volgens Bolhuis? "Het is een schaarstediscussie. Je moet kiezen. Dus dat wordt voor het kabinet wel een lastige keuze. Want er zijn gewoon vier partijen met verschillende belangen," zegt Bolhuis.

"Maar uiteindelijk is het de minister van Financiën en de minister-president om een keuze te maken en de nieuwe plannen voor 1 juni naar de Tweede Kamer te sturen."

Slechts één op de vijf asielzoekers in Nederland die volgens de regels naar een ander EU-land moeten terugkeren, wordt daadwerkelijk overgedragen. Dat blijkt uit cijfers die EenVandaag heeft opgevraagd bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

In 2023 werden 11.440 zogenoemde overdrachtsverzoeken ingediend. Maar slechts 2.420 asielzoekers vertrokken daadwerkelijk naar het land waar ze hun procedure zouden moeten afwachten. Voor 2024 ligt het aantal verzoeken op 8.820, waarvan er tot nu toe maar 1.550 zijn gehonoreerd. Volgens de IND kunnen overdrachten door lange procedures meer dan een jaar duren.

Grote verschillen tussen EU-landen

De bereidheid van EU-landen om asielzoekers terug te nemen, verschilt sterk. Duitsland accepteert bijna de helft van de verzoeken, terwijl Italië vrijwel nooit reageert. In de afgelopen 3 jaar is er geen enkele asielzoeker vanuit Nederland naar Italië teruggestuurd, ondanks ruim 4.000 verzoeken.

Griekenland en Hongarije krijgen vanuit Nederland zelfs helemaal geen verzoeken meer. Deze landen weigeren structureel om asielzoekers terug te nemen, waardoor het aantal succesvolle overdrachten al 5 jaar op nul staat.

Nederlandse rechters blokkeren soms overdrachten

Soms voorkomen Nederlandse rechters dat een asielzoeker wordt teruggestuurd. In de afgelopen 2,5 jaar gebeurde dat bijvoorbeeld twee keer bij overdrachten naar België. Dit omdat asielzoekers daar een 'onmenselijke behandeling' te wachten zou staan.

De meeste asielzoekers die volgens de zogeheten Dublinverordening naar een ander EU-land zouden moeten vertrekken, verdwijnen uit het zicht van de autoriteiten. Ze worden als 'met onbekende bestemming vertrokken' geregistreerd, waardoor overdracht niet meer mogelijk is.

Veel asielzoekers verdwijnen in de illegaliteit

Volgens migratiedeskundige aan de Universiteit Leiden Mark Klaassen, die ook lid is van de Adviesraad Migratie, is het voor het kabinet geen prioriteit om deze groep te volgen of te dwingen te vertrekken. "Daar is nu geen effectief beleid voor", zegt hij.

"De overheid zou beter haar best moeten doen om mensen in een opvangvoorziening te houden."