Dat sigaretten sinds april fors duurder zijn, zorgt ervoor dat er minder gerookt wordt. Maar dat supermarkten sinds deze week geen sigaretten meer mogen verkopen, lijkt minder effect te hebben op het rookgedrag.

Dat blijkt uit onderzoek onder bijna 23.000 leden van het Opiniepanel, onder wie duizenden mensen die regelmatig of soms roken. Rokers kunnen het verkoopverbod in supermarkten naar eigen zeggen makkelijk omzeilen door naar een speciaalzaak of een tankstation te gaan, maar aan de hoge prijs van een pakje peuken kunnen ze vaak niet ontkomen.

'Niet te betalen'

Van de ondervraagde rokers geeft 14 procent aan dat de hoge prijs van sigaretten ervoor heeft gezorgd dat ze minder zijn gaan roken. Nog eens 1 op de 10 (9 procent) is door de hogere prijs van plan om te stoppen. En van de mensen die al zijn gestopt, zegt 9 procent dat dit door de meest recente prijsstijging komt.

Een pakje sigaretten kost sinds 1 april gemiddeld meer dan 11 euro en dat voelen veel rokers in hun portemonnee. Na april waren er op veel plaatsen nog sigaretten voor de oude prijs te koop, maar die zijn nu bijna overal op. 'Ik rook al bijna 60 jaar, maar ik stop deze week omdat een pakje voor mij te duur is geworden', aldus een deelnemer.

Omrijden

Naast de prijsstijging heeft de overheid dit jaar nog een maatregel ingevoerd om roken te ontmoedigen: sinds 1 juli mogen supermarkten geen tabakswaren meer verkopen. In speciaalzaken en bij tankstations mag dat nog wel.

Die maatregel heeft minder effect op de rokers in het onderzoek. 8 procent is daardoor minder gaan roken en voor bijna niemand is dat een reden geweest om helemaal te stoppen. "Ik denk dat het wel helpt om te voorkomen dat jongeren gaan roken, maar ik rijd zelf gewoon om", zegt een deelnemer.

'Verslaafd is verslaafd'

Hoewel de hogere prijs van tabak invloed heeft op een deel van de rokers, blijven de meesten ondanks de maatregelen stug door paffen. Mensen die bij de grens wonen, geven aan hun tabak in het buitenland te kopen, waar dat een stuk goedkoper is. Velen vinden de prijsstijging in Nederland 'hypocriet' omdat de overheid via accijns geld verdient aan de verkoop van sigaretten. Bovendien denken ze dat tabak een 'luxeproduct' wordt 'voor de elite'.

Maar de belangrijkste reden dat de maatregelen niks uithalen, is een andere: "Verslaafd is verslaafd, daar doet niemand meer iets aan", verklaart een roker. Veel mensen zeggen dat er nog geen maatregelen waren toen ze begonnen met roken. "Het voelt oneerlijk dat ik eerst verslaafd mocht worden, maar nu als paria wordt gezien", zegt iemand die al langere tijd rookt. "Een rookvrije jongere generatie vind ik wél een prima streven, maar richt je dan ook daarop."

Speeltuinen

De meeste rokers vinden het daarom wel een goed plan dat roken op sportterreinen en in speeltuinen verboden wordt. Vanaf 2025 mag daar officieel geen tabak meer worden gebruikt.

Veel mensen vinden dat er op plekken waar veel kinderen zijn, niet gerookt moet worden. Sinds 2020 is het al verboden om op schoolterreinen te roken.

Steun voor verbod op terrassen fors gestegen

Voor een rookverbod op terrassen zijn nog geen officiële plannen, maar ook daarvoor is steun. Een meerderheid (59 procent) wil dat mensen ook daar geen sigaret meer mogen opsteken.

Die groep is de afgelopen jaren fors gegroeid. In 2013 onderzocht EenVandaag dit voor het eerst. Toen zag ruim een kwart (28 procent) van alle deelnemers het zitten om roken op terrassen van horeca te verbieden.

Apart rookgedeelte

De meeste mensen die zelf wel eens een sigaar of sigaret roken, zijn niet enthousiast (17 procent is voor). Zij vinden het 'betutteling' en zeggen dat er in horeca wel alcohol geschonken wordt en dat er vervuilende auto's langs terrassen rijden, waar mensen ook last van kunnen hebben.

Ook sommige niet-rokers vinden een totaalverbod op het terras overdreven. Meerdere mensen komen met dezelfde oplossing: een apart 'rokersgedeelte' buiten. "Ik snap dat anderen niet lastig gevallen moeten worden", zegt iemand die zelf niet rookt. "Maar roken buiten moet wat mij betreft wel kunnen. Dus gewoon op een apart deel van het terras."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."