Een minderheid verwacht dat we op de Verenigde Staten onder Donald Trump kunnen rekenen als Nederland onder vuur komt, terwijl dat wel zou moeten volgens NAVO-afspraken. Ook vreest een meerderheid dat Trumps beleid de Nederlandse economie zal schaden.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 21.000 leden van het Opiniepanel. Donald Trump begint maandag aan zijn tweede termijn als president van de Verenigde Staten, maar hij heeft zich in de aanloop al flink laten gelden met een aantal opzienbarende uitspraken.

'Wispelturige man'

Zo dreigde de nieuwe president dat 'wanbetalers', NAVO-lidstaten die volgens hem te weinig uitgeven aan hun defensie, niet langer op Amerikaanse militaire steun hoeven te rekenen. Nederland heeft de afgelopen jaren flink bijgelegd, maar dat is voor Trump niet genoeg.

De woorden van Trump zijn duidelijk aangekomen: 4 op de 10 (44 procent) denken dat de Verenigde Staten, onder Trump, komt helpen als Nederland wordt aangevallen door een ander land. Anderen denken van niet (37 procent) of twijfelen erover (20 procent). "Ik ben bang dat geen enkel land echt op deze wispelturige man, met incapabele adviseurs, kan rekenen wanneer de nood aan de man komt", schrijft een deelnemer. Vooral om die reden denkt de helft (53 procent) dat het tweede presidentschap van Trump een negatieve invloed zal hebben op de veiligheid in Nederland.

Ingrijpen bij inname Groenland

Trump heeft gezegd dat NAVO-landen jaarlijks 5 procent van hun bbp moeten uitgeven aan defensie. Voor Nederland zou dat een verhoging zijn van 22 naar 55 miljard euro. Over die eis zijn mensen verdeeld: 50 procent maakt zich er zorgen over, 44 procent niet. Die laatste groep vindt vooral dat het juist goed is dat Nederland zorgt dat het zijn eigen boontjes kan doppen.

Meer zorgen (56 procent) zijn er over de drift van Trump om Groenland in te lijven, desnoods met militaire druk. Dat land is nu onderdeel van Denemarken, maar Trump zou het graag bij Amerika voegen vanwege de strategische ligging ten opzichte van Rusland, en vanwege grondstoffen. De helft (48 procent) vindt dat Nederland moet ingrijpen als de aanstaande president echt een poging waagt.

Zorgen over importtarieven

Ook Trumps economische plannen laten mensen in Nederland niet onberoerd. Onder het mom van zijn 'America First'-beleid wil Trump importheffingen verhogen voor producten die het land binnenkomen. 6 op de 10 (59 procent) zijn hier bezorgd over. Deze deelnemers zijn niet alleen bang dat er minder Nederlandse producten naar Amerika gaan, maar denken ook dat Europa erop reageert met eigen maatregelen.

"Als Trump de helft doorvoert van wat hij roept, krijgen we een handelsoorlog die voor Nederland slecht is", schrijft een deelnemer. Een meerderheid (64 procent) denkt dan ook dat het tweede presidentschap van Trump een negatieve impact heeft op de Nederlandse economie.

Relatie Nederland en Amerika

Hoe moet het Nederlandse kabinet zich verhouden tot Trumps Verenigde Staten? Ondanks de zorgen over Trump en zijn beleid, vindt de grootste groep (49 procent) dat de verhoudingen hetzelfde moeten blijven. "De enige manier om escalatie te voorkomen is om Trump zoveel mogelijk te vriend te houden, zonder je eigen grenzen uit het oog te verliezen", denkt een deelnemer.

Een kwart (26 procent) vindt wel dat Nederland meer afstand moet nemen van Amerika, maar een bijna even grote groep (20 procent) wil juist meer toenadering zoeken. "Nederland is pragmatisch, juist Trump valt te paaien met deals. Ondertussen wel energie steken in meer Europese samenwerking", zegt een deelnemer. Uit eerder onderzoek van EenVandaag bleek de herverkiezing van Trump pro-EU-sentiment aan te wakkeren.

Al sinds het aantreden van kabinet-Schoof kijkt politiek Den Haag met angst en beven uit naar de onderhandelingen over de Voorjaarsnota. Maar wat is deze nota precies en waarom is die zo belangrijk? "Na Prinsjesdag het belangrijkste financiële moment."

Het ministerie van Financiën is vanaf vandaag weer even het middelpunt van politiek Den Haag. Minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) en de fractievoorzitters van coalitiepartijen VVD, PVV, NSC en BBB proberen het daar de komende dagen eens te worden over de Voorjaarsnota.

Begroting van het lopende jaar

De Voorjaarsnota is het document waarin de begroting van het lopende jaar wordt aangepast. Dit gebeurt altijd in het voorjaar. Verder is de Nota ook het document waarin vooruit wordt gekeken naar toekomstige begrotingen.

Dit is elk jaar een spannend moment, maar dit jaar wordt er gesproken over miljarden euro's aan opgespaarde problemen.

Politieke 'wenslijstjes'

Daarbovenop komen ook nog de politieke 'wensenlijstjes' - van lagere huren tot extra geld voor gemeenten - die samen tot miljarden én miljarden euro's extra optellen.

En omdat het onderlinge wantrouwen in de coalitie groot is, gonst het in de Haagse wandelgangen daarom al maanden dat het kabinet wel eens hierom zou kunnen vallen.

Pittige gesprekken

"Het worden wel pittige gesprekken, verwacht ik", geeft minister Heinen toe tegenover EenVandaag. "De wensen zijn natuurlijk hoog, maar ik heb nog geen dekking gezien. En daar zit natuurlijk altijd de moeilijkheid in: hoe ga je het betalen?"

"Ik snap heel goed de wens voor extra uitgaven, maar matig want we krijgen het niet altijd uitgegeven en de inflatie is hoog, dat moeten we niet aanwakkeren", zegt de minister van Financiën.

'Lopen we op schema?'

"Het is na Prinsjesdag het belangrijkste financiële moment van het jaar," benadrukt Wimar Bolhuis over de Voorjaarsnota. Bolhuis is gespecialiseerd in overheidsfinanciën en als econoom verbonden aan de Universiteit Leiden.

"We hebben met Prinsjesdag een begroting voor 2025 gemaakt. Bij de Voorjaarsnota wordt gekeken: hoe gaat het eigenlijk met de uitgaven en de inkomsten? Loopt dat op schema?"

Alvast vooruitblikken

Een tussentijdse check van het huishoudboekje van de overheid dus, gecoördineerd door de minister van Financiën. Maar volgens econoom Bolhuis is het meer dan dat alleen.

"Het is ook belangrijk omdat je alvast met elkaar vaststelt welke uitgaven je wilt doen in de begroting voor de komende jaren. Dat is belangrijk. Wil je meer uitgeven aan bepaalde onderwerpen? Moet je de komende jaren problemen oplossen?"

Begrotingsregels

Al die wensen zijn gebonden aan speciale spelregels, zegt Bolhuis. "De begrotingsregels stellen bijvoorbeeld dat je niet zomaar extra uitgaven mag doen als minister. Daar moet goedkeuring voor zijn. En als je dat wil doen, zou je bijvoorbeeld extra moeten bezuinigen."

Een andere regel waar alle partijen zich aan moeten houden: "Daarnaast is er de regel dat als je meevallers hebt op je begroting, dat je die niet zomaar opnieuw mag uitgeven. Die moeten terug naar het ministerie van Financiën. Zo komt er weer ruimte voor andere ministeries om geld uit te geven."

Politieke wensen

En extra geld willen alle coalitiepartijen maar al te graag uitgeven. Zo gek is dat volgens Bolhuis niet, want zo halverwege het jaar ontstaan er allemaal nieuwe politieke wensen. Denk aan extra geld om de energierekening naar beneden te brengen, de huren en benzineprijzen te verlagen of de kinderopvang goedkoper te maken.

Maar ook de situatie in Oekraïne en de opstelling van de Amerikaanse president Donald Trump dwingen tot extra investeringen in defensie.

Nog meer geld nodig

Daarnaast heeft het kabinet ook nog geld nodig om de BTW op cultuur, media en sport te verlagen. Er is verder ook geld nodig om het stroomnet te verzwaren, de problemen met de vermogensbelasting zijn nog altijd niet opgelost, en er is ook extra geld nodig om de WIA-uitkeringen te compenseren.

En dan hebben we het nog niet eens gehad over extra geld voor de stikstofproblemen en om de jeugdzorg in gemeenten te verbeteren.

Staatsschuld

PVV en BBB zien de oplossing voor deze problemen in de lage staatsschuld die Nederland heeft. Daardoor zouden we makkelijk miljarden euro's kunnen lenen om al die wensen te betalen. "Nederland heeft een relatief lage staatsschuld, ongeveer 45 procent van het bruto binnenlands product. Dat is internationaal gezien laag," erkent Bolhuis.

De vraag is alleen of het verstandig is de staatsschuld op te laten lopen. "Je zou deze kunnen laten oplopen, maar de belangrijkste vraag is natuurlijk wat ga je met dat geleende geld doen? Ga je met dat geld dan investeringen doen die zich ook terugbetalen?"

Nieuwe planning

De conclusie volgens Bolhuis? "Het is een schaarstediscussie. Je moet kiezen. Dus dat wordt voor het kabinet wel een lastige keuze. Want er zijn gewoon vier partijen met verschillende belangen," zegt Bolhuis.

"Maar uiteindelijk is het de minister van Financiën en de minister-president om een keuze te maken en de nieuwe plannen voor 1 juni naar de Tweede Kamer te sturen."

Slechts één op de vijf asielzoekers in Nederland die volgens de regels naar een ander EU-land moeten terugkeren, wordt daadwerkelijk overgedragen. Dat blijkt uit cijfers die EenVandaag heeft opgevraagd bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

In 2023 werden 11.440 zogenoemde overdrachtsverzoeken ingediend. Maar slechts 2.420 asielzoekers vertrokken daadwerkelijk naar het land waar ze hun procedure zouden moeten afwachten. Voor 2024 ligt het aantal verzoeken op 8.820, waarvan er tot nu toe maar 1.550 zijn gehonoreerd. Volgens de IND kunnen overdrachten door lange procedures meer dan een jaar duren.

Grote verschillen tussen EU-landen

De bereidheid van EU-landen om asielzoekers terug te nemen, verschilt sterk. Duitsland accepteert bijna de helft van de verzoeken, terwijl Italië vrijwel nooit reageert. In de afgelopen 3 jaar is er geen enkele asielzoeker vanuit Nederland naar Italië teruggestuurd, ondanks ruim 4.000 verzoeken.

Griekenland en Hongarije krijgen vanuit Nederland zelfs helemaal geen verzoeken meer. Deze landen weigeren structureel om asielzoekers terug te nemen, waardoor het aantal succesvolle overdrachten al 5 jaar op nul staat.

Nederlandse rechters blokkeren soms overdrachten

Soms voorkomen Nederlandse rechters dat een asielzoeker wordt teruggestuurd. In de afgelopen 2,5 jaar gebeurde dat bijvoorbeeld twee keer bij overdrachten naar België. Dit omdat asielzoekers daar een 'onmenselijke behandeling' te wachten zou staan.

De meeste asielzoekers die volgens de zogeheten Dublinverordening naar een ander EU-land zouden moeten vertrekken, verdwijnen uit het zicht van de autoriteiten. Ze worden als 'met onbekende bestemming vertrokken' geregistreerd, waardoor overdracht niet meer mogelijk is.

Veel asielzoekers verdwijnen in de illegaliteit

Volgens migratiedeskundige aan de Universiteit Leiden Mark Klaassen, die ook lid is van de Adviesraad Migratie, is het voor het kabinet geen prioriteit om deze groep te volgen of te dwingen te vertrekken. "Daar is nu geen effectief beleid voor", zegt hij.

"De overheid zou beter haar best moeten doen om mensen in een opvangvoorziening te houden."