Het Nederlands elftal wil dat de nabestaanden van gastarbeiders die zijn omgekomen bij de bouw van voetbalstadions in Qatar een schadevergoeding krijgen. Ook zal de aanvoerder een OneLove-band dragen. Het lijkt op meer activisme in het voetbal.

Over ruim 4 weken barst het WK voetbal in Qatar los en voor het eerst in 8 jaar is Oranje ook weer van de partij. De vraag is alleen of er ook reden is voor een feestje: om het voetbaltoernooi is namelijk veel te doen, vooral over de mensenrechtensituatie in de oliestaat. De roep om een boycot klinkt, ook uit de voetbalwereld zelf.

6.500 doden in Qatar

"Het was pure slavernij met uiteindelijk duizenden doden." Ruud Bosgraaf van Amnesty International windt er geen doekjes om. "Het steenrijke Qatar haalde arme mensen uit landen als Bangladesh en Nepal om de stadions van het WK voetbal te bouwen. Ze waren rechteloos, werden onderbetaald of ontvingen soms zelf helemaal geen loon."

Om nog maar te zwijgen over de vele doden die bij de bouwwerkzaamheden zijn gevallen. "Journalisten van de Britse krant The Guardian gingen naar de thuislanden van verdwenen arbeiders en kwamen tot de slotsom dat het om zo'n 6.500 doden moest gaan", vertelt Bosgraaf.

'Extra aandacht dankzij voetballers'

De berichten over de misstanden werden pas echt opgepikt toen ook voetballers zich begonnen uit te spreken over de kwestie. "Als wij een rapport schrijven is dat mooi, als Teun Koopmeiners of de Duitse international Toni Kroos het zegt, krijgt het opeens extra aandacht", legt hij uit.

"Natuurlijk gaan mensenrechten ook voetballers aan", zegt oud-profvoetballer Evgeniy Levchenko daarover. Hij is nu voorzitter van de Vereniging van Contractspelers (VVCS), een belangenvereniging voor profvoetballers. "Ik ben blij dat steeds meer spelers zich uitspreken."

Geen boycot van WK 1978

Het is namelijk niet altijd zo geweest dat voetballers zich uitspreken over de situatie in een gastland. Zo werd het WK voetbal van 1978 gehouden in het Argentinië van toenmalig dictator Jorge Videla. "Voor het eerst werden er toen protesten gehouden tegen een WK in een land met mensenrechtenschendingen", vertelt sporthistoricus Jurryt van de Vooren.

"Veel protest uit de voetballerij was er niet. Spelers wilden zich daar toen echt niet over uitlaten", legt hij uit. Er was destijds maar één speler die zich er wél over uitliet: Oeki Hoekema. Hij was niet geselecteerd voor Oranje, maar pleitte toch een boycot van het WK. "Wim van Hanegem heeft hem toen de mond gesnoerd."

Als promotie voor dictator

Ook Amnesty was in 1978 niet te porren voor een boycot. "Ze vertelden wel dat het regime van Videla tegenstanders thuis ophaalde en dat die mensen vervolgens nooit meer terugkwamen, maar ze brachten dat niet in verband met het WK", zegt Van de Vooren.

In de archieven ontdekte de sporthistoricus dat Amnesty in december 1977 besloot acties te voeren in aanloop naar het WK. "Er kwam een document naar boven waarin stond dat Videla de komst van het WK wilde gebruiken als promotie voor Argentinië." Uiteindelijk kwam er geen boycot, maar startte de mensenorganisatie een bewustwordingscampagne.

Pay Up-actie van Amnesty

Voorzitter Levchenko van VVCS had liever gezien dat het aankomende WK in Qatar wel geboycot zou worden. "Maar dat is nu te laat", erkent hij. De spelersbond sluit zich aan bij de Pay Up-actie van Amnesty. De mensenrechtenorganisatie wil dat de nabestaanden van de omgekomen gastarbeiders samen 440 miljoen dollar van de FIFA krijgen.

"De FIFA verdient 6 miljard dollar aan het WK. Die 440 miljoen dollar is het prijzengeld, dat lijkt ons redelijk als compensatie", legt Bosgraaf van Amnesty uit. Ook bondscoach Louis van Gaal heeft zijn steun uitgesproken voor de actie, maar vindt wel dat de voetbalbonden dit nu verder met de FIFA moeten uitvechten.

OneLove-aanvoerdersband

"De spelers moeten gaan voetballen en geen politiek bedrijven. Daarvoor zijn ze niet opgeleid", zei Van Gaal daar eerder over. Toch zal de aanvoerder van Oranje tijdens het WK de veelbesproken One Love-aanvoerdersband dragen. Is dat dan geen politiek statement?

"Het is een misverstand dat het regenboogkleuren zijn en dat het een alleen actie is voor lhbti-rechten", verduidelijkt Levchenko. "De band heeft ook andere kleuren zoals zwart, en staat voor gelijkheid en gelijke rechten, ongeacht je huidskleur, levensovertuiging of geaardheid."

'FIFA principieel tegen vermenging sport en politiek'

De voorzitter van spelersbond VVCS is blij dat naast de aanvoerder van Nederland ook de aanvoerders van België, Denemarken, Duitsland, Engeland, Frankrijk, Noorwegen, Wales, Zweden en Zwitserland bij hun interlands de OneLove-band zullen dragen.

Ondanks dat Virgil van Dijk en Georginio Wijnaldum eerder al de OneLove-band droegen, waarschuwt sporthistoricus Van de Vooren dat de FIFA altijd kan ingrijpen. Zo wilden Engeland, Wales, Schotland en Noord-Ierland in 2016 de Eerste Wereldoorlog herdenken met een speciale herinneringsband. "De FIFA deelde toen boetes uit, omdat de bond principieel tegen de vermenging van sport en politiek is."

'Als iets niet klopt, moet je dat durven zeggen'

Levchenko vindt dan ook dat de KNVB en andere landelijke voetbalbonden de kar moeten trekken en de FIFA moeten (blijven) aanspreken over de mensenrechtensituatie in Qatar. Tegelijkertijd is hij 'echt trots' op de spelers die opkomen voor mensenrechten en zich uitspreken tegen racisme.

Ook heeft Levchenko lovende woorden voor Van Gaal. Toen bleek dat Qatar door omkoping tot gastland van het WK 2022 is verkozen stak de bondscoach zijn ongenoegen daarover niet onder stoelen of banken. "Ik ben heel trots op Louis van Gaal. Als iets niet klopt, moet je dat durven zeggen."

Bijna 20.000 Oekraïense kinderen zijn sinds de invasie door de Russen ontvoerd. President Zelensky wil geen vredesakkoord voordat alle gedeporteerde burgers teruggekeerd zijn, terwijl Rusland ontkent. "Ze beroven ons van onze toekomst."

Twee van deze kinderen zijn Veronika en Sasha. Hun verhaal wordt verteld in de documentaire 'After The Rain: Putin's Stolen Children Come Home' van de Brits-Oekraïense regisseur Sarah McCarthy. "Sasha werd als kleuter bij een Russische controlepost van haar vader gescheiden", vertelt McCarthy.

Ontvoerd op zomerkamp

"Haar vader kwam in een detentiekamp terecht en Sasha belandde met haar broertjes en zusjes in een tehuis in Moskou. Na zijn vrijlating moest haar vader zelf uitzoeken waar zijn kinderen waren. Ook Veronika, de dochter van een Oekraïense soldaat, werd gedeporteerd."

''Ze namen ons mee naar een soort kamp in Rusland. De politie pakte onze telefoons af. Ik huilde constant, omdat ik bang was dat ik mijn familie nooit meer zou zien'', vertelt Veronika in de film. McCarthy, die zelf een Oekraïense moeder heeft, reist met haar documentaire nu de wereld rond om zoveel mogelijk mensen te laten zien wat er gebeurt. "Dit is de keiharde realiteit voor duizenden Oekraïense gezinnen."

Nieuwe identiteit

Inmiddels zijn er 1.247 kinderen teruggehaald, vertelt Darya Gerasymchuk. Zij is kinderrechtencommissaris en adviseur van president Zelensky. "Maar van heel veel kinderen weten we nog niet waar ze zijn. Ze zijn ondergebracht bij Russische pleeggezinnen en hebben een nieuwe naam en identiteit gekregen.''

Het is heel moeilijk om te achterhalen waar de kinderen zich bevinden. ''Vaak begint het met een tip van een ouder, of beelden op Russische televisie waarin kinderen te zien zijn bij adopties of heropvoedingsprogramma's'', zegt Gerasymchuk. ''Ook Amerikaanse satellietbeelden hielpen bij het opsporen van kinderen. Maar de financiering van dat programma is inmiddels stopgezet door de Trump-regering."

Rusland ontkent

Zodra duidelijk is waar een kind zich bevindt, wordt er door de organisatie Save Ukraine contact opgenomen met de familie. Deze organisatie is opgericht door Mykola Kuleba, voormalig kinderombudsman van Oekraïne, en werkt om de kinderen terug te halen.

Meestal gaat er dan een moeder of oma met een medewerker op pad naar Rusland of bezet gebied, via veilige routes zoals Polen, Wit-Rusland of Turkije. Met juridische stappen, onderhandelingen of persoonlijke contacten wordt dan geprobeerd om het kind vrij te krijgen.

'Genocide op ons volk'

En dat is niet eenvoudig, vervolgt Gerasymchuck. "Want Rusland erkent zelden dat er sprake is van ontvoering en werkt vrijwel nooit actief mee aan terugkeer. Het belangrijkste doel van de ontvoering van Oekraïense kinderen door de Russen is de genocide op het Oekraïense volk. Door het Oekraïense volk kinderen te ontnemen, proberen de Russen ons van onze toekomst te beroven."

Voor Sasha en Veronika liep het goed af. Sasha woont nu in Letland, en Veronika is terug in Kyiv. Ze hebben inmiddels beiden getuigd bij het Internationaal Strafhof. Maar veel kinderen komen getraumatiseerd terug en zijn geïndoctrineerd door Russische propaganda. Duizenden kinderen zijn nog altijd vermist.

Voorwaarde voor vrede

De vredesonderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne verlopen moeizaam. Voor Oekraïne is de terugkeer van alle gedeporteerde burgers, met als prioriteit de ontvoerde kinderen, een belangrijke voorwaarde voor een akkoord. President Zelensky is stellig: alle kinderen moeten terug zijn voordat er serieus over vrede kan worden gepraat.

Het onderwerp stond bovenaan de Oekraïense agenda tijdens de besprekingen in Saoedi-Arabië eind vorige maand. Volgens de Amerikanen gold de terugkeer van de kinderen als een eerste stap om vertrouwen op te bouwen tussen de partijen, maar ook dat lijkt nog ver weg.

Meer steun nodig

Darya Gerasymchuk hoopt dat de aanklacht van het Internationaal Strafhof in het vredesproces een verschil kan maken. "De arrestatiebevelen tegen president Poetin en zijn commissaris voor de kinderrechten Maria Lvova-Belova waren historisch", zegt ze.

"Ze erkenden niet alleen het oorlogsmisdrijf van kinderontvoering, maar ook het bredere patroon van genocide: het systematisch overbrengen van Oekraïense kinderen naar Russische gezinnen.''

Juridische druk

''Hopelijk zet dit juridische druk op Rusland en helpt het ons om meer kinderen terug te krijgen. De wereld ziet nu zwart-op-wit wat wij al lang weten: wat Rusland 'redding' noemt, is in werkelijkheid gedwongen deportatie'', zegt Gerasymchuk.

Ze is ook blij met de internationale coalitie Bring Kids Back UA, een gezamenlijk initiatief van Oekraïne en Canada, waar inmiddels 41 landen aan deelnemen. "Maar we hebben meer steun nodig. Alleen met internationale druk en sancties krijgen we beweging. De terugkeer van deze kinderen is voor ons essentieel", benadrukt ze. "Zolang zij niet thuis zijn, is vrede onmogelijk."