Dat Mark Rutte stopte als premier is voor veel mensen het 'Politiek moment van 2024'. Veel kiezers waren op hem uitgekeken, maar nu het nieuwe kabinet er een half jaar zit, voelt driekwart zich weinig of niet gehoord.

Dat blijkt uit onderzoek onder 25.000 leden van het Opiniepanel. Op het vertrek van Rutte wordt aan het einde van het jaar zowel positief als negatief teruggekeken.

Nieuwe wind in Den Haag

Voor sommige mensen betekende zijn vertrek 'het einde van een periode', voor anderen staat het juist voor 'een nieuw begin'. Zo zegt een D66-stemmer dat Ruttes vertrek dit jaar belangrijk was, "omdat dat het einde betekende van een redelijk tijdperk."

Anderen zijn positiever: voor hen staat zijn vertrek symbool voor een nieuwe wind in Den Haag waar ze lang naar hebben uitgekeken.

NAVO-baas

Ook dat Rutte 'juist in deze tijd van oorlog' NAVO-baas is geworden, maakt zijn overstap voor sommigen de mijlpaal van het jaar. Bovendien zien vooral mensen die op oppositiepartijen hebben gestemd weinig andere politieke hoogtepunten in 2024.

"Er was dit jaar maar één moment waar Nederland trots op zou moeten zijn, namelijk dat Rutte NAVO-chef werd", zegt een CDA-stemmer.

Niet gehoord door de politiek

De CDA-stemmer is niet de enige deelnemer aan het onderzoek die negatief terugkijkt op de rest van het politieke jaar. Een ruime meerderheid van de mensen (75 procent), ook de meeste kiezers van de vier coalitiepartijen, voelt zich niet zo of helemaal niet gehoord door de politiek.

Voor sommigen komt dat doordat ze zich niet kunnen vinden in de plannen van het kabinet-Schoof. Anderen vinden de ideeën wel goed, maar hebben kritiek op de verhouding tussen coalitie- en oppositiepartijen. Veel mensen storen zich bovendien aan het gebrek aan ervaring in het kabinet en aan de manier waarop coalitiepartijen met elkaar en met de premier omgaan.

Niet 'hun' kabinet

Het kabinet is precies een half jaar aan de macht. Veel mensen die op een coalitiepartij hebben gestemd, hebben na dat halfjaar niet het gevoel dat het kabinet-Schoof 'hun' kabinet is. In de praktijk zien mensen nog weinig van de kabinetsplannen terug en dat zorgt richting 2025 voor onzekerheid.

Zo voelt een meerderheid van de mensen die op NSC hebben gestemd (66 procent) en bijna de helft (43 procent) van de VVD-stemmers zich onvoldoende vertegenwoordigd door dit kabinet. Van de PVV- en BBB-stemmers is ongeveer een derde negatief. De meeste van hen voelen zich wel genoeg gehoord.

2025 verkiezingsjaar?

Over de toekomst van dit kabinet zijn veel mensen dan ook sceptisch. De meerderheid, 59 procent, denkt dat het kabinet 2025 niet gaat overleven.

Het vertrouwen in de politiek trekt aan het einde van het jaar voorzichtig wat aan. 3 op de 10 (30 procent) mensen zijn positief. Het vertrouwenscijfer is daarmee nog altijd laag, maar sommige mensen zien in de laatste weken van 2024 wat hoopvolle momenten. Minister Faber van Asiel heeft op de valreep van 2024 haar asielplannen klaar, en het stelt mensen gerust dat oppositie en coalitie bij de onderwijsbegroting hebben laten zien dat ze samen kunnen werken.

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."