Maar weinig omwonenden van asielzoekerscentra (azc's) hebben het gevoel gehad dat ze wat te zeggen hadden over de komst ervan in hun buurt. Mensen die dat wel hadden, zijn stukken positiever over hun ervaringen met het azc.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 26.000 leden uit het Opiniepanel. Veel van hen zagen in 2024 veel veranderen als het gaat om het thema asiel. Veel meer media-aandacht voor het thema, vrienden of familie die anders zijn gaan denken over asielzoekers, een nieuwe wind in Den Haag die de druk opvoert, maar nog niet ver komt. Dat geldt zeker voor de 10.000 ondervraagden die in de buurt van een azc wonen. Hoe is dat voor hen?

Steun groter bij meer invloed

De meningen van omwonenden zijn sterk verdeeld. De meesten kunnen ermee leven: bijna een kwart is positief en nog eens een derde niet positief, maar ook niet negatief. Maar ruim een derde (38 procent) is niet te spreken over het azc en de ervaringen met de bewoners ervan. Dat zijn vooral mensen die naar eigen zeggen weinig in te brengen hadden tegen de komst ervan.

Omwonenden die wel een gevoel van invloed hadden over de komst van het azc in hun buurt zijn een stuk optimistischer: 71 procent van hen zegt positieve ervaringen te hebben: "De gemeente wilde eerst te veel mensen onderbrengen. Na discussie is er gekozen voor minder mensen op die locatie, wat het voor zowel de asielzoekers als de buurt beter en humaner maakte."

'Alles stond al vast'

Een deel van deze omwonenden is politiek links georiënteerd en staat sowieso positiever tegenover asielzoekers. Maar voor mensen die al sceptisch zijn, helpt gebrek aan echte inspraak niet mee om later een beter gevoel te krijgen bij het azc in hun buurt: "Ik ben geen PVV'er ofzo, maar hoe het azc is doorgedrukt is bij de beesten af. Alles stond al vast. Geen wonder dat mensen zoals ik naar rechts trekken", vertelt een omwonende die NSC heeft gestemd bij de laatste verkiezingen.

Slechts 1 op de 5 omwonenden geeft aan dat er een mogelijkheid tot inspraak was voor de komst van het opvangcentrum. Een klein deel (5 procent) heeft ook gebruikgemaakt van die mogelijkheid. Het overige deel was vooral sceptisch over het effect. Het zou toch niets veranderen, was de gedachte. Al met al heeft maar 5 procent het gevoel gehad dat ze invloed hadden op de komst van het azc in hun omgeving.

Komst azc onder voorwaarden acceptabel

Van de mensen die niet in de buurt van een azc wonen, noemt de grootste groep (53 procent) het onacceptabel als dat er wel zou komen. Maar die houding verzacht wanneer wordt voldaan aan bepaalde voorwaarden. De helft (52 procent) van de mensen die een azc in hun buurt eigenlijk niet ziet zitten, draait die mening bij als ze kunnen meebeslissen over de voorwaarden van die komst.

Andere factoren die weerstand weg kunnen nemen, gaan over de bewoners van dat eventuele azc. Ruim de helft van de mensen die nu kritisch zijn, zegt een mogelijke komst van een azc in hun buurt acceptabel te vinden als daar alleen oorlogsvluchtelingen en stellen of gezinnen in worden opgevangen.

Spreidingswet moet blijven

Ook wordt het draagvlak groter als aangetoond kan worden dat andere gemeenten naar verhouding evenveel asielzoekers opnemen. Daar is, gevraagd aan alle deelnemers van het onderzoek, nu amper sprake van. Slechts 1 op de 10 (11 procent) denkt dat asielzoekers eerlijk zijn verdeeld over Nederland. Vooral minder rijke, kleine dorpen of plattelandsgebieden buiten de Randstad vangen vluchtelingen op, is de indruk.

Met de invoering van de spreidingswet kregen gemeenten dit jaar de taak naar verhouding een bepaald aantal asielzoekers op te vangen. Het vorige kabinet, Rutte 4, heeft de omstreden wet ingevoerd, maar het nieuwe kabinet van Schoof wil er vanaf. Een slecht idee, vindt de grootste groep. Iets meer dan de helft (54 procent) vindt dat de spreidingswet moet blijven, tegenover 38 procent die het eens is met het nieuwe kabinet.

2024: veel aandacht, weinig oplossingen

Over de slagkracht van het nieuwe kabinet op asiel zijn panelleden niet te spreken. Slechts 13 procent vindt dat het nieuwe kabinet het is gelukt om oplossingen te vinden voor de asielproblematiek in Nederland. En ook over het komende jaar zijn kiezers die hopen op meer maatregelen weinig optimistisch: 1 op de 5 (20 procent) denkt dat het kabinet de instroom in 2025 naar beneden kan krijgen.

De combinatie van de aanhoudende druk op het kabinet en de beperkte daadkracht leidt tot zorgen over de sfeer in de samenleving. Een panellid zegt daarover: "Ik zie om me heen dat het geduld wat betreft oplossingen voor de asielproblematiek op begint te raken en dat er een soort moedeloosheid ontstaat. Ik ben bang dat dit alleen maar meer extremisme tot gevolg zal hebben."

Al sinds het aantreden van kabinet-Schoof kijkt politiek Den Haag met angst en beven uit naar de onderhandelingen over de Voorjaarsnota. Maar wat is deze nota precies en waarom is die zo belangrijk? "Na Prinsjesdag het belangrijkste financiële moment."

Het ministerie van Financiën is vanaf vandaag weer even het middelpunt van politiek Den Haag. Minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) en de fractievoorzitters van coalitiepartijen VVD, PVV, NSC en BBB proberen het daar de komende dagen eens te worden over de Voorjaarsnota.

Begroting van het lopende jaar

De Voorjaarsnota is het document waarin de begroting van het lopende jaar wordt aangepast. Dit gebeurt altijd in het voorjaar. Verder is de Nota ook het document waarin vooruit wordt gekeken naar toekomstige begrotingen.

Dit is elk jaar een spannend moment, maar dit jaar wordt er gesproken over miljarden euro's aan opgespaarde problemen.

Politieke 'wenslijstjes'

Daarbovenop komen ook nog de politieke 'wensenlijstjes' - van lagere huren tot extra geld voor gemeenten - die samen tot miljarden én miljarden euro's extra optellen.

En omdat het onderlinge wantrouwen in de coalitie groot is, gonst het in de Haagse wandelgangen daarom al maanden dat het kabinet wel eens hierom zou kunnen vallen.

Pittige gesprekken

"Het worden wel pittige gesprekken, verwacht ik", geeft minister Heinen toe tegenover EenVandaag. "De wensen zijn natuurlijk hoog, maar ik heb nog geen dekking gezien. En daar zit natuurlijk altijd de moeilijkheid in: hoe ga je het betalen?"

"Ik snap heel goed de wens voor extra uitgaven, maar matig want we krijgen het niet altijd uitgegeven en de inflatie is hoog, dat moeten we niet aanwakkeren", zegt de minister van Financiën.

'Lopen we op schema?'

"Het is na Prinsjesdag het belangrijkste financiële moment van het jaar," benadrukt Wimar Bolhuis over de Voorjaarsnota. Bolhuis is gespecialiseerd in overheidsfinanciën en als econoom verbonden aan de Universiteit Leiden.

"We hebben met Prinsjesdag een begroting voor 2025 gemaakt. Bij de Voorjaarsnota wordt gekeken: hoe gaat het eigenlijk met de uitgaven en de inkomsten? Loopt dat op schema?"

Alvast vooruitblikken

Een tussentijdse check van het huishoudboekje van de overheid dus, gecoördineerd door de minister van Financiën. Maar volgens econoom Bolhuis is het meer dan dat alleen.

"Het is ook belangrijk omdat je alvast met elkaar vaststelt welke uitgaven je wilt doen in de begroting voor de komende jaren. Dat is belangrijk. Wil je meer uitgeven aan bepaalde onderwerpen? Moet je de komende jaren problemen oplossen?"

Begrotingsregels

Al die wensen zijn gebonden aan speciale spelregels, zegt Bolhuis. "De begrotingsregels stellen bijvoorbeeld dat je niet zomaar extra uitgaven mag doen als minister. Daar moet goedkeuring voor zijn. En als je dat wil doen, zou je bijvoorbeeld extra moeten bezuinigen."

Een andere regel waar alle partijen zich aan moeten houden: "Daarnaast is er de regel dat als je meevallers hebt op je begroting, dat je die niet zomaar opnieuw mag uitgeven. Die moeten terug naar het ministerie van Financiën. Zo komt er weer ruimte voor andere ministeries om geld uit te geven."

Politieke wensen

En extra geld willen alle coalitiepartijen maar al te graag uitgeven. Zo gek is dat volgens Bolhuis niet, want zo halverwege het jaar ontstaan er allemaal nieuwe politieke wensen. Denk aan extra geld om de energierekening naar beneden te brengen, de huren en benzineprijzen te verlagen of de kinderopvang goedkoper te maken.

Maar ook de situatie in Oekraïne en de opstelling van de Amerikaanse president Donald Trump dwingen tot extra investeringen in defensie.

Nog meer geld nodig

Daarnaast heeft het kabinet ook nog geld nodig om de BTW op cultuur, media en sport te verlagen. Er is verder ook geld nodig om het stroomnet te verzwaren, de problemen met de vermogensbelasting zijn nog altijd niet opgelost, en er is ook extra geld nodig om de WIA-uitkeringen te compenseren.

En dan hebben we het nog niet eens gehad over extra geld voor de stikstofproblemen en om de jeugdzorg in gemeenten te verbeteren.

Staatsschuld

PVV en BBB zien de oplossing voor deze problemen in de lage staatsschuld die Nederland heeft. Daardoor zouden we makkelijk miljarden euro's kunnen lenen om al die wensen te betalen. "Nederland heeft een relatief lage staatsschuld, ongeveer 45 procent van het bruto binnenlands product. Dat is internationaal gezien laag," erkent Bolhuis.

De vraag is alleen of het verstandig is de staatsschuld op te laten lopen. "Je zou deze kunnen laten oplopen, maar de belangrijkste vraag is natuurlijk wat ga je met dat geleende geld doen? Ga je met dat geld dan investeringen doen die zich ook terugbetalen?"

Nieuwe planning

De conclusie volgens Bolhuis? "Het is een schaarstediscussie. Je moet kiezen. Dus dat wordt voor het kabinet wel een lastige keuze. Want er zijn gewoon vier partijen met verschillende belangen," zegt Bolhuis.

"Maar uiteindelijk is het de minister van Financiën en de minister-president om een keuze te maken en de nieuwe plannen voor 1 juni naar de Tweede Kamer te sturen."

Slechts één op de vijf asielzoekers in Nederland die volgens de regels naar een ander EU-land moeten terugkeren, wordt daadwerkelijk overgedragen. Dat blijkt uit cijfers die EenVandaag heeft opgevraagd bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

In 2023 werden 11.440 zogenoemde overdrachtsverzoeken ingediend. Maar slechts 2.420 asielzoekers vertrokken daadwerkelijk naar het land waar ze hun procedure zouden moeten afwachten. Voor 2024 ligt het aantal verzoeken op 8.820, waarvan er tot nu toe maar 1.550 zijn gehonoreerd. Volgens de IND kunnen overdrachten door lange procedures meer dan een jaar duren.

Grote verschillen tussen EU-landen

De bereidheid van EU-landen om asielzoekers terug te nemen, verschilt sterk. Duitsland accepteert bijna de helft van de verzoeken, terwijl Italië vrijwel nooit reageert. In de afgelopen 3 jaar is er geen enkele asielzoeker vanuit Nederland naar Italië teruggestuurd, ondanks ruim 4.000 verzoeken.

Griekenland en Hongarije krijgen vanuit Nederland zelfs helemaal geen verzoeken meer. Deze landen weigeren structureel om asielzoekers terug te nemen, waardoor het aantal succesvolle overdrachten al 5 jaar op nul staat.

Nederlandse rechters blokkeren soms overdrachten

Soms voorkomen Nederlandse rechters dat een asielzoeker wordt teruggestuurd. In de afgelopen 2,5 jaar gebeurde dat bijvoorbeeld twee keer bij overdrachten naar België. Dit omdat asielzoekers daar een 'onmenselijke behandeling' te wachten zou staan.

De meeste asielzoekers die volgens de zogeheten Dublinverordening naar een ander EU-land zouden moeten vertrekken, verdwijnen uit het zicht van de autoriteiten. Ze worden als 'met onbekende bestemming vertrokken' geregistreerd, waardoor overdracht niet meer mogelijk is.

Veel asielzoekers verdwijnen in de illegaliteit

Volgens migratiedeskundige aan de Universiteit Leiden Mark Klaassen, die ook lid is van de Adviesraad Migratie, is het voor het kabinet geen prioriteit om deze groep te volgen of te dwingen te vertrekken. "Daar is nu geen effectief beleid voor", zegt hij.

"De overheid zou beter haar best moeten doen om mensen in een opvangvoorziening te houden."