radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Werken techbedrijven in de Verenigde Staten samen om meer politieke macht te krijgen? En andere vragen over oligarchen beantwoord

Werken techbedrijven in de Verenigde Staten samen om meer politieke macht te krijgen? En andere vragen over oligarchen beantwoord
De CEO's van verschillende grote techbedrijven waren bij de inauguratie van Donald Trump
Bron: AFP

Amerika dreigt een oligarchie te worden, zei Joe Biden in zijn afscheidsspeech als president. Volgens hem wordt de democratie in de Verenigde Staten verzwakt door een kleine groep hele rijke mensen. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraar politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam Claes de Vreese en Amerika-kenner Kenneth Manusama.

1. Hoe groot is de rol van bedrijven bij het bepalen van politieke macht?

Hoogleraar De Vreese vertelt dat de invloed van bedrijven op de Amerikaanse politiek vaak achter de schermen plaatsvindt. "Normaal gesproken oefenen bedrijven politieke macht uit via stille diplomatie en zachte beïnvloeding, maar nu is het heel open en zichtbaar." De hoogleraar noemt een bericht van X-eigenaar Musk als voorbeeld: "Die tweet dat hij in de Oval Office is, terwijl president Donald Trump decreten aan het tekenen is."

Amerika-kenner Manusama zegt dat bedrijven de laatste jaren steeds meer macht hebben gekregen dankzij het geld dat ze doneren aan politici en partijen. "Ze hebben nu een nabijheid met de politiek en kunnen het hele democratische proces omzeilen", zegt hij daarover. "Met andere woorden: politici luisteren niet meer naar het volk, maar naar de miljardairs. Want je wil niet de hand die je voedt bijten."

De Vreese wijst ook op de gevolgen van deregulering van het bedrijfsleven: "Op de eerste dag van Trumps tweede termijn als president werd met een decreet deregulering doorgevoerd, vooral in de AI-sector. Dat laat zien hoe directe toegang van techbedrijven tot politieke macht leidt tot minder regels voor die sector."

Hoe deze vijf mensen president Trump beïnvloeden

2. Hoe worden de machtige personen door wetten en regels beperkt?

"Normaal gesproken zijn er marktregels, zoals de Amerikaanse antitrustwetgeving, die bepalen hoe groot en dominant bedrijven mogen zijn", legt De Vreese uit. Toch zien we volgens hem nu in Amerika een andere relatie tussen politiek en grote techbedrijven ontstaan.

Hij noemt Elon Musk als voorbeeld. De eigenaar van onder meer X, Tesla en SpaceX is door Trump naar voren geschoven als hoofd van de organisatie die de efficiëntie van de overheid moet verbeteren. "Musk treedt als een soort adviseur op zonder officiële functie of toezicht. Dat is een vermenging van politiek, markt en geld die we niet eerder zo hebben gezien."

3. Mag een bedrijf politieke voorkeuren openlijk promoten en met financiële middelen beïnvloeden?

Dat mag inderdaad, zegt Manusama. "Bedrijven zijn volgens het Amerikaanse Hooggerechtshof ook personen die een vrijheid van meningsuiting hebben." En dat betekent dat bedrijven ook geld mogen doneren aan politici en partijen.

Dat is volgens hem het gevolg van een rechterlijke uitspraak uit 2010. Het Hooggerechtshof oordeelde toen dat een wet die bedoeld was om te voorkomen dat bedrijven geld doneren aan politieke campagnes, ongrondwettelijk is. "Want iedereen moet eigenlijk op basis van de vrijheid van meningsuiting gewoon geld kunnen geven aan de politieke campagnes", legt de Amerika-kenner het vonnis uit.

Bekijk ook

4. Hoe kunnen de Verenigde Staten voorkomen dat een kleine groep superrijken de democratie overneemt?

"Het is geen natuurwet die deze situatie heeft gecreëerd, dit probleem is ontstaan vanuit de democratie zelf", vertelt De Vreese. "Het is de politiek, onder Donald Trump, die grote techbedrijven heel dichtbij de macht heeft toegelaten."

Amerika-kenner Manusama zegt de huidige situatie waarin rijke personen dicht bij de politieke macht staan lastig op te lossen is. "Je kan zeggen dat de afgelopen decennia hele rijke mensen en grote bedrijven al veel invloed hebben op de democratie, omdat ze bijna ongelimiteerd geld kunnen doneren aan politieke kandidaten."

Volgens hem zijn er Amerikanen die daarom vinden dat ze 'eigenlijk al een tijd lang in een oligarchie leven'. "Maar de superrijken hebben nu een beetje de stap genomen om zich nog veel meer met de politiek te gaan bemoeien." Daarom is er de laatste maanden meer aandacht voor hun invloed, en durven mensen de Verenigde Staten een oligarchie te noemen, ziet Manusama.

info

EenVandaag Vraagt

In dit artikel zijn antwoorden verwerkt op vragen die zijn ingestuurd via EenVandaag Vraagt. Met EenVandaag Vraagt heb je invloed op wat we maken. Wil je meedoen? Download dan de Peiling-app van EenVandaag, ga dan naar 'Instellingen' en zet je notificaties voor EenVandaag Vraagt aan. Je vindt de vragen en antwoorden terug bij 'Doe mee'. De Peiling-app van EenVandaag is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.

5. Werken de oligarchen in de VS samen om hun macht te vergroten, of zijn ze elkaars concurrenten?

"Ze zijn natuurlijk wel voor een deel elkaars concurrenten", vertelt Manusama. Zo bezitten bijvoorbeeld zowel Musk (X) als Mark Zuckerberg (Facebook, Instagram en WhatsApp) grote sociale media-platformen. "Maar die tech-oligarchen, die nu zo prominent zijn, hebben wel dingen met elkaar gemeen."

En dat gaat verder dan alleen maar de belangen van hun eigen bedrijven, weet de Amerika-kenner. "Zij zijn er heilig van overtuigd dat de techsector, samen met bijvoorbeeld kunstmatig intelligentie (AI), de wereld gaat redden en dat zij dat dan gaan doen."

Er zit volgens hem dus duidelijk een soort van ideologie achter hun politieke beïnvloeding. "Ze zullen daar ook zeker contact met elkaar over hebben", denkt Manusama. "Ze zaten ook mooi op een rijtje bij de inauguratie van Trump. Dus het lijkt me wel duidelijk dat ze wel een beetje in dezelfde richting denken."

Hoogleraar De Vreese denkt wel dat de CEO's van grote techbedrijven - naast Musk en Zuckerberg bijvoorbeeld ook Amazon-eigenaar Jeff Bezos en Google-baas Sundar Pichai - nu vooral een 'gelegenheidsalliantie' vormen. "Ze willen allemaal invloed en dicht bij Trump zijn. Maar uiteindelijk is het geen groep en hebben ze individuele bedrijfsbelangen."

Bekijk ook

6. Waarom accepteren we deze concentratie van macht?

Manusama vertelt dat de samenleving de invloed van rijke personen en grote bedrijven accepteert omdat we gewend zijn aan het kapitalistische systeem dat de basis vormt van de economie in westerse landen, waaronder de Verenigde Staten. "Kapitalisme brengt ons allemaal hartstikke veel welvaart", legt hij uit. "En het is allemaal heel lang heel goed gegaan."

"Alleen op een gegeven moment zijn de regels rondom het kapitalisme wat afgebroken", gaat hij verder. Daardoor kunnen we het systeem niet meer goed controleren, zegt de Amerika-kenner. "Waardoor je deze concentratie van geld en daarmee macht krijgt."

Volgens hem wordt er in de Amerikaanse politiek wel geopperd om grote techbedrijven zoals Alphabet (Google) en Meta (Facebook en Instagram) verplicht op te breken om zo de macht van deze bedrijven in te perken. "Maar dan los je nog steeds niet op dat er nog hele rijke individuen en bedrijven zijn die gewoon geld mogen doneren aan politici en partijen. Dus dat probleem blijft."

Bekijk ook

7. Hoe kunnen gewone mensen weerstand bieden tegen de macht van oligarchen?

Uiteindelijk is de invloed van oligarchen alleen tegen te gaan via de democratische weg, denkt De Vreese "Als mensen deze invloed niet willen, moeten ze stemmen op een presidentskandidaat die minder nauwe banden heeft met de techsector." Maar een deel van de oplossing ligt volgens de hoogleraar ook bij burgers in hun rol als consument.

"Deze techmiljardairs zijn rijk en populair omdat ze producten maken waar enorme vraag naar is, zoals elektrische auto's en AI-producten." Tegelijkertijd ligt daar ook de tegenkracht: "Als consumenten massaal besluiten bepaalde producten niet meer te kopen, kan dat invloed hebben. Maar dat moet wel als groep gebeuren."

Manusama denkt ook dat de consument een rol kan spelen. De Amerika-kenner ziet dat er bijvoorbeeld oproepen worden gedaan om bepaalde apps te boycotten uit onvrede over de invloed van techmiljardairs. Of om geen auto's meer te kopen om de beurswaarde van die fabrikanten te beïnvloeden. "Maar ik ben daar enigszins sceptisch over, want het moet wel op een grote schaal gebeuren."

Bekijk ook

8. Waarom zijn we kritisch op oligarchen in landen als Rusland, maar niet op hun invloed in Amerika?

Manusama vertelt dat er steeds meer kritiek komt op oligarchen in de Verenigde Staten, juist met de situatie in Rusland als voorbeeld. "We gebruiken nu juist het woord 'oligarchen' omdat het nog een soort associatie oproept met die Russische oligarchen. Omdat het in Amerika begint te lijken op wat zij al eerder hebben gedaan, namelijk zichzelf enorm verrijken."

In Rusland schuren rijke zakenmensen al langer tegen de politieke macht aan en bevinden ze zich bijvoorbeeld in de 'inner circle' van president Vladimir Poetin. "Daar helpen ze elkaar helpen om in het zadel te blijven."

In de Verenigde Staten komen de techmiljardairs nu ook steeds dichter bij de politiek te staan, zeker sinds het tweede aantreden van Trump als president, ziet de Amerika-kenner. Zo gunnen Amerikaanse politici en deze nieuwe oligarchen volgens hem elkaar steeds meer. "Ze ruilen dingen uit en dat zag je natuurlijk ook in Rusland."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Chirurgen in vier kinderhartcentra voeren te weinig operaties uit, waardoor centra niet aan de norm voldoen

Chirurgen in vier kinderhartcentra voeren te weinig operaties uit, waardoor centra niet aan de norm voldoen
Oud-minister Ernst Kuiper en chirurgen aan het werk
Bron: EenVandaag

De vier ziekenhuizen die complexe hartoperaties bij pasgeboren baby's uitvoeren, doen dat te weinig. Dat blijkt uit nieuwe cijfers. Kinderhartchirurgen maken dus te weinig vlieguren. Oud-minister Ernst Kuipers: "We gaan tekort schieten in kwaliteit."

Uit nieuwe cijfers van de de Wetenschappelijke Vereniging voor cardio-thoracaal chirurgen (NVT) blijkt dat het Erasmus MC in Rotterdam in 2023 38 ingrepen bij pasgeboren baby's deed. Het LUMC in Leiden 51, het UMC Groningen 20 en UMC Utrecht 39. Terwijl de zogenoemde 'volumenorm' (hoeveel operaties een ziekenhuis moet uitvoeren per jaar) voor deze operaties op 60 per centrum ligt.

'Geen enkel centrum haalt de norm'

Dit schreven de kinderhartchirurgen in 2021 zelf in een rapport: 'In de volumecriteria is bekend dat uitkomsten bij kinderen die binnen 30 dagen na hun geboorte geopereerd worden, verbeteren als het centrum er meer dan 60 per jaar doet.'

Later ontstond er discussie over die 60 operaties en bepleitte de beroepsgroep dat die norm ook wel naar 40 kon. Maar toenmalig minister van Volksgezondheid Ernst Kuipers en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) hielden vast aan 60. "Geen enkel centrum haalt de norm. Dat betekent dat we tekort gaan schieten", zegt Kuipers over de laatste cijfers.

Verantwoordelijkheid op je schouders

Ook zorgeconoom Marco Varkevisser van de Erasmus Universiteit Rotterdam reageert fel op de cijfers: "Als je als medische beroepsvereniging tot volumecriteria komt, dan rust er ook een verantwoordelijkheid op je schouders om te zorgen dat je aan die criteria voldoet", vindt hij.

"Niet alleen voor de medisch professionals is dat een verantwoordelijkheid, maar ook voor de ziekenhuisbestuurders en voor de zorgverzekeraars die uiteindelijk die zorg gaan inkopen."

Bekijk ook

Concentratie goed idee

In 2021 nam het kabinet het besluit om de kinderhartchirurgie te concentreren naar twee ziekenhuizen: het Erasmus MC in Rotterdam en het UMC Utrecht. Door op minder plekken te opereren, zou de kwaliteit van de zorg omhoog gaan, was de gedachte. Een meer dan logische gedachte, volgens Ernst Kuipers, die voor zijn ministerschap bestuursvoorzitter was van het Erasmus MC.

"Je weet zeker dat als je dit concentreert en de volumes per centrum omhoog brengt, dat de kwaliteit ook verbetert. Dat is keer op keer bewezen. Niet alleen in de kinderhartzorg, maar in de volle breedte in de zorg."

Strijd tussen ziekenhuizen

Maar ondanks dat eigenlijk iedereen het erover eens was dat concentratie goed zou zijn voor de zorg voor jonge patiënten met een aangeboren hartafwijking, barstte de strijd los. Artsen en bestuurders gingen pal achter hun eigen centrum staan. Ouders van patiëntjes voerden actie en de verhoudingen tussen de ziekenhuizen raakten ernstig verstoord.

"Er werd echt met modder gegooid", zegt zorgeconoom Varkevisser, die stelt dat de kwaliteit in de ziekenhuizen nog steeds hoog is. "Het gaat om een handvol chirurgen die dit soort ingewikkelde operaties met hun ziel en zaligheid doen. Ze zijn daar hun hele carrière al mee bezig. Het zijn allemaal zeer toegewijde medisch professionals. Als jouw ziekenhuis dat kwijtraakt, dan voelt het voor een aantal mensen ook alsof ze hun levenswerk uit hun handen zien wegvloeien."

info

Geen reacties van ziekenhuizen en patiëntenorganisaties

Voor dit onderzoek heeft EenVandaag veel mensen op achtergrondbasis gesproken. Geen van de bestuurders van de universitaire ziekenhuizen wilden op camera reageren. Ook de patiëntenorganisaties wilden dat niet.

Streep door de plannen

Ondertussen gebeurde er nog van alles. De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) kwam met een uiterst kritisch rapport, waarna Ernst Kuipers ook nog eens een ziekenhuis inwisselde: Groningen werd aangewezen als ziekenhuis om de kinderhartchirurgie te behouden, in plaats van Utrecht.

In januari 2024 zette de rechter een streep door de concentratieplannen. Kuipers en zijn voorganger Hugo de Jonge hadden weliswaar het recht zo'n concentratie op te leggen, maar onderbouwden die onvoldoende, vond de rechter.

Veel fouten gemaakt

Varkevisser vindt dat er veel fouten zijn gemaakt in het proces. "In mijn ogen is een belangrijke, misschien wel de belangrijkste, les dat aan de Kamerbrief, waarin de concentratie werd aangekondigd, een veel grondiger analyse ten grondslag had moeten liggen. Die had openbaar moeten zijn."

Want dan had de discussie over de feiten kunnen gaan, zegt Varkevisser. "Nu is er een te lange periode geweest tussen de beslissing en het hele traject, waarbij sentimenten en emoties de bovenhand hebben kunnen kunnen krijgen. En dat heeft het proces van meet af aan in de wielen gereden en ervoor gezorgd dat het ook ontspoord is."

Bekijk ook

'Gemiste kans'

Ernst Kuipers noemt het niet doorgaan van concentratie in de kinderhartchirurgie 'een gemiste kans'. "Ouders en patiënten weten gewoon dat het beter kan. En dit dossier loopt al 30 jaar. De eerste rapportage van de Gezondheidsraad destijds dateert uit 1993 met een heel helder advies: je moet concentreren en het aantal operaties en hartkatheterisaties naar minder centra brengen."

Ook na die tijd verscheen rapport op rapport met telkens dezelfde conclusie, vertelt Kuipers. "Voor veel mensen is dit echt een hoofdpijndossier."

'Nieuwe kleren van de keizer'

Maar is er dan helemaal niets gebeurd, sinds de uitspraak van de rechter? Jawel, er is een samenwerkinsgverband opgestart tussen de UMC's van Groningen, Utrecht, Leiden en Amsterdam.

Daarnaast is er een samenwerking tussen Rotterdam en het Radboudumc in Nijmegen. Kuipers is absoluut niet onder de indruk en noemt het 'de nieuwe kleren van de keizer'. "Ik vind het een beetje triest om te constateren, maar dat is feitelijk wat we in het verleden ook deden."

Bekijk ook

'Wat als er een complicatie ontstaat?'

Groningen, Utrecht, Leiden en Amsterdam zijn van plan om straks de artsen te laten reizen in plaats van de patiënten. Iets wat eerder nog werd bekritiseerd door de kinderhartchirurgen zelf, zegt Kuipers, die dat zelf ook een slecht idee vindt.

"Wat gebeurt er straks als er een complicatie ontstaat, terwijl dat team dan al weer is teruggereisd?"

'Terug bij af'

Varkevisser wacht de definitieve plannen van de ziekenhuizen af en vindt dat we op dit moment 'terug bij af' zijn: "Je kunt constateren dat we na drie, vier jaar heel veel ruzie, waarbij heel veel verhoudingen op scherp zijn komen te staan, uiteindelijk niet veel zijn opgeschoten. Waar we destijds mee begonnen in 2021 is eigenlijk de situatie waar we nu weer staan."

Kuipers is dat met de zorgeconoom eens: "De situatie is onveranderd met het oude. En je kunt straks al die oude rapporten met aanbevelingen om te concentreren er weer bij pakken, want die gelden nog steeds."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Heeft het nut als ik geen Amerikaanse producten meer koop? En andere vragen over boycots beantwoord

Heeft het nut als ik geen Amerikaanse producten meer koop? En andere vragen over boycots beantwoord
Amerikaanse Bourbon, beeld ter illustratie
Bron: ANP/AFP

Soms laat je een product in de winkel liggen. Niet om de prijs, maar uit protest tegen het bedrijf of land erachter. Nu Trump importheffingen oplegt, merken we in de chat discussie over Amerikaanse producten. We beantwoorden jullie vragen over boycots.

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraar Internationale Economie Harry Garretsen (Rijksuniversiteit Groningen) en historicus Maartje Janse (Universiteit Leiden).

1. Heeft het nut als ik als consument producten niet meer koop?

"Ja, een spontane consumentenboycot kan bedrijven of landen wel degelijk raken: in reputatie en in de portemonnee", begint hoogleraar Garretsen. "Je ziet dat nu bijvoorbeeld gebeuren met Tesla. Omdat sommige consumenten het niet eens zijn met het gedachtegoed van Elon Musk, keldert de verkoop van Tesla-auto's in Europa."

"Consumenten hebben een bijzonder soort macht", antwoordt historicus Janse. "Als individuele consument heb je niet zoveel invloed, maar als collectief wel. Zeker wanneer een overtuiging om producten niet te kopen breed gedeeld wordt, in Europa of zelfs wereldwijd."

Het idee achter een boycot is simpel, vervolgt ze: "Als wij samen onze krachten bundelen door dit product niet meer kopen, dan kan het bedrijf of land daar zoveel last van hebben dat ze hun strategie wijzigen. Het is een manier om invloed proberen te krijgen op beleid. En de geschiedenis laat zien dat dit kan slagen."

Janse doet als historicus onderzoek naar protesten, waaronder boycots. Ze wijst op het oudste voorbeeld dat bekend is van een grootschalige boycot. "In 1791 besloten een half miljoen Britten geen suiker meer te kopen die afkomstig was van plantages waar tot slaaf gemaakten onder dwang werkten. Mensen realiseerden zich: 'Als ik suiker koop die in zulke omstandigheden is geproduceerd, ben ik medeverantwoordelijk.' Het parlement wilde niet luisteren, dus namen burgers zelf het initiatief," vertelt ze. "Het was best een succesvolle actie: de verkoop van deze suiker daalde met een derde."

info

Waar komt de term 'boycot' vandaan?

"De term komt uit 1880, toen de Ierse Charles Boycott slachtoffer werd van een collectieve actie", weet historicus Janse. "Meneer Boycott moest huren innen, en wilde die niet verlagen. Daarom keerde het hele dorp zich tegen hem, en negeerde hem."

"Tegenwoordig boycotten we niet meer één persoon. Het kan dat iemand geen zaken weer wil doen met een ander, maar dit noemen we geen boycot meer. Een boycot is nu gericht tegen een product of land."

2. Hoeveel consumenten moeten een product boycotten voordat die zinvol is?

"In hoeverre een bedrijf of land precies geraakt wordt, hangt af van het type boycot", zegt econoom Garretsen. "In principe is een boycot een actie vanuit consumenten die het niet eens zijn met beleid, en daarover zeggen: 'Dit willen we niet meer.' Als zij besluiten producten niet meer te kopen, kan dit bedrijven of landen zeker raken."

"Daarvoor is het niet per se nodig dat miljoenen mensen stoppen met het kopen van een bepaald product", zegt hij. "Vaak blijken lagere percentages al genoeg. Net als bij protesten en demonstraties, kunnen kleinere groepen al iets in beweging zetten."

"Een kleinere groep kan de reputatie van een bedrijf of land al beïnvloeden", verklaart de hoogleraar. "Social media spelen hierin natuurlijk een rol. Daar verspreiden acties zich snel. Zelfs wanneer de omzet van een bedrijf nog niet gekelderd is, kan een bedrijf dan toch al angst voelen voor imagoschade. Het voelt zich aangesproken of genoodzaakt om beleid te veranderen, zeker wanneer het bedrijf veel concurrentie heeft."

Toch is een boycot nog effectiever als die niet alleen gebaseerd is op de vrijwilligheid van consumenten, maar ook formeel via politiek en wetgeving wordt afgedwongen, legt Garretsen uit. "Wanneer een overheid zegt: dit product mag het hele land niet meer in. Dat gebeurt bijvoorbeeld met Russische producten. Daar trekt de overheid een grens in hoe we met die producten omgaan. En is er in feite een formele boycot."

Bekijk ook

3. Is een boycot niet gewoon om jezelf beter te voelen?

"Consumenten boycotten inderdaad omdat ze zich daar beter bij voelen. Als je iets doet waarvan jij denkt dat het zin heeft, dan voel je je daar goed over", zegt Janse. Maar dit vindt ze geen reden om boycots af te schrijven. Integendeel.

"Het is wat simplistisch enkel te kijken naar het directe effect van een boycot op beleid. Want het heeft ook een grote waarde voor individuen en groepen, en die is ook belangrijk. In plaats van je machteloos te voelen, heb je het idee dat je gedrag ertoe doet."

"Een boycot gaat ook over ergens voor staan, laten zien wat je waarden zijn. Het is een expressie van wie jij als consument wil zijn", licht ze toe. "Ook kan het het groepsgevoel versterken. Een beweging om meer Europees te kopen, versterkt bijvoorbeeld niet alleen de economie, maar versterkt ook het Europese wij-gevoel."

info

Wat vinden panelleden van Amerikaanse producten?

De importheffingen die de Amerikaanse president Donald Trump wil invoeren, maken dat het imago van de Verenigde Staten een stuk slechter is geworden in Nederland. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder bijna 24.000 leden van het Opiniepanel, gepubliceerd op 8 april 2025.

De helft (51 procent) kijkt negatiever naar Amerikaanse supermarktproducten dan een jaar geleden. Het boycotten van Amerikaanse producten doen een stuk minder mensen. 1 op de 5 (20 procent) zegt geen Amerikaanse producten meer te kopen.

4. Hoe moeilijk of makkelijk is het om een volledige boycot van de Verenigde Staten te realiseren?

Een volledige boycot lijkt Garretsen moeilijk te realiseren. "Oproepen om te boycotten richten zich vaak op de typisch Amerikaanse producten, zoals whiskey. Maar er zijn natuurlijk heel veel dingen die we uit de Verenigde Staten halen. Bijvoorbeeld halffabrikaten die in producten verwerkt zijn, of diensten van Google of Apple. Een volledige boycot zou ook daarover moeten gaan, maar dat wordt al snel ingewikkelder. En dan rijst de vraag of we dat wel willen."

"Een volledige boycot is bovendien niet alleen economisch, maar gaat ook over sport en cultuur", zegt Janse. Ze geeft het voorbeeld van de anti-apartheidboycots van Zuid-Afrika in de jaren 70 en 80. "Dat waren niet alleen economische acties om bijvoorbeeld geen Zuid-Afrikaanse sinaasappelen meer te consumeren."

Al vanaf 1964 mocht Zuid-Afrika niet meer meedoen aan de Olympische Spelen. "Later drongen de Verenigde Naties erop aan om alle culturele en sportieve banden met het land te verbreken. Artiesten traden er niet meer op."

"Je ziet dat er nu ook zo'n oproep tot culturele boycot is tegen Israël. Mensen zeggen: ook daar is een apartheidsregime aan het ontstaan. Universiteiten moeten niet meer met het land samenwerken. Het land moet niet meer mee mogen doen aan het Songfestival. Dit gaat dus ook verder dan het niet meer kopen van Israëlische producten."

"Ik zie Amerika nog niet zo snel in die hoek van Zuid-Afrika en Israël belanden", vervolgt ze. "Maar Amerika is zichzelf wel aan het isoleren. En de vraag is of dit ook invloed gaat hebben op culturele uitwisseling. Je hoort bijvoorbeeld al wel van mensen dat ze niet meer naar Amerika op vakantie willen gaan. Dat is ook een vorm van boycot."

Bekijk ook

5. Gaan winkels aangeven uit welke landen producten komen, bijvoorbeeld met stickers?

"Traditioneel is een boycot gericht op een product of bedrijf. Maar je ziet ook dat een boycot breder gericht kan zijn op een land: er wordt dan wel een product gekozen, maar het is eigenlijk niet om dat specifieke product te doen. Dat product staat symbool voor iets groters." Dit zie je nu met Amerikaanse producten gebeuren, volgens Garretsen.

"Het is consumenten niet per se te doen om bijvoorbeeld Amerikaanse whiskey, of McDonalds, maar dit soort producten of bedrijven symboliseren hun opvatting over waar Amerika onder Trump mee bezig is", zegt hij. "Consumenten willen een signaal afgeven tégen Trump: 'Er zijn grenzen, we pikken niet alles.'", zegt Janse hierover.

Er zijn landen waar labels op producten worden geplakt om hun herkomst aan te geven. Zo heeft Denemarken stickers die wijzen op Europese herkomst, en wordt in Canada opgeroepen om Canadian First - producten gemaakt in Canada - te kopen. "Dit zijn eigenlijk voorbeelden van een soort omgekeerde boycots, om producten uit eigen regio te kopen."

Een meerderheid van de deelnemers aan het Opiniepanel-onderzoek wil dat Nederlandse supermarkten labels plakken op Europese producten. Twee derde van de deelnemers (68 procent) lijkt dat een goed idee.

Bekijk ook

Supermarktbranche: 'Consument moet weloverwogen kunnen kiezen'

Vermelding van het land van herkomst is niet op elk product verplicht. Volgens Europese en Nederlandse regels moet de herkomst op het etiket staan in een paar situaties, bijvoorbeeld bij onbewerkt vlees, eieren, vis en zeevruchten, groente en fruit, olijfolie en honing. Ook geldt deze verplichting wanneer het ontbreken van herkomstinformatie de consument kan misleiden, bijvoorbeeld bij producten met geografische aanduidingen zoals vlaggen.

Volgens supermarktbranchevereniging Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) moeten consumenten 'weloverwogen kunnen kiezen welk product met welke herkomst zij kopen. Het juist en volledig etiketteren van producten is daarom van belang'.

Het CBL laat weten dat supermarkten zelf verantwoordelijk zijn voor de juiste etikettering van huismerkproducten. Bij A-merken ligt die verantwoordelijkheid bij de fabrikant. Het CBL heeft verder geen informatie over individuele assortimentskeuzes en voorkeuren van consumenten in het koopgedrag wat betreft herkomst van producten.

info

EenVandaag Vraagt

Bij EenVandaag heb je de mogelijkheid om vragen en ideeën in te sturen. Dat kan altijd in onze chat, of je kunt meedoen aan de gerichte EenVandaag Vraagt-oproepen die wij zo'n twee keer per week plaatsen in de Peiling-app. De Peiling-app is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.

6. Hoe raakt een boycot een land anders dan tegenheffingen?

"Importheffingen zijn minder moreel geladen dan een boycot", zegt Garretsen. "Die hoeven niet per se iets goeds of fouts te betekenen. Landen kunnen gewoon blijven handelen. Alleen maakt een van de twee, of beide, het duurder. Het is van een andere orde wanneer een land zegt: 'Ik wil jouw producten helemaal niet meer.'"

"De laatste stand van zaken is dat het voor Europa misschien toch lijkt mee te vallen met de Amerikaanse importheffingen. Maar wat Amerika en China nu onderling doen - steeds hogere en hogere importheffingen - gaat op den duur in de praktijk over in een boycot. Dan kunnen Chinese producten niet meer naar Amerika geëxporteerd worden, en Amerikaanse producten niet meer naar China. Als dat doorgaat, escaleert een handelsoorlog in een handelsboycot."

"De impact van boycotacties tegen Amerika lijkt op de korte termijn misschien gering", zegt Janse. "Maar als je het bredere plaatje bekijkt, dan besef je dat een boycot onderdeel is van het grotere fenomeen dat een land z'n status verliest. Amerika verliest een deel van de invloedsfeer die het na de Tweede Wereldoorlog heeft gekregen. En mensen zien Amerika niet langer vanzelfsprekend als een betrouwbaar land."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant