Waarom jongeren nog steeds meedoen aan levensgevaarlijke 'challenges' op social media

Zoveel eten als je kunt of een eetlepel kaneel doorslikken zonder water. Het internet staat bol van de gevaarlijke challenges. Experts waarschuwen na het overlijden van een jongen aan een stikspel. "Steeds meer jongeren laten zich hierdoor verleiden."

De challenge-cultuur op internet wordt steeds massaler, signaleert techfilosoof Aaron Mirck. "Voor social media beschikbaar waren op smartphones waren dit soort filmpjes minder makkelijk te vinden, dus dat neemt alleen maar toe. Jongeren brengen steeds meer tijd door op social media, dus te verwachten valt dat dit alleen nog maar groter wordt."

Jongen overleden na stikspel

Een leerling van het Anna van Rijn College in Nieuwegein is na een 'choking challenge', een zogenoemd 'stikspel', overleden. Bij dit spel verstikken jongeren elkaar of zichzelf door de halsslagaders dicht te knijpen, het geeft een 'high' gevoel en kan daardoor verslavend zijn. Maar kinderen kunnen hierdoor vooral ook zwaar hersenletsel oplopen.

De ouders van de leerling uit 3 VWO hebben de school expliciet gevraagd de oorzaak van zijn overlijden te delen. Dat staat in de brief aan de ouders en verzorgers. "Zij vinden het belangrijk om andere ouders te waarschuwen en aandacht te vragen voor de levensgevaarlijke risico's van deze of vergelijkbare challenges", zo liet de politie weten.

'Risico nemen hoort bij pubertijd'

"Dit is een tragisch incident, maar als we wat breder kijken dan hoort het nemen van risico's bij de pubertijd", vertelt neuropsycholoog Barbara Braams, verbonden aan de Vrije universiteit van Amsterdam, over jongeren die meedoen aan dit soort challenges.

"Het is voor jongeren de kans om zich te ontwikkelen en onafhankelijk te worden van hun ouders. Daar hoort bij dat ze de wereld gaan verkennen, grenzen verleggen en bij de groep horen is voor hun belangrijk", zegt Braams. Volgens haar is dit soort gedrag onder jongeren van alle tijden. "Maar je hoopt natuurlijk dat ze het op een veiligere manier doen."

Weghalen schadelijke content kost tijd en geld

"Online challenges kunnen dus heel ver gaan, met soms de dood tot gevolg", vult techfilosoof Mirck aan. Hij vindt het daarom gevaarlijk dat Amerikaanse techbedrijven steeds minder doen aan het modereren van deze gevaarlijke inhoud op websites.

"Het weghalen van dit soort challenges kost immers tijd en geld." En met het aantreden van de nieuwe regering-Trump, zal dit waarschijnlijk niet snel veranderen voor techbedrijven, denkt hij.

Nieuwe wind in Amerika

"Er waait een nieuwe wind in Amerika", gaat Mirck verder. "En de vraag is nu: gaan Meta-bedrijven als Facebook of Instagram hun verantwoordelijkheid nemen of zorgt de nieuwe rechtse wind in de VS ervoor dat we dit alleen nog maar meer gaan zien?"

"Sowieso passen ze de inhoud liever niet aan, want dat zet de winstgevendheid onder druk", verwacht hij.

Meer regulering van social media

Op dit moment zijn er nog maar weinig regels als het gaat om de toegang tot online challenges. De techfilosoof vindt het daarom hoog tijd voor regulering van social media. "Er mag geen auto de weg op voordat we zeker weten dat hij niet uit elkaar valt op de snelweg. Medicijnen worden niet verkocht als ze niet veilig zijn."

Maar aan de toegang tot social media die ervoor kunnen zorgen dat jongeren zichzelf of elkaar wurgen, wordt maar weinig gedaan. "De vraag is: moeten we social media niet op dezelfde manier reguleren als we doen met auto's en met medicijnen? Wordt het niet tijd dat we volwassener omgaan met social media?"

'Veiligheid van jongeren staat onder druk'

Dat laatste is hard nodig, vindt Mirck, vooral omdat 'te verwachten valt dat de digitale wereld voor jongeren steeds gevaarlijker wordt'. Jongeren brengen bovendien steeds meer tijd door op social media. "Het is ingewikkeld, maar ondertussen staat de veiligheid van jongeren onder druk."

Volgens Mirck is de politiek daarom aan zet. "Ja, dit zou een oproep moeten zijn aan politici, aan wetgevers, aan heel Europa om in te grijpen en dit soort platformen verantwoordelijk te houden voor de gezondheid van jongeren."

Strengere wetten

Urenlang scrollen langs foto's en filmpjes, veel likes krijgen en handige vinkjes die laten zien of een bericht wel of niet gelezen is, heeft een verslavend effect.

Eerder stemde het Europees Parlement al voor een wet om het verslavende karakter van social media aan te pakken. De wet is gericht op apps met veel gebruikers, zoals Facebook, Instagram, TikTok en YouTube.

Meta wil teugels laten vieren

Voor Europese gebruikers moeten social mediabedrijven dus van het Europees Parlement alle verslavende elementen weghalen. Maar deze wet is op dit moment nog niet van kracht.

Meta beloofde een paar jaar geleden strenger te controleren op nepnieuws en gevaarlijke berichten. Maar de samenwerking tussen het techbedrijf en factcheckers is in de Verenigde Staten juist stopgezet. Ook in Europa zou Meta de teugels juist meer willen laten vieren.

Lastig om te voorkomen

Maar wat kunnen ouders en scholen zelf in de tussentijd doen om kinderen te bescherm tegen de gevaren van social media? "In gesprek blijven gaan is belangrijk", zegt Braams. "Als je dingen gaat verbieden dan zullen pubers en jongeren je niet meer vertellen wat ze eigenlijk doen. Terwijl als je er een gesprek over hebt en in contact blijft, dan weet je wat er speelt."

En zelfs dan is het moeilijk om dit soort gevaarlijke challenges te voorkomen, weet de neuropsycholoog. "Je kunt het er breed over hebben wat er speelt maar het echt voorkomen van alle incidenten is écht lastig. Het is lastig voor een school en lastig voor ouders."