Vrijwel iedereen in loondienst gaat er deze maand een paar tientjes op vooruit. 'Werken moet lonen' is dan ook één van de speerpunten van het kabinet, maar het lijkt erop dat dat niet wordt waargemaakt. Oppositie én coalitie vinden het onvoldoende.

Het staat prominent in de plannen van het kabinet-Schoof: 'werken moet lonen'. Eind deze week moet blijken of werkend Nederland er inderdaad op vooruit gaat, als de loonstrookjes binnenkomen. De payroll-bedrijven die de kabinetsplannen hebben doorgerekend, komen op een netto vooruitgang van tussen de vier en zes tientjes, afhankelijk van ieders persoonlijke situatie. In die berekeningen gaan mensen die fulltime werken er meer op vooruit dan parttimers.

Meer werken

Het kabinet heeft twee uiteindelijke doelen met het beleid: mensen met een uitkering verleiden om te gaan werken, en werkenden te motiveren om meer uren te maken.

Maar de nieuwe inkomstenbelasting is niet de belangrijkste reden dat werkenden er iets op vooruit gaan, zegt Rabobank-econoom Nic Vrieselaar. "Dat komt door de stijging van de cao-lonen. Op dit moment stijgen de lonen net iets meer dan de prijzen in de winkel."

Risico op inflatie

Toch ligt het risico op inflatie nog steeds op de loer. Vrieselaar: "We hebben de afgelopen jaren ontzettende last gehad van inflatie, met een onverwacht piekje zelfs nog afgelopen jaar. Dat blijft een risico. Er blijft een grote vraag naar spullen en diensten, wat de prijzen opdrijft."

"Verder zien we in de VS het aantreden van Trump, die invoertarieven wil verhogen. Ook dat kan zijn weerslag hebben op onze prijzen", gaat de econoom verder. "De verwachting is niet dat de inflatie zo enorm hoog wordt als 2 jaar geleden, maar hij is in ons land nog wel hoger dan je zou willen. Dan zijn de paar tientjes voordeel ook snel weer verdwenen."

'Niet voldoende'

Politiek Den Haag vindt de 'voordeeltjes' voor werkend Nederland te weinig. Dat geldt voor zowel de coalitie als de oppositie. VVD-fractievoorzitter Dilan Yeşilgöz: "Ik ben blij dat dat gebeurt, maar ik denk niet dat het voldoende is." Daar is PVV-leider Geert Wilders het mee eens.

"Het is een klein plusje, maar we zien dat alles duurder wordt: van energie tot de huren, en van de zorgverzekering tot de boodschappen", zegt hij. "Het is mij wel een lief ding waard als wij de komende maanden proberen daar wat extra bij te doen." Hoe hij dat wil gaan doen, wil Wilders overigens niet zeggen. Hij gaat het bespreken "aan tafel met de collega's".

Jesse Klaver van GroenLinks-PvdA ziet het probleem ook: "Je hebt wat meer geld in je portemonnee, of op je salarisstrookje, maar het vliegt er net zo snel weer uit. Kortom: die tientjes verdampen weer."

'Boete op meer werken'

Is werken nu de beste manier om geld te verdienen in Nederland? Volgens de VVD loont werken niet genoeg en ligt dat aan ons belastingsysteem: "Eigenlijk heb je in Nederland nu een boete op meer werken. Op het moment dat je meer gaat werken, wordt óf je geld afgenomen, óf je gaat extra betalen. Wij willen juist dat het een bonus wordt."

Yeşilgöz komt volgende week met haar plannen voor werkend Nederland. Ze zinspeelt op meer belastingverlaging, bekostigd door extra bezuinigingen op de overheid: "Eén van de oorzaken van inflatie is dat de overheid heel veel geld uitgeeft, en daar moet je ook kritisch naar kunnen kijken. Waar kan het bij de overheid minder?"

Oneerlijk systeem?

Volgens GroenLinks-PvdA is het systeem vooral oneerlijk. De oppositiepartij pleit voor mínder belasting op werk en méér op vermogen. "Als je werkt in de zorg, het onderwijs of als politieagent, dan betaal je vaak meer dan 50 procent belasting over wat je verdient", vertelt hij.

"Maar verdien jij je geld met het verhuren van huizen of met aandelen, dan betaal je maximaal 36 procent belasting." Dat is niet eerlijk, vindt het Kamerlid. "En daarom is het in Nederland bijna onmogelijk om je door te werken te ontworstelen aan armoede."

Vrije tijd 'kopen'

Overigens is het maar de vraag of door lagere belastingen meer mensen aan het werk gaan of meer uren gaan werken, zegt econoom Vrieselaar. "Dat is namelijk niet alleen een kwestie van financiën, maar ook van allerlei persoonlijke omstandigheden."

"Heb je bijvoorbeeld wel de ruimte om meer te werken? Heb je een taak als mantelzorger? Heb je een gezin waarmee je meer tijd wil doorbrengen?", noemt hij als voorbeelden. "Je kunt het extra geld dat je verdient ook gebruiken om 'vrije tijd te kopen'. Meer geld in de zak kan dus ook averechts werken."

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.