Vermogende Nederlanders kunnen te veel betaalde belasting mogelijk terugvragen. De Belastingdienst rekent namelijk met een 'fictief rendement' op vermogen. Volgens de Hoge Raad is dat soms onrechtvaardig. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraren Arjan Lejour (Belastingen en Openbare Financiën aan Tilburg University) en Peter Kavelaars (Fiscale Economie aan de Erasmus Universiteit). Ook spraken we met een woordvoerder van de Belastingdienst.

1. De vermogensbelasting is toch ooit afgeschaft, of bestaat deze nog steeds?

Het klopt dat er officieel geen vermogensbelasting meer bestaat, beamen beide hoogleraren. "We hadden een belastingsysteem waarin inkomsten uit vermogen werden belast. Denk aan rente op je spaargeld, inkomsten uit de verhuur van een pand, of dividend dat aan aandeelhouders wordt uitgekeerd. Ook werd vermogen als bezit belast, maar dat is sinds 2001 afgeschaft", zegt Kavelaars.

"Wat sindsdien juist wél wordt belast, is vermogenswinst. In het oude stelsel hoefde je geen belasting te betalen over je winst op vermogen, als bijvoorbeeld jouw aandeel meer werd werd en je dat verkocht. Het gevolg was dat er allerlei constructies werden bedacht om inkomsten om te zetten in zogenoemde vermogenswinst."

"Het stikte van die constructies, en dus heeft het toenmalige kabinet gezegd: dit systeem moet anders." Het heeft toen de vermogensbelasting afgeschaft en in plaats daarvan onder de noemer inkomstenbelasting een heffing ingevoerd op het rendement op vermogen (uit box 3). Op de vermogenswinst, dus.

Officieel is er daardoor nu alleen een Wet inkomstenbelasting en geen Wet vermogensbelasting. Maar in de praktijk werkt de heffing op het rendement op vermogen hetzelfde als een vermogensbelasting, legt Lejour uit. "Doordat de heffing direct afhangt van hoeveel vermogen iemand heeft. En doordat die gebaseerd wordt op een fictief rendement."

2. Waarom wordt er gerekend met een fictief rendement?

"Het bleek voor de Belastingdienst heel moeilijk om het werkelijke rendement te achterhalen dat mensen uit hun vermogen behalen", verklaart Lejour. "Als iemand alleen een spaar- of beleggingsrekening heeft, dan is dat tegenwoordig nog wel te doen, dan heeft de bank gewoon overzichten. En met een tweede huis lukt het ook nog wel, op basis van de WOZ-waarde." Maar in 2001 was dat een stuk lastiger.

"Maar er zijn ook mensen met meerdere panden, soms in het buitenland, of met hele ingewikkelde beleggingen of investeringen. In die gevallen is het lastig om het werkelijke rendement vast te stellen. Daarom is bij invoering van het nieuwe belastingstelsel in 2001 besloten: we gaan uit van een fictief rendement."

Dat rendement werd in eerste instantie vastgesteld op 4 procent. "Dat is een percentage waar vaker mee wordt gerekend", verklaart Kavelaars. "Bijvoorbeeld bij pensioenen wordt al decennialang met rendementen van 4 procent gerekend." Later - in 2017 - kwamen er verschillende percentages, maar die bleven nog steeds fictief. Voor beleggingen en verhuurd vastgoed is het in 2024 bijvoorbeeld 6,04 procent.

Inmiddels zijn er meerdere rechtszaken geweest die duidelijk maakten dat het fictieve rendement problemen veroorzaakt. "Daarom wil de wetgever uiteindelijk toch naar een systeem waarin het werkelijke rendement wordt belast", weet Kavelaars. "Dat zou in 2025 gerealiseerd worden, maar is inmiddels opgeschoven naar 2028."

3. Hoe wordt het werkelijke rendement nu berekend?

De Hoge Raad heeft verschillende keren geoordeeld dat het fictieve rendement niet overeenkwam met het werkelijke rendement van sommige mensen. Dat werd meteen al duidelijk in de beginjaren van dit decennium, toen de rente extreem kelderde en mensen dus een veel lager werkelijk rendement haalden, legt Kavelaars uit.

De meest recente rechtszaak vond afgelopen juni plaats. De Hoge Raad oordeelde toen dat het fictieve rendement op aandelen niet overeenkwam met het werkelijke rendement dat beleggers uit aandelen haalden. En dat de Belastingdienst voor deze beleggers een 'hersteloperatie' op moest zetten.

In de hersteloperatie die de Belastingdienst met terugwerkende kracht gaat uitvoeren, wordt het werkelijke rendement dat mensen behaalden achterhaald door de bewijslast bij de belastingbetalers te leggen. Zij mogen gegevens aanleveren om aan te tonen dat hun werkelijke rendement de afgelopen jaren lager was dan het fictieve rendement, waardoor ze dus te veel belasting hebben betaald.

Welke gegevens zij moeten aanleveren, verschilt per individu, laat een woordvoerder van de Belastingdienst weten, maar een algemene lijst is hier te vinden.

4. Is het waar dat hoe meer vermogen je hebt, hoe minder belasting je relatief hoeft te betalen?

"Het is sowieso goed om te weten dat een deel van het vermogen is vrijgesteld van belasting", zegt Kavelaars. Tot 57.000 euro hoef je geen belasting te betalen over je vermogen, en voor fiscale partners (als je als stel samen belastingaangifte doet, red.) ligt die grens op 114.000 euro.

"Daarboven wordt vermogen wel belast, maar dat gebeurt met hetzelfde belastingtarief. Er wordt geen onderscheid gemaakt in de hoogte van het vermogen. Het veronderstelde rendement van 4 procent wordt belast met een vast tarief, in 2024 is dat 36 procent."

"Naarmate je risicovoller belegt, wordt je werkelijke rendement waarschijnlijk wel hoger dan het veronderstelde rendement, wat ertoe kan leiden dat iemand relatief minder belasting betaalt", legt Kavelaars uit.

5. Waarom moet je belasting over je vermogen betalen, je betaalt toch al inkomstenbelasting?

"Ik kan me voorstellen dat het voor sommige mensen lijkt alsof ze twee keer belast worden voor hetzelfde", zegt Kavelaars. "Maar dat is niet zo. Met de inkomstenbelasting wordt namelijk nog niet je inkomen uit een groeiend vermogen belast."

"Bovendien komt vermogen niet alleen uit spaargeld dat je met werken hebt opgebouwd", zegt Lejour, "Je kunt ook opeens de loterij winnen, of geld ervan. Het is ondoenlijk om onderscheid te maken tussen waar vermogen vandaan komt. Dat is niet bij te houden voor de bank en Belastingdienst."

Verder is ook niet voor niets een deel van het vermogen vrijgesteld van belasting. "De belasting is er echt voor de mensen met hogere vermogens, vanuit de gedachte dat zij het zich kunnen veroorloven om meer belasting te betalen, dat zij de grootste draagkracht hebben."

6. Waarom is de belasting die je moet betalen over inkomen uit vermogen lager dan die over inkomen uit werk?

"Vanuit de economie valt over de hoogtes van de belastingtarieven weinig zinnigs te zeggen", zegt Kavelaars. "Behalve dat het slim is om vermogen niet zwaarder te belasten dan inkomen uit arbeid. Vermogen wordt namelijk gezien als iets heel vluchtigs. Het kan makkelijk naar het buitenland worden verplaatst, het zwarte circuit in. Om dat te beperken is de gedachte dat vermogen minder zwaar belast moet worden."

"Verder zijn de specifieke hoogtes van de belastingen vooral een politieke kwestie", vervolgt hij. "Je ziet nu een tendens van mensen die willen dat vermogenden zwaarder belast worden, vooral aan de linkerkant van het politieke spectrum. Maar daar zijn mensen aan de rechterkant het over het algemeen niet mee eens."

7. Kan de Belastingdienst zo'n grote hersteloperatie wel aan?

De woordvoerder van de Belastingdienst laat weten dat er al voorbereidingen zijn getroffen voor de hersteloperatie vóór de uitspraak van de Hoge Raad. "Daartoe is onder meer het formulier Opgaaf werkelijk rendement ontwikkeld. Door gebruik te maken van dit formulier kunnen we de massale stroom geautomatiseerd verwerken."

"Gezien de gerechtelijke uitspaken zal de Belastingdienst zeker prioriteit geven aan deze hersteloperatie", verwacht Lejour. "Maar het is wel algemeen bekend dat de Belastingdienst vanwege personeelstekorten al moeite heeft om de normale zaken rond te krijgen."

Kavelaars ziet dat ook. "Het is natuurlijk een enorme opgave om alle ingevulde formulieren een voor een te controleren, voor ieder jaar met terugwerkende kracht tot en met 2018. En er zullen ook nog steeds nieuwe formulieren bijkomen, omdat de hersteloperatie op zijn vroegst pas klaar is als het nieuwe systeem ingaat, mogelijk in 2028."

"Tegelijkertijd scheelt het dat de bewijslast bij de belastingplichtigen ligt. De Belastingdienst hoeft daarom pas echt actie te ondernemen als mensen zich melden", zegt Kavelaars.

8. Waar kan ik vinden of en zo ja hoeveel vermogensbelasting ik de afgelopen jaren heb betaald, en wat als ik niet meer alle bewijzen heb?

De aangiften en aanslagen van de afgelopen jaren zijn terug te vinden op Mijn Belastingdienst, vertelt de woordvoerder van de Belastingdienst. "Het zal waarschijnlijk mogelijk worden om vanaf de zomer van 2025 het formulier Opgaaf werkelijk rendement in te vullen. Als een belastingplichtige zelf niet meer over alle papieren beschikt, dan kan navraag worden gedaan bij de betreffende instelling die over de gegevens beschikt."

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na anderhalf jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening een asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna twee jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen, maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen: dat is een Dublinclaim.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat twee maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt, of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

1 op 6 Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts 1 op de 6 Dublinclaims die Nederland in de afgelopen vijf jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen drie jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van anderhalf jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na achttien maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan een hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet in de cijfers vaak staan: 'met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren, en wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die achttien maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

Ook de gemeente Amsterdam helpt deze groep in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt drie jaar in plaats van achttien maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen om dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die drie jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."

De teelt van lelies op landbouwgrond in het Gelderse Lochem veroorzaakt grote onrust. Bewoners zijn bang dat de bestrijdingsmiddelen die daarbij gebruikt worden, schadelijk zijn voor hun gezondheid. Omwonenden hopen dat de teelt verboden wordt.