Zijn eigen kiezers maalden er niet om, maar de onduidelijkheid over of Pieter Omtzigt premier wil worden ligt bij andere stemmers niet goed. Minder dan de helft vindt hem nu nog acceptabel als premier. Geert Wilders doet het juist iets beter dan eerder.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 30.000 leden van het Opiniepanel. Geen enkele leider van de grootste partijen kan nu op steun van een meerderheid van de kiezers rekenen. Waar Omtzigt (NSC) eerder nog boven de rest uitstak, doet hij het nu even goed als VVD-leider Dilan Yeşilgöz. PVV-voorman Wilders is nu bijna even acceptabel als Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA).

Pieter Omtzigt keldert

Ondanks grote druk van media en andere politici wilde Omtzigt lang niet zeggen of hij na de verkiezingen premier wil worden, mocht zijn partij als grootste uit de stembus komen. Uiteindelijk liet hij vorige week weten een voorkeur te hebben voor het fractievoorzitterschap in de Tweede Kamer, maar hij sloot een premierschap niet definitief uit.

Die aanhoudende vraagtekens hebben een weerslag op hoe mensen naar Omtzigt als premier kijken. In oktober vond 58 procent hem nog acceptabel in die functie. Hij deed het daarmee beter dan de rest en was de enige lijsttrekker die de steun kreeg van de meerderheid. Inmiddels is dat gezakt naar iets minder dan de helft (45 procent), een even grote groep (43 procent) vindt de NSC-leider onacceptabel als premier.

'Hij is een twijfelaar'

Veel mensen zeggen dat ze van mening zijn veranderd door de twijfelende houding van de politicus. "Ik was ook gecharmeerd van Pieter Omtzigt", zegt een kiezer die nu zegt op GroenLinks-PvdA te gaan stemmen. "Maar ik haak af. Ik wil niet geregeerd worden door een twijfelaar."

Anderen zijn het daarmee eens. Ze vinden dat Omtzigt door zijn gedrag te onvoorspelbaar is en geen leiderschap uitstraalt. "De leider van dit land moet juist daadkracht tonen en beslissingen nemen", zegt een ander panellid daarover.

'Zichzelf buitenspel gezet'

Door te zeggen dat het zijn voorkeur heeft om in de Tweede Kamer te blijven, heeft hij zichzelf volgens sommige deelnemers bovendien buitenspel gezet. "Dit lijkt me geen goed uitgangspunt voor een baan waarvoor 100 procent inzet is vereist", legt een deelnemer uit.

Als Omtzigt na de verkiezingen alsnog zelf premier zou worden, hebben mensen het gevoel dat zijn inzet minder serieus zal worden genomen en dat hem de hele kabinetsperiode zal worden nagedragen dat hij de baan zelf liever niet wilde.

NSC stabiel in zetelpeiling

Dat Omtzigt aangeeft het liefst Tweede Kamerlid te willen blijven, vinden zijn eigen kiezers geen probleem. In de nieuwste zetelpeiling van EenVandaag en Ipsos blijft NSC stabiel op 26 zetels. De nieuwe partij staat sinds de oprichting eind augustus tussen de 25 en 27 zetels in de zetelpeiling.

Tegelijk zien NSC-kiezers, en de meeste mensen die BBB, JA21 of SGP willen stemmen, in Omtzigt nog wel een geschikte premier. Ze vinden hem kundig, zijn het eens met zijn standpunten en denken dat hij het vertrouwen in de politiek kan herstellen.

Coalitie over rechts

Eerder vonden ook de meeste stemmers op de linkerflank, van bijvoorbeeld GroenLinks-PvdA, de SP en de Partij voor de Dieren, Omtzigt acceptabel als minister-president. Inmiddels is dat anders: een deel van hen vindt Omtzigt naast te twijfelend, ook 'te rechts' en 'te conservatief' om premier van Nederland te zijn.

Zij zijn afgeknapt door het idee dat Omtzigt het liefst een kabinet wil vormen met partijen als BBB, en eventueel JA21 en de SGP. Hoewel de NSC-leider later zelf aangaf dat zijn uitspraken verkeerd werden geïnterpreteerd, is het beeld blijven hangen dat hij graag een coalitie 'over rechts' wil. De linkse kiezers willen dat juist niet.

Dilan Yeşilgöz en de VVD

Door de daling van de populariteit van Omtzigt als premier is hij op gelijke hoogte gekomen met Yeşilgöz. 45 procent zou het acceptabel vinden als de VVD-leider de opvolger van haar partijgenoot Mark Rutte wordt. Dat is ongeveer net zoveel als de afgelopen maanden.

Mensen vinden haar deskundig en noemen haar verdiensten als minister. Ook haar geslacht speelt voor sommigen een rol. De weerstand tegen Yeşilgöz zit bij haar niet alleen in de persoon, maar grotendeels ook bij haar partij. "Het is tijd voor iets anders. De VVD heeft het lang genoeg gedaan", verwoordt een deelnemer een breder gedragen gevoel.

Geert Wilders klimt

De populariteit van Wilders als premier is juist licht gestegen. De PVV-leider wil meeregeren en zegt daarvoor bereid te zijn zich gematigder op te stellen. 3 op de 10 kiezers (29 procent) vinden hem nu acceptabel als minister-president, vorige maand was dat nog een kwart (24 procent). Nog altijd krijgt hij bijna alleen steun van kiezers op de rechterflank.

Nu hun eigen partij het in de peilingen slechter doet, zijn vooral BBB-stemmers positiever over Wilders gaan denken. De meeste NSC-stemmers vinden Wilders juist onacceptabel. Ze zien een coalitie met de PVV zitten, maar Wilders als premier is voor hen een brug te ver.

Weerstand bij Frans Timmermans

Wilders doet het nu bijna net zo goed als GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans (34 procent). De linkse partij hoort bij de grotere partijen in de zetelpeiling, maar vooral bij rechtse kiezers roept Timmermans, vooral door zijn standpunten over immigratie en klimaat, nog altijd veel weerstand op.

Anderen vinden hem juist geschikt. Zijn internationale ervaring wordt daarbij veel genoemd. "Timmermans heeft als internationaal politicus veel ervaring en kan daarom goed internationaal optreden in de huidige wereldproblematiek", zegt een linkse kiezer daarover.

Niet per se van grootste partij

Meestal levert de grootste partij in de Tweede Kamer de premier, maar dat hoeft niet. De meest recente voorbeelden komen uit 1977 en 1982. Toen belandde de grootste partij, de PvdA, uiteindelijk niet in de coalitie. In plaats van PvdA-lijsttrekker Joop den Uyl werden toen CDA'ers Dries van Agt (1977) en Ruud Lubbers (1982) premier.

Tweederde (64 procent) vindt het goed dat de grootste partij in Nederland niet per se de minister-president hoeft te leveren. "Kwaliteit is belangrijker dan zetelaantal", is daarvoor een veelgenoemde reden.

Kwaliteit van premierskandidaat

Veel mensen wijzen daarbij op NSC, een partij die pas 3 maanden bestaat. Ze vrezen dat het ten koste kan gaan van de kwaliteit als een nieuwe partij gedwongen wordt om binnen de eigen gelederen met een geschikte premierskandidaat te komen.

De meeste NSC-stemmers vinden dan ook dat niet moet worden vastgelegd dat de grootste partij altijd de minister-president levert. Ook GroenLinks-PvdA-stemmers vinden dat. Zij hebben daar een andere reden voor: veel van hen hopen dat Timmermans met zijn internationale ervaring premier kan worden, ook als de partij niet de grootste wordt. VVD-stemmers zijn verdeeld over de kwestie.