De vier grote steden hebben grote zorgen over de enorme toename van woningvervuiling en hoarding, het obsessief verzamelen van spullen. In Amsterdam, Rotterdam en Den Haag wordt dagelijks melding gemaakt. "Vervuiling is een symptoom van iets anders."

Brandgevaar in propvolle huizen, vloeren die dreigen te bezwijken onder het gewicht van metershoge troep. In Amsterdam wordt zelfs om de week een woning ontruimd omdat het door vervuiling onleefbaar is geworden, blijkt uit cijfers uit de vier grote steden die EenVandaag in handen heeft.

Bergen vuil

Soms heeft Ruud Janssen van het team Woningvervuiling in Rotterdam maar een 'heel klein kiertje' waar hij zich doorheen moet wringen om ergens binnen te komen. "Dan moet je over een berg vuil heen klimmen om te kijken wat de rest van de woning is", vertelt hij.

Wanneer er een melding komt, gaat Janssen erop af. Hij schat vervolgens in welke hulp er nodig is en of een huis opgeruimd moet worden.

'Je komt van alles tegen'

"Meestal neemt het op orde brengen van een woning een dag in beslag", vertelt hij. Maar dat kan in gevallen ook 3 dagen duren.

Hij treft in zo'n woning van alles aan. "Vuilzakken tot aan het plafond, vieze toiletten, vieze keukens, het ongedierte dat erdoorheen loopt, ratten, muizen, je komt van alles tegen."

Met name ouderen

Het komt in alle lagen van de bevolking voor, vertelt Janssen. "Van geschoolde mensen, mensen met een voldoende baan tot het onderste van de maatschappij."

Hij ziet wel dat het vaak gaat om wat oudere mensen, vaak mannen. "Die thuis moeten blijven in hun uppie en er niet meer uitkomen. En er zijn ook andere mensen die problemen hebben, uit verslavingszorg en dat soort dingen. Die hebben ook psychische problemen."

Geleidelijk proces

Het is vaak een geleidelijk proces, legt hij uit. "Het is een glijdende schaal waarbij mensen zich steeds aanpassen aan de nieuwe situatie. Het begint met een verstopte wc, dan gebruiken ze de toilet boven. Die raakt ook verstopt en zo gaat het verder."

Ook heeft het vervuiling van de woning veel verschillende oorzaken. "Iemand kan psychische klachten hebben, lichamelijk niet meer in staat zijn schoon te maken, sommigen weten de weg naar de zorg niet te vinden of beginnen te dementeren."

Schaamte

"Of soms groeit het mensen na een scheiding, bij schulden of verslaving boven het hoofd", gaat Janssen verder.

"Uit schaamte houden ze lang hulp buiten de deur, waardoor het uit de hand loopt. Soms moet je echt je best doen om bij iemand binnen te komen. En die mensen doen ook echt hun best om mensen buiten te houden."

'Kunnen niet zelfstandig wonen'

Die groep ouderen, bij wie vervuilde woningen vaak voorkomt, ziet de GGD in Amsterdam ook, zegt coördinator van het team Zorg en Overlast Neel Schouten. De meeste meldingen zijn van mensen van de 50 plus tot en met 90 jaar.

"Ouderen en mensen met psychische klachten moeten langer zelfstandig blijven wonen. In plaats van zoals vroeger in een bejaardenhuis of instelling. Maar dat kunnen ze helemaal niet", legt Schouten uit.

Eenzaam en geïsoleerd

"Het zijn wel vaak geïsoleerde mensen, dus mensen die of bewust kiezen voor isolement, die echt geen behoefte hebben aan andere mensen. Of mensen die echt eenzaam zijn geworden en geen mensen meer hebben", gaat de coördinator verder.

Ook bezuinigingen en personeelstekort in de zorg zorgen ervoor dat mensen minder snel in beeld komen en hulp krijgen. "En buren kijken minder naar elkaar om, dat alles zorgt ervoor dat het aantal meldingen fors is gestegen", zegt ze.

Urine uit het plafond

Het is een zorgelijke stijging zegt Schouten over de cijfers. "Het is pijnlijk om te zien hoe mensen wegkwijnen en in welke schrijnende situaties ze leven."

"En dan kan het ook onveilig zijn voor henzelf of omwonenden", gaat de coördinator verder. "We maken het mee dat we een melding krijgen omdat er urine uit het plafond komt of heel veel stankoverlast is van rot eten of ontlasting."

Gevaarlijke situaties

Ook kan het gevaarlijk zijn, weet Schouten. Bijvoorbeeld wanneer er vanwege schulden geen elektriciteit of gas meer is. "En dat zijn mensen die dan in een overvolle woning wonen, waar bijvoorbeeld heel veel papier is, en die gaan dan om verlichting te krijgen kaarsen branden of een kacheltje in huis zetten." Dan kan er brand uitbreken.

Dit gebeurt gelukkig 'echt heel weinig', zegt Schouten. "In Amsterdam gaan een handhaver en zorg samen op pad naar een melding. En als zij denken van, 'hey dit is echt gevaarlijk', dan wordt er opgeruimd," zegt ze. "Soms willen mensen ook echt zelf dat de situatie verandert."

Pak yoghurt weggooien

Maar dat blijft moeilijk, weet Janssen. "Er zijn mensen die van straat halen wat de buren weggooien. Sommigen willen alles bewaren, zelfs een krant weggooien is een probleem, zeker met hoarders. Die willen nergens vanaf", schetst hij. "Voor hen is zelfs het weggooien van een pak yoghurt moeilijk."

Ze hechten zich aan spullen en kennen die emoties toe. "Zo zei iemand: 'dat is zielig voor het pak yoghurt om hem weg te gooien, dan ligt 'ie helemaal alleen in de container'. Het is allemaal belangrijk voor die mensen, die moet je natuurlijk zien te overreden om het weg te gooien. Dat kan wel eens heel lastig zijn."

'Ze moeten er oké mee zijn'

"Maar op het moment dat we met de schoonmaak gaan beginnen, dan is het belangrijk dat mensen er helemaal oké mee zijn", vertelt Janssen.

Dus wij gaan niet beginnen eerder dat mensen er oké mee zijn. Want onze overtuiging is dat als mensen zelf willen, het beste werkt. Dat het ook schoon blijft."

Symptoom van iets anders

In Rotterdam werken ze al zo'n 15 jaar met dezelfde aanpak die erop is gericht ontruiming te voorkomen. "Vervuiling is een symptoom van iets anders", zegt Ruud Janssen.

"Een vervuilde of volle woning is eigenlijk altijd goed op te lossen. Het gaat meer om de problematiek erachter. Die moet je goed in kaart hebben en daarmee moet je aan de gang."

Duidelijk plan nodig

Janssen signaleert wel dat de zorg enorm versnipperd is geraakt. "Terwijl het bij woningvervuiling juist heel belangrijk is om een eenduidig plan te maken", vertelt hij.

De huisarts, GGZ, en huishoudelijke ondersteuning werken vaak niet samen. "Ik zie het ook wel een beetje als onze taak om te kijken hoe we dat netwerk in kaart kunnen brengen en met elkaar kunnen laten samenwerken."

Zorgtekort

Janssen ziet woningvervuiling dus ook als een zorgtekort en niet als iets van handhaving. "Handhaving is natuurlijk het makkelijkst, maar dan heb je dus het symptoom opgelost. Maar niet het probleem daarachter", zegt hij.

"Dus gaan we schoonmaken en zorg inzetten." Afgelopen jaar had Rotterdam slechts 2 gedwongen ontruimingen.

Gedwongen opruiming voorkomen

In Amsterdam werd voorheen heel snel ontruimd. Maar dan begon het daarna weer van voren af aan, zegt Schouten. Het besef is ingedaald dat deze mensen hulp nodig hebben. Dat de focus op zorg moet liggen in plaats van op handhaving, beaamt ze.

"Een gedwongen opruiming is eigenlijk iets wat je niet wil, want je traumatiseert mensen ook heel erg. Dan kom je toch in iemand zijn levensplek, dat gaat met een container voor de deur, allemaal mannen die dat huis binnenlopen en gewoon de boel gaan leegtrekken en in die container werpen."

Landelijke gouden standaard

Mede na een rapport van de lokale Ombudsman kantelde in Amsterdam het beeld en werd naast handhaving ook zorg ingezet. Door bijvoorbeeld afspraken te maken met een woningcorporatie. Ook is er een speciaal hulpprogramma, naar die heeft helaas wachtlijsten.

Schouten pleit nu ook voor een landelijke aanpak, want hoewel alle gemeenten er doordrongen van zijn dat er met name zorg nodig is, ontbreekt een eenduidige aanpak. "Rotterdam doet het op een bepaalde manier, Utrechts doet het op een bepaalde manier, en wij ook. En eigenlijk nergens is onderzocht wat werkt; wat is de gouden standaard?"

Soms laat je een product in de winkel liggen. Niet om de prijs, maar uit protest tegen het bedrijf of land erachter. Nu Trump importheffingen oplegt, merken we in de chat discussie over Amerikaanse producten. We beantwoorden jullie vragen over boycots.

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraar Internationale Economie Harry Garretsen (Rijksuniversiteit Groningen) en historicus Maartje Janse (Universiteit Leiden).

1. Heeft het nut als ik als consument producten niet meer koop?

"Ja, een spontane consumentenboycot kan bedrijven of landen wel degelijk raken: in reputatie en in de portemonnee", begint hoogleraar Garretsen. "Je ziet dat nu bijvoorbeeld gebeuren met Tesla. Omdat sommige consumenten het niet eens zijn met het gedachtegoed van Elon Musk, keldert de verkoop van Tesla-auto's in Europa."

"Consumenten hebben een bijzonder soort macht", antwoordt historicus Janse. "Als individuele consument heb je niet zoveel invloed, maar als collectief wel. Zeker wanneer een overtuiging om producten niet te kopen breed gedeeld wordt, in Europa of zelfs wereldwijd."

Het idee achter een boycot is simpel, vervolgt ze: "Als wij samen onze krachten bundelen door dit product niet meer kopen, dan kan het bedrijf of land daar zoveel last van hebben dat ze hun strategie wijzigen. Het is een manier om invloed proberen te krijgen op beleid. En de geschiedenis laat zien dat dit kan slagen."

Janse doet als historicus onderzoek naar protesten, waaronder boycots. Ze wijst op het oudste voorbeeld dat bekend is van een grootschalige boycot. "In 1791 besloten een half miljoen Britten geen suiker meer te kopen die afkomstig was van plantages waar tot slaaf gemaakten onder dwang werkten. Mensen realiseerden zich: 'Als ik suiker koop die in zulke omstandigheden is geproduceerd, ben ik medeverantwoordelijk.' Het parlement wilde niet luisteren, dus namen burgers zelf het initiatief," vertelt ze. "Het was best een succesvolle actie: de verkoop van deze suiker daalde met een derde."

2. Hoeveel consumenten moeten een product boycotten voordat die zinvol is?

"In hoeverre een bedrijf of land precies geraakt wordt, hangt af van het type boycot", zegt econoom Garretsen. "In principe is een boycot een actie vanuit consumenten die het niet eens zijn met beleid, en daarover zeggen: 'Dit willen we niet meer.' Als zij besluiten producten niet meer te kopen, kan dit bedrijven of landen zeker raken."

"Daarvoor is het niet per se nodig dat miljoenen mensen stoppen met het kopen van een bepaald product", zegt hij. "Vaak blijken lagere percentages al genoeg. Net als bij protesten en demonstraties, kunnen kleinere groepen al iets in beweging zetten."

"Een kleinere groep kan de reputatie van een bedrijf of land al beïnvloeden", verklaart de hoogleraar. "Social media spelen hierin natuurlijk een rol. Daar verspreiden acties zich snel. Zelfs wanneer de omzet van een bedrijf nog niet gekelderd is, kan een bedrijf dan toch al angst voelen voor imagoschade. Het voelt zich aangesproken of genoodzaakt om beleid te veranderen, zeker wanneer het bedrijf veel concurrentie heeft."

Toch is een boycot nog effectiever als die niet alleen gebaseerd is op de vrijwilligheid van consumenten, maar ook formeel via politiek en wetgeving wordt afgedwongen, legt Garretsen uit. "Wanneer een overheid zegt: dit product mag het hele land niet meer in. Dat gebeurt bijvoorbeeld met Russische producten. Daar trekt de overheid een grens in hoe we met die producten omgaan. En is er in feite een formele boycot."

3. Is een boycot niet gewoon om jezelf beter te voelen?

"Consumenten boycotten inderdaad omdat ze zich daar beter bij voelen. Als je iets doet waarvan jij denkt dat het zin heeft, dan voel je je daar goed over", zegt Janse. Maar dit vindt ze geen reden om boycots af te schrijven. Integendeel.

"Het is wat simplistisch enkel te kijken naar het directe effect van een boycot op beleid. Want het heeft ook een grote waarde voor individuen en groepen, en die is ook belangrijk. In plaats van je machteloos te voelen, heb je het idee dat je gedrag ertoe doet."

"Een boycot gaat ook over ergens voor staan, laten zien wat je waarden zijn. Het is een expressie van wie jij als consument wil zijn", licht ze toe. "Ook kan het het groepsgevoel versterken. Een beweging om meer Europees te kopen, versterkt bijvoorbeeld niet alleen de economie, maar versterkt ook het Europese wij-gevoel."

4. Hoe moeilijk of makkelijk is het om een volledige boycot van de Verenigde Staten te realiseren?

Een volledige boycot lijkt Garretsen moeilijk te realiseren. "Oproepen om te boycotten richten zich vaak op de typisch Amerikaanse producten, zoals whiskey. Maar er zijn natuurlijk heel veel dingen die we uit de Verenigde Staten halen. Bijvoorbeeld halffabrikaten die in producten verwerkt zijn, of diensten van Google of Apple. Een volledige boycot zou ook daarover moeten gaan, maar dat wordt al snel ingewikkelder. En dan rijst de vraag of we dat wel willen."

"Een volledige boycot is bovendien niet alleen economisch, maar gaat ook over sport en cultuur", zegt Janse. Ze geeft het voorbeeld van de anti-apartheidboycots van Zuid-Afrika in de jaren 70 en 80. "Dat waren niet alleen economische acties om bijvoorbeeld geen Zuid-Afrikaanse sinaasappelen meer te consumeren."

Al vanaf 1964 mocht Zuid-Afrika niet meer meedoen aan de Olympische Spelen. "Later drongen de Verenigde Naties erop aan om alle culturele en sportieve banden met het land te verbreken. Artiesten traden er niet meer op."

"Je ziet dat er nu ook zo'n oproep tot culturele boycot is tegen Israël. Mensen zeggen: ook daar is een apartheidsregime aan het ontstaan. Universiteiten moeten niet meer met het land samenwerken. Het land moet niet meer mee mogen doen aan het Songfestival. Dit gaat dus ook verder dan het niet meer kopen van Israëlische producten."

"Ik zie Amerika nog niet zo snel in die hoek van Zuid-Afrika en Israël belanden", vervolgt ze. "Maar Amerika is zichzelf wel aan het isoleren. En de vraag is of dit ook invloed gaat hebben op culturele uitwisseling. Je hoort bijvoorbeeld al wel van mensen dat ze niet meer naar Amerika op vakantie willen gaan. Dat is ook een vorm van boycot."

5. Gaan winkels aangeven uit welke landen producten komen, bijvoorbeeld met stickers?

"Traditioneel is een boycot gericht op een product of bedrijf. Maar je ziet ook dat een boycot breder gericht kan zijn op een land: er wordt dan wel een product gekozen, maar het is eigenlijk niet om dat specifieke product te doen. Dat product staat symbool voor iets groters." Dit zie je nu met Amerikaanse producten gebeuren, volgens Garretsen.

"Het is consumenten niet per se te doen om bijvoorbeeld Amerikaanse whiskey, of McDonalds, maar dit soort producten of bedrijven symboliseren hun opvatting over waar Amerika onder Trump mee bezig is", zegt hij. "Consumenten willen een signaal afgeven tégen Trump: 'Er zijn grenzen, we pikken niet alles.'", zegt Janse hierover.

Er zijn landen waar labels op producten worden geplakt om hun herkomst aan te geven. Zo heeft Denemarken stickers die wijzen op Europese herkomst, en wordt in Canada opgeroepen om Canadian First - producten gemaakt in Canada - te kopen. "Dit zijn eigenlijk voorbeelden van een soort omgekeerde boycots, om producten uit eigen regio te kopen."

Een meerderheid van de deelnemers aan het Opiniepanel-onderzoek wil dat Nederlandse supermarkten labels plakken op Europese producten. Twee derde van de deelnemers (68 procent) lijkt dat een goed idee.

Supermarktbranche: 'Consument moet weloverwogen kunnen kiezen'

Vermelding van het land van herkomst is niet op elk product verplicht. Volgens Europese en Nederlandse regels moet de herkomst op het etiket staan in een paar situaties, bijvoorbeeld bij onbewerkt vlees, eieren, vis en zeevruchten, groente en fruit, olijfolie en honing. Ook geldt deze verplichting wanneer het ontbreken van herkomstinformatie de consument kan misleiden, bijvoorbeeld bij producten met geografische aanduidingen zoals vlaggen.

Volgens supermarktbranchevereniging Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) moeten consumenten 'weloverwogen kunnen kiezen welk product met welke herkomst zij kopen. Het juist en volledig etiketteren van producten is daarom van belang'.

Het CBL laat weten dat supermarkten zelf verantwoordelijk zijn voor de juiste etikettering van huismerkproducten. Bij A-merken ligt die verantwoordelijkheid bij de fabrikant. Het CBL heeft verder geen informatie over individuele assortimentskeuzes en voorkeuren van consumenten in het koopgedrag wat betreft herkomst van producten.

6. Hoe raakt een boycot een land anders dan tegenheffingen?

"Importheffingen zijn minder moreel geladen dan een boycot", zegt Garretsen. "Die hoeven niet per se iets goeds of fouts te betekenen. Landen kunnen gewoon blijven handelen. Alleen maakt een van de twee, of beide, het duurder. Het is van een andere orde wanneer een land zegt: 'Ik wil jouw producten helemaal niet meer.'"

"De laatste stand van zaken is dat het voor Europa misschien toch lijkt mee te vallen met de Amerikaanse importheffingen. Maar wat Amerika en China nu onderling doen - steeds hogere en hogere importheffingen - gaat op den duur in de praktijk over in een boycot. Dan kunnen Chinese producten niet meer naar Amerika geëxporteerd worden, en Amerikaanse producten niet meer naar China. Als dat doorgaat, escaleert een handelsoorlog in een handelsboycot."

"De impact van boycotacties tegen Amerika lijkt op de korte termijn misschien gering", zegt Janse. "Maar als je het bredere plaatje bekijkt, dan besef je dat een boycot onderdeel is van het grotere fenomeen dat een land z'n status verliest. Amerika verliest een deel van de invloedsfeer die het na de Tweede Wereldoorlog heeft gekregen. En mensen zien Amerika niet langer vanzelfsprekend als een betrouwbaar land."

Een gesprek starten met een onbekende in de trein of bij de bushalte? Dat gebeurt steeds minder. Velen doden hun tijd liever door te scrollen op hun telefoon of met een koptelefoon op. Niet Merijn, hij praat juist graag met mensen die hij niet kent.

"Ik denk dat ik er 7 jaar geleden mee begon", vertelt de 32-jarige Merijn Ruis over de gesprekken die hij aangaat met zijn medereizigers. Af en toe deelt hij hier verhalen over op zijn LinkedIn-pagina. "Dat doe ik nu ongeveer 1 jaar, en de reacties zijn heel erg warm. Het raakt heel veel mensen."

'Het geeft hoop'

Merijns reisverhalen worden door duizenden mensen gelezen. "Ze zeggen dat het ze een beetje hoop geeft en geven aan hoe belangrijk ze het vinden om met onbekenden in gesprek te blijven gaan."

Want tegenwoordig is het aanknopen van een gesprek met iemand die je niet kent niet meer zo vanzelfsprekend. Uit verschillende studies blijkt dat mensen steeds minder met elkaar praten vanwege de onzekere en ongemakkelijke gevoelens die hierbij komen kijken: we zijn bang voor afwijzingen en willen anderen niet storen.

Niemand durft

Een zo'n onderzoek werd afgenomen door de Universiteit van Chicago en belandde 7 jaar geleden in Merijns schoot. "Het heet 'Mistakenly Seeking Solitude' en gaat over het voeren van gesprekken in het openbaar vervoer", vertelt hij. "Daaruit bleek dat mensen vaak denken dat ze er niet blij van worden. De meest gehoorde reden dat we het niet doen, is dat we denken dat anderen er niet op zitten te wachten. Het voelt misschien een beetje ongemakkelijk."

"Maar het blijkt ook dat, als ze het eenmaal wél doen, iedereen er eigenlijk blij van wordt." Toen Merijn dat las, ging hij daar zelf mee experimenteren. "Ik sprak allemaal mensen aan die mij aardig leken, maar ook mensen die me niet aardig leken. Veruit de meerderheid is superleuk en vriendelijk."

Verbinding maakt gelukkig

Als spreker over de wetenschap van geluk ziet hij ook de 'noodzaak' van dit soort gesprekken in, vertelt Merijn. "Het in contact blijven met elkaar is belangrijk, want de gelukkigste mensen investeren in relaties, in het contact", weet hij. "Verbinding is een grote voorspeller van geluk."

Volgens de meest recente cijfers van de Rijksoverheid voelt zo'n 48 procent van de volwassenen in Nederland zich eenzaam. Dat heeft invloed op de kwaliteit van leven. "Als ik dat lees, vind ik dat gewoon heel verdrietig. En daarom is het belangrijk om dit te doen", vertelt Merijn over zijn gesprekken.

'Dit is mijn tegengif'

Hij ziet het aanknopen en voeren van deze gesprekken als een oplossing voor de toenemende eenzaamheid in de maatschappij. "Dit is voor mij een beetje het tegengif voor polarisatie en voor eenzaamheid. Ik geloof echt dat dit heel veel kan veranderen."

"Want echt, mensen van wie je denkt dat ze heel anders zijn dan jij, die zijn dan zoveel aardiger en leuker. En dat is echt heel tof om te merken."

Mensen zijn aardiger dan gedacht

Door de gesprekken ontdekt Merijn ook welke vooroordelen hij als mens met zich meedraagt. Vaak zijn die, naar eigen zeggen, niet terecht. "Als ik dan met iemand een gesprek voer, dan blijkt die persoon heel anders te zijn dan ik dacht."

"Dan zie je eigenlijk dat heel veel mensen heel aardig zijn, en het beste met je voor hebben", vertelt hij. Dat geeft hem een vertrouwd gevoel. "Je voelt dan dat er overal gewoon vriendelijke mensen rondlopen. En daar mag je dus ook op vertrouwen."

'Spanning gaat nooit helemaal weg'

Maar toch blijft het spannend, afstappen op een onbekende. Ook voor Merijn. "In het begin zei ik vaak iets als er dan iets opviel of zo. Bijvoorbeeld een vertraging met de trein, want dan kun je makkelijk een gesprek beginnen. Maar ik vond het wel heel spannend om uit het niets te beginnen", vertelt hij.

Ondertussen is hij daar overheen gestapt. Nu vraagt hij anderen hoe hun dag beviel. "En dat vind ik nog steeds wel spannend hoor. Dat gevoel gaat niet helemaal weg. Alleen, soms zit ik dan naast iemand en denk ik: 'Ik probeer het maar gewoon'."

Liever kletsen dan scrollen

"Ik heb zelf soms de overtuiging dat mensen er niet op zitten te wachten, maar ik merk toch ook vaak dat mensen juist leuk reageren", gaat Merijn verder. "Zelfs mensen die een koptelefoon op hebben."

En het loopt vaak uit tot een gezellig gesprek. "Voor je het weet ben je een uur met iemand aan het kletsen in de trein. De tijd gaat dan zo snel. Terwijl in het andere geval zou ik gewoon op mijn telefoon hebben zitten scrollen. En die andere persoon trouwens ook, dus dat is ook grappig."

Bron: Eigen foto

1/5

Het lukt niet altijd

Maar het gaat niet altijd goed. Soms hebben andere reizigers geen behoefte aan een gesprek, vertelt Merijn. "Zo zat ik laatst tegenover een jongen en die zat echt in zijn eigen wereld. Ik vond hem er een beetje verdrietig uitzien, dus ik probeer dan toch een gesprekje."

Helaas gaf zijn gesprekspartner mondjesmaat antwoord. "Het gesprek slaat dan helemaal dood. Ik had vier vragen gesteld, had heel even een klein lachje gezien, maar ik merkte gewoon: als ik nu ga doorvragen, wordt het een soort interview. Dus dan laat ik het ook maar."

'Het is ook weer niet zo erg'

De twee zaten daarna nog een tijdje in stilte naast elkaar. "Dat is dan wel echt een beetje ongemakkelijk. Maar uiteindelijk staat die persoon op en dan is het weer klaar. Dan is dat gevoel ook weer weg."

"In je hoofd is dat eigenlijk het ergste wat er kan gebeuren, maar als je het dan ervaart, merkt je eigenlijk dat het ook weer niet zo erg is", heeft Merijn geleerd van die ervaring. "En het gebeurt niet vaak. Ik schat dat dat maar in 5 procent van de gevallen voorkomt."

Levenslessen

Hij leert ook van de positieve ervaringen, vertelt hij. Het zijn dan vaak levenslessen, die hij wel kent maar die hij toch vaak weer vergeet. "Bijvoorbeeld een buschauffeur die het dan heeft over dat hij veel stress ervaart en dan vertelt dat hij de tijden op zijn scherm afplakt."

"Hij zei: 'Want ik heb er uiteindelijk geen controle over en ga slechter rijden door de stress. En zo ga ik gewoon lekker relaxed door de dag heen. Als ik ergens te laat aankom, dan is dat dan maar zo. Je kunt niet veel aan omstandigheden doen. Maar je reactie, daar kan je wel iets aan doen'. En daar denk ik nog wel eens aan."