Pauline vroeg een webwinkel om achteraf betalen uit te schakelen nadat ze moeite had haar huur te betalen, maar dat kon niet. Moeten bedrijven klanten beschermen tegen de risico's van deze betaaloptie? "Een knopje minder moet toch niet zo moeilijk zijn."

Achteraf betalen is inmiddels een veelgebruikte betaaloptie bij het online winkelen, en binnenkort is dit waarschijnlijk ook mogelijk in fysieke winkels. De betaaloptie geeft consumenten de mogelijkheid om pas te betalen nadat ze hun aankoop hebben ontvangen. Vaak kan dat binnen 14 tot 30 dagen na aankoop, en in sommige gevallen kan de betaling in drie termijnen worden gedaan.

Achteraf betalen biedt gemak

Uit een panelonderzoek van EenVandaag blijkt dat deze optie vooral wordt gekozen omdat het de consument veel gemak biedt: je kunt een online aankoop eerst zien voordat je betaalt en hoeft je pas later druk te maken over de vraag hoe je het gaat financieren.

Maar niet iedereen kan hier even verstandig mee omgaan. De 32-jarige Pauline kwam door het gemak van achteraf betalen juist regelmatig in de problemen. "Ik heb een gat in mijn hand en geef geld uit voordat ik het echt heb. Dat levert problemen op, zoals het niet op tijd kunnen betalen van mijn huur", vertelt ze.

Stress door 'schulden'

"Ik kocht echt allerlei dingen die ik niet per se nodig had." Pauline kwam door de vele herinneringskosten niet in grote schulden, maar het niet kunnen betalen van haar huur zorgde wel voor stress.

Ze had liever de optie voor achteraf betalen helemaal niet gehad, zodat ze ook niet in de verleiding was gekomen om aankopen te doen waar ze het geld niet voor had. "Het had mij achteraf gezien veel stress bespaard als ik direct moest betalen. Mijn ADHD-brein helpt daarin ook niet echt mee."

Optie blokkeren

Een webwinkel waar Pauline vaak online aankopen deed is Bol. Ze besloot daarom zelf contact op te nemen met de website om te vragen of ze de optie om achteraf te betalen voor haar konden blokkeren.

"Dat kon niet", vertelt ze. Haar poging om zichzelf op deze manier in bescherming te nemen was dus niet succesvol. "Ik vind dat echt belachelijk. Een knopje meer of minder moet toch niet zo moeilijk zijn?"

Bedrijven moeten helpen

Ook Nadja Jungmann, lector schulden en incasso aan de Hogeschool Utrecht, vindt dat Bol en andere bedrijven die het mogelijk maken om achteraf te betalen consumenten in bescherming zouden moeten nemen.

"Net zoals banken je de mogelijkheid geven om rood staan uit te zetten, zouden bedrijven mensen de optie moeten geven om achteraf betalen te blokkeren. Dit zou veel problemen kunnen voorkomen."

Jongeren en mensen met ADHD kwetsbaar

Volgens de lector zijn bepaalde groepen namelijk extra kwetsbaar voor de negatieve effecten van achteraf betalen, zoals jongeren en mensen met ADHD. "Jongeren zijn nog niet goed in staat om langetermijnbeslissingen te nemen, en mensen met ADHD zijn vaak impulsiever. Als je daar een onbeperkt budget aan toevoegt, is het recept voor problemen snel compleet."

Impulsief gedrag speelt een grote rol bij deze betaaloptie. En ook mensen die onder financiële druk staan, zijn extra vatbaar voor verleidingen zoals achteraf betalen.

Schulden kosten Nederland geld

De problemen die deze populaire betaaloptie met zich mee kan brengen, hebben niet alleen effect op het individu maar ook op de gehele maatschappij. "Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 1 op de 5 mensen die achteraf betalen, te maken krijgt met een incasso. Dat leidt jaarlijks tot hoge kosten voor de samenleving", vertelt Jungmann.

"Problematische schulden kosten Nederland jaarlijks zo'n 8,5 miljard euro. Dat is gemiddeld 500 euro aan belastinggeld per persoon."

Geen speciale behandeling

Webwinkel Bol laat op vragen van EenVandaag weten dat ze achteraf betalen niet op individueel niveau kunnen uitzetten. Je kan dus niet, zoals Pauline wil, aangeven dat je deze optie niet wil krijgen bij het afrekenen. Wel is achteraf betalen in sommige gevallen niet mogelijk op de website. Dit is zo wanneer het aankoopbedrag hoger is dan 750 euro en wanneer er nog rekeningen open staan.

Volgens een woordvoerder van Bol krijgen ze weinig vragen van klanten die de achteraf betalen-optie willen uitschakelen. Cijfers over hoeveel betalingsherinneringen er verstuurd worden, wil het bedrijf niet delen.

'Ik hou opeens geld over'

Ondertussen heeft Pauline een andere manier gevonden om haar koopdrang in bedwang te houden: haar vader helpt nu met het beheren van haar geld. "Ik overleg nu met hem voor ik iets koop, zodat ik het leer te beheersen. Sinds hij dit doet, houd ik opeens geld over", zegt ze.

Pauline begrijpt dat achteraf betalen voor veel mensen handig is, maar ze hoopt dat er een screening komt. "Om te checken of mensen wel financieel in staat zijn om die bestelling te plaatsen. Ik heb weleens iets van 10 euro gekocht en daar kwam toen 7 euro aan herinneringskosten bij. Dat is voor bedrijven een makkelijke manier om extra te verdienen."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."