De NS mag treinkaartjes duurder maken in de spits. Dat wil staatssecretaris Vivianne Heijnen van infrastructuur. Weer draaien dan de reizigers op voor de problemen bij de NS. Daarnaast werkt het averechts, zegt verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen.

Staatssecretaris Heijnen van Infrastructuur schrijft daarnaast in haar brief aan de Tweede Kamer dat de NS in een lastige financiële situatie zit, omdat er minder reizigers zijn, energie duurder is en de kosten van het personeel zijn gestegen.

Heffing in de spits?

De NS hoeft daarom waarschijnlijk minder aan de overheid te betalen om het spoor te mogen gebruiken. Sterker nog: misschien krijgt NS zelfs subsidie. Ook bestaat er de kans dat treinen minder gaan rijden, op rustige momenten en trajecten.

Daarnaast krijgt de NS dus de mogelijkheid om speciale tarieven in te voeren op trajecten, maar dus ook in de spits. Zo wordt het minder druk in de spits en komt er meer geld binnen voor het inzetten van bijvoorbeeld langere treinen.

Meer met de auto

Maar als met de trein reizen in de spits duurder wordt, betekent dat niet dat mensen een ander moment kiezen om de trein te pakken, maar juist dat mensen de auto pakken, zegt Tertoolen. "We weten uit onderzoek dat het veel lastiger is om mensen vanuit de auto in de trein te krijgen, dan vanuit de trein in de auto", zegt Tertoolen. "Dus als we dit soort dingen gaan doen, is de kans heel groot dat er echt een stroom naar de auto toegaat."

"Over hoeveel precies en wat de percentages zijn, kunnen we weinig zeggen, want het hangt van verschillende dingen af. Maar dat die beweging er is, kunnen we met zekerheid vaststellen", zegt Tertoolen.

Mensen met vaste werktijden

Ook reizigersvereniging Rover is absoluut niet blij als de treinprijzen in de spits gaan stijgen. "Maar dat zal geen verrassing zijn natuurlijk. Wat ons betreft moet de trein voor iedereen betaalbaar zijn. En probeer dan maar als basisschoolleraar buiten de spits te rijden, dat kan niet", zegt Freek Bos van Rover.

"Wat mij betreft is openbaar vervoer echt een maatschappelijk product, waar iedereen gebruik van kan maken en als er geld tekort is, dan is het niet aan NS om dan maar heffingen in te voeren. Dat zou de staatssecretaris ook niet mogelijk moeten maken, maar het geld ergens anders weg moeten halen, bijvoorbeeld bij het ministerie voor Klimaat."

Niet straffen, maar belonen

Verkeerspsycholoog Tertoolen zegt dat je mensen niet moet straffen, maar juist moet belonen voor goed gedrag. "De NS heeft een dalurentarief, dus als je buiten de spits reist ben je goedkoper af. Dat is veel slimmer. Je kunt mensen veel beter een beloning geven als ze bepaald gedrag vertonen, dan dat je ze gaat straffen voor gedrag wat je niet wilt."

"Waarom denk je dat de wegen elke ochtend propvol staan met auto's? Mensen zijn gehecht aan op bepaalde tijden reizen. En denken dat ze op een bepaalde tijd op hun werk moeten zijn. Dat geldt ook voor die treinreizigers. Dus op deze manier kom je er gewoon niet."

Mensen die flexibel kunnen reizen, doen het al

Tertoolen denkt ook dat mensen die al flexibel kunnen reizen, het al doen. "Want waarom zou je in een drukke trein gaan zitten als dat niet hoeft? Met deze maatregel krijg je mensen alleen maar terug in de auto, niet naar de daluren."

De NS wil niet specifiek op de plannen reageren, maar laat wel weten dat op dit moment gemiddeld, over alle treinen en de hele dag, ongeveer 70 procent van de stoelen niet bezet is. En dat het op dinsdag en donderdag vooral druk is en dan vooral in de spits.

Het kabinet heeft besloten een pilot voor de opvang van dakloze arbeidsmigranten met drie jaar te verlengen. De gemeente Venlo is verheugd: daar is het project een groot succes. "De straten zijn veel leger. En je wil voorkomen dat mensen doodgaan."

De naar schatting tienduizend dakloze arbeidsmigranten uit de EU die in Nederland verblijven hebben zonder langdurig verblijf of inschrijving bij de gemeente geen recht op opvang of zorg, met alle gevolgen van dien.

Duizenden arbeidsmigranten

Met zeven miljoen euro van het Rijk hebben gemeenten die meedoen aan een pilotprogramma extra plekken ingericht om de arbeidsmigranten toch op te kunnen vangen. Venlo is een van die gemeenten. In de regio Noord-Limburg werken zo'n 53.000 arbeidsmigranten, waarvan 13.500 in Venlo.

Wethouder Jacques Smeets doet daarom graag mee. Venlo trekt als grensgemeente en als grootste tuinbouwgebied in de EU veel bedrijvigheid. "Mensen worden door uitzendbureaus hierheen gehaald, maar ze raken hun werk kwijt en staan opeens op straat, zonder onderdak en inkomsten. Dat veroorzaakt overlast."

Overleven

"Mensen slapen overal: in tentjes, in de bossen, in parkeergarages. Ze vallen soms mensen lastig. Je moet je voorstellen wat dat mentaal met arbeidsmigranten doet, als je zo moet overleven. De verleiding om drank en drugs te gebruiken is dan groot", zegt Smeets.

De gemeente Venlo biedt nu structureel een tijdelijke opvang aan arbeidsmigranten om hen zo opnieuw naar werk en onderdak te begeleiden, of hen met de juiste hulp vrijwillig te laten terugkeren naar hun land van herkomst.

'Voorkomen dat mensen doodgaan'

Deze aanpak is noodzakelijk, denkt de wethouder. "Op de toptijd zagen we 40 tot 75 arbeidsmigranten op straat leven. Je wil voorkomen dat er mensen doodgaan op straat. Door de aanpak zien we dat het aantal daklozen terugloopt. Het probleem wordt beheersbaarder. Je krijgt grip op deze doelgroep."

De pilot in Venlo omvat een speciale opvanglocatie voor dakloze arbeidsmigranten. Het Leger des Heils werkt hier samen met stichting Barka, die ervaring heeft met de doelgroep. Het voormalige verzorgingstehuis Beerendonck biedt plek aan maximaal vijftien mensen. De meerderheid is afkomstig uit Polen.

Intensieve begeleiding

Het gaat vooral om mensen die al langere tijd of meerdere keren dakloos zijn geweest. Vaak hebben ze te maken met psychische problemen of verslavingsproblematiek. Niet iedereen komt er binnen: de opvang is tijdelijk en bedoeld om mensen door middel van intensieve begeleiding weer aan het werk te helpen.

Krzysztof is zo'n arbeidsmigrant die hoopvol naar Nederland trok, maar zijn werk verloor en wekenlang op straat belandde. Hij vond het leven op straat zwaar. Hij voelde zich eenzaam, vernederd en onzeker over de toekomst.

'De straat is niet mijn wereld'

In De Beerendonck kwam hij tot rust en kreeg hij psychische hulp. Hij is heel dankbaar: er is nu zicht op een baan in de logistiek en onderdak. "Ik kan nu snel herstellen. Ik wil niet op straat leven, want dat is niet mijn wereld", vertelt hij.

"Ik heb hulp gezocht, en gelukkig heb ik die gekregen. Ik weet nu dat ik volgende week een baan heb en accommodatie. Zo kan ik verder bouwen aan mijn leven."

80 procent geholpen

In maart kwam de gemeente Venlo met een tussentijdse evaluatie van de pilot, die succesvol lijkt. De andere vijf gemeenten waren al eerder begonnen en kwamen tot dezelfde conclusie.

Meer dan 80 procent van de deelnemers werd door het project geholpen. De helft van de 44 mensen die zich aanmeldden vond een nieuwe baan. Zes keerden vrijwillig terug naar hun land van herkomst en acht mensen worden nog steeds begeleid.

'De straten zijn leger'

Voor de overige 20 procent heeft de pilot niet gewerkt. Eén persoon werd doorverwezen naar de maatschappelijke opvang, en bij zeven anderen is het traject stopgezet door slecht gedrag. In de opvanglocatie geldt een zerotolerancebeleid met betrekking tot alcohol en drugs.

Wethouder Smeets is erg blij met deze resultaten. "De straten zijn echt een stuk leger. Het project doet ertoe." De mogelijkheid om vroeg in te grijpen maakt het verschil, denkt hij. "Zo kunnen we mensen naar een duurzame oplossing begeleiden, of naar ander werk."

Terugkeer

"Hulp bij vrijwillige terugkeer naar het land van herkomst is ook een oplossing", vervolgt Smeets. Dit was het geval bij Andrzej. Na het verlies van zijn baan was hij zijn alcoholverslaving niet meer de baas, en besloot hij met hulp van Stichting Barka vrijwillig terug te gaan naar Polen.

Daar werkt hij nu als kok in een gemeenschap van Stichting Barka, waar hij ook voor zijn alcoholverslaving wordt behandeld. "Het was moeilijk, maar ik kon kiezen om terug te gaan naar Polen. Ik heb daar geen spijt van. Hier kan ik helpen en zijn ze blij met me, omdat ik kok ben van beroep. Het alternatief was dat ik weer op straat zou belanden."

In gesprek met sector

Het doel van de pilot is volgens wethouder Smeets ook om het systeem aan te pakken. Werkgevers en de uitzendbranche moeten ook veranderen, vindt hij. "Die halen mensen hierheen. Dat mag, in Europa mag je vrij reizen, maar het leidt soms tot excessen."

Een groot gedeelte van de bedrijven doet het goed, ziet Smeets, maar een deel niet. Met die bedrijven moeten afspraken worden gemaakt. "We moeten in gesprek met de branche en een convenant afspreken." Dat ben je aan de arbeidsmigranten verplicht, stelt de wethouder.

Waarschuwen

Smeets: "Mensen worden onder valse voorwendselen van heinde en verre hierheen gehaald, en vallen op een gegeven moment terug. Zonder dak boven hun hoofd, zonder baan."

Andrej waarschuwt jongeren in Polen nu om niet dezelfde fouten te maken die hij maakte toen hij naar Nederland kwam. "Jonge mensen komen naar Nederland en hun eerste vraag gaat niet over waar de supermarkt is en ze eten kunnen krijgen, maar waar de dichtstbijzijnde coffeeshop en dealer zijn."

Nieuwe fondsen

Na 2025 stopt de pilot, maar de gemeenten hebben vorige week het nieuws gekregen dat de financiering in de voorjaarsnota geregeld is voor de opvang tot 2028. Er komt acht miljoen euro per jaar beschikbaar.

"Dat is positief nieuw", zegt wethouder Smeets. "Begin mei verwachten we een Kamerbrief daarover. Hoe de verdeling van middelen tussen de gemeenten eruit ziet, is nu nog niet duidelijk."

Apple en Meta krijgen van de Europese Commissie samen een boete van zo'n 700 miljoen euro voor het overtreden van de Digital Markets Act. Deze wet richt zich op techbedrijven die zo groot zijn dat ondernemers en consumenten bijna niet zonder hen kunnen.