Het zou files moeten verminderen en een positief effect hebben op het milieu: het gratis maken van al het openbaar vervoer in Nederland. Er wordt de laatste tijd veel over dat vraagstuk gesproken. Maar zoveel levert het niet op, zeggen experts.

2,5 tot 4 miljard euro zou het moeten kosten, volgens berekeningen. En dat is het volgens hoogleraar transportbeleid Bert van Wee van de TU Delft niet waard.

Peperduur en weinig winst

"Het leidt ertoe dat mensen die toch al met het openbaar vervoer gaan, vaker en verder met het openbaar vervoer gaan reizen", vertelt de hoogleraar. "Maar slechts een klein deel van al die extra reizigerskilometers met het openbaar vervoer zijn mensen die overstappen van de auto."

Het zorgt er dus niet voor dat automobilisten volop de auto thuislaten en het ov pakken. "Dat is dus een peperdure maatregel voor eventueel een klein beetje milieuwinst of iets minder files", legt Van Wee uit.

Goedkoper openbaar vervoer

Dat die overstap van auto naar openbaar vervoer niet zo sterk is als wordt gedacht, weet ook verkeerseconoom Erik Verhoef van de Vrije Universiteit. Hij ziet juist een andere oplossing voor zich.

"In het recente verleden heb ik al meermalig gepleit voor tariefdifferentiatie in het ov. Dus dat je juist reizigers uit de spits van het ov, naar de daluren in het ov probeert te krijgen", vertelt hij.

Meer reizigers, dure investeringen

Hiermee voorkom je een boel dure investeringen - zoals nieuwe rails, meer treinen, langere perrons en grotere stations - die volgens hem wel nodig zouden zijn als het ov gratis wordt en er meer mensen gebruik van maken.

Van Wee is het daarmee eens. "Als het ov gratis wordt, ook de trein, dan zul je zien dat het gebruik daarvan enorm toeneemt en dat betekent dat we propvolle treinen gaan krijgen, veel meer dan nu." En daar zouden dus ook weer maatregelen voor genomen moeten worden.

Luxemburg versus Nederland

In 2020 maakte Luxemburg het reizen met openbaar vervoer gratis. Het kostte ze een stuk minder dan het Nederland zou kosten. Volgens beide experts zijn de twee landen dan ook niet met elkaar te vergelijken.

"De ruimtelijke structuur van Luxemburg is natuurlijk zo anders. Dat is in feite een grote stad. En in Nederland hebben we toch te maken met vooral mobiliteitsproblemen, of in ieder geval spitsproblemen, en capaciteitsproblemen in de Randstad. Het systeem van steden op een afstand is groter dan wat je in Luxemburg ziet. Dus de trein is ook heel belangrijk geworden", laat Verhoef weten.

Niet te vergelijken

De woningen zijn er ook 'peperduur', vult Van Wee aan. "Dus gratis openbaar vervoer is daar mede gedaan als een soort tegemoetkoming aan mensen die wel een baan hebben in Luxemburg-stad, maar niet dichtbij wonen. Die hebben dan in ieder geval financieel wat compensatie voor het feit dat ze wat verder weg wonen."

"Maar dat is een atypisch land en je kan die resultaten niet zomaar van toepassing verklaren op Nederland", benadrukt hij nog eens.

Experiment in België

Waar we ons land volgens Van Wee wel mee kunnen vergelijken, is België. "Met name Vlaanderen. Daar was eerst in Hasselt, en later elders in Vlaanderen, de bus gratis gemaakt en dat leidde tot veel meer busgebruik, maar tot slechts een hele kleine afname van het autogebruik. Iets vergelijkbaars verwachten we ook in Nederland."

Dat de bus meer gebruikt werd, heeft ook te maken met het feit dat het experiment in een stad plaatsvond en niet in een heel land, zegt Verhoef. "Dat waren geen overstappers uit de auto, maar extra verplaatsingen." Dus mensen die bepaalde ritten eerst niet maakten, en daarna wel. Of mensen die normaal de fiets gebruiken of wandelen, zegt hij tot slot.

President Donald Trump kondigde het gisteravond aan: Amerika gaat een importheffing van 20 procent op alle producten uit de Europese Unie doorvoeren. Wereldwijd waarschuwen economen dat dit een slecht idee is, vooral voor de VS zelf. Toch zet Trump door.

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom verwacht dat Europa met eigen tarieven zal reageren. "Maar hoe dat uitpakt is onduidelijk, omdat we niet zeker weten hoe Trump reageert. Een handelsoorlog moeten we zien te voorkomen."

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."