Nederland hoeft twee Afghaanse fixers niet te evacueren, zo oordeelt het Gerechtshof in Den Haag. Hun advocaat, Frans Willem Verbaas vindt de uitspraak niet uit te leggen. “Ze hebben de Nederlandse missie geassisteerd, doe dan niet zo moeilijk.”

Een van deze mannen werkte in 2016 voor BNNVARA programmamakker Sinan Can. Ook hij vindt deze uitspraak onbegrijpelijk. "Ik schaam me gewoon."

'Gerechtshof gaat mee in framing'

De Tweede Kamer en de toenmalige bewindspersonen hebben vorig jaar toegezegd om de motie-Belhaj uit te voeren. Daarin staat dat Afghanen die Nederland hebben geholpen - zoals tolken, chauffeurs en fixers - zo snel mogelijk naar Nederland geëvacueerd moeten worden.

Maar volgens de Staat is de periode van 'evacuatie' nu ten einde en gaat het nu om de 'overbrenging' van personen. Advocaat Verbaas is teleurgesteld. "Het Gerechtshof gaat mee in de framing van de Staat."

'We zouden binnen 2 weken naar Nederland mogen'

Een van de twee fixers is meneer Jamal. Hij hielp Sinan Can in 2016 en loopt sindsdien gevaar omdat de Taliban weet dat hij buitenlandse journalisten heeft geholpen. Aan de redactie van EenVandaag vertelt hij: "Net na de val van Kabul werd ik door de Taliban bedreigd. Ze kwamen naar mijn huis."

Ook telefonisch werd hij geïntimeerd. Hij nam contact op met Can en is toen naar Pakistan gevlucht om zich klaar te maken voor de evacuatie naar Nederland. "Ik ben vorig jaar naar Pakistan gevlucht. Er is mij verteld dat mijn collega en ik binnen 2 weken naar Nederland zouden mogen. Maar intussen wacht ik al 8 maanden in een onzekere situatie."

'Dit is niet uit te leggen'

Jamal begrijpt niet waarom de Nederlandse Staat hem niet toelaat in Nederland. "Het is verschrikkelijk. Vanwege ons werk voor de Nederlandse media zitten we vast", zegt hij. "We raken depressief, want ik heb mijn vier kinderen en mijn partner alleen in Afghanistan achtergelaten. Zij hebben het moeilijk en ik kan niets doen om hen te ondersteunen."

Advocaat Verbaas vindt het niet uit te leggen dat Jamal en zijn collega, ondanks het feit dat ze overduidelijk voor Nederlandse journalisten hebben gewerkt, toch Nederland niet in mogen. Hij mist ook de menselijke maat in deze zaak. "Het is duidelijk dat deze mensen gevaar voor hun eigen leven lopen."

Sprake van willekeur

Verbaas benadrukt dat het niet gaat over een grote groep mensen. Volgens zijn schatting lopen er nu nog procedures voor ongeveer 300 Afghanen die Nederlanders hebben geholpen. "Het gaat niet om duizenden mensen. Maar de politiek is kennelijk erg gevoelig, want ze hadden deze zaak zo af kunnen doen."

Ook het Gerechtshof erkent dat deze zaak 'wrang' is en dat er sprake is van willekeur, maar grijpt verder niet in. Volgens Verbaas is dit omdat rechters geen politieke beslissingen willen maken. Toch vindt hij dat er voor deze rechters juridisch ruimte is om in te grijpen. "Deze groep hoorde tot een groep fixers die verder wel zijn geëvacueerd, dus de ruimte had de rechter zeker gehad."

'Nederland geeft niet om persvrijheid'

Sinan Can is verbolgen. "We doen een belofte, maar die komen we gewoon niet na." Hij vindt dat Nederland hiermee geen betrouwbare partner is en dat deze Afghanen slachtoffer zijn van politieke spelletjes.

Ook Verbaas komt met een snoeiharde conclusie. "Nederland heeft wel de mond vol van persvrijheid. Maar als er mensen gevaar lopen voor eigen leven omdat ze Nederlandse journalisten helpen, dan worden ze in de steek gelaten."

Het kabinet heeft besloten een pilot voor de opvang van dakloze arbeidsmigranten met drie jaar te verlengen. De gemeente Venlo is verheugd: daar is het project een groot succes. "De straten zijn veel leger. En je wil voorkomen dat mensen doodgaan."

De naar schatting tienduizend dakloze arbeidsmigranten uit de EU die in Nederland verblijven hebben zonder langdurig verblijf of inschrijving bij de gemeente geen recht op opvang of zorg, met alle gevolgen van dien.

Duizenden arbeidsmigranten

Met zeven miljoen euro van het Rijk hebben gemeenten die meedoen aan een pilotprogramma extra plekken ingericht om de arbeidsmigranten toch op te kunnen vangen. Venlo is een van die gemeenten. In de regio Noord-Limburg werken zo'n 53.000 arbeidsmigranten, waarvan 13.500 in Venlo.

Wethouder Jacques Smeets doet daarom graag mee. Venlo trekt als grensgemeente en als grootste tuinbouwgebied in de EU veel bedrijvigheid. "Mensen worden door uitzendbureaus hierheen gehaald, maar ze raken hun werk kwijt en staan opeens op straat, zonder onderdak en inkomsten. Dat veroorzaakt overlast."

Overleven

"Mensen slapen overal: in tentjes, in de bossen, in parkeergarages. Ze vallen soms mensen lastig. Je moet je voorstellen wat dat mentaal met arbeidsmigranten doet, als je zo moet overleven. De verleiding om drank en drugs te gebruiken is dan groot", zegt Smeets.

De gemeente Venlo biedt nu structureel een tijdelijke opvang aan arbeidsmigranten om hen zo opnieuw naar werk en onderdak te begeleiden, of hen met de juiste hulp vrijwillig te laten terugkeren naar hun land van herkomst.

'Voorkomen dat mensen doodgaan'

Deze aanpak is noodzakelijk, denkt de wethouder. "Op de toptijd zagen we 40 tot 75 arbeidsmigranten op straat leven. Je wil voorkomen dat er mensen doodgaan op straat. Door de aanpak zien we dat het aantal daklozen terugloopt. Het probleem wordt beheersbaarder. Je krijgt grip op deze doelgroep."

De pilot in Venlo omvat een speciale opvanglocatie voor dakloze arbeidsmigranten. Het Leger des Heils werkt hier samen met stichting Barka, die ervaring heeft met de doelgroep. Het voormalige verzorgingstehuis Beerendonck biedt plek aan maximaal vijftien mensen. De meerderheid is afkomstig uit Polen.

Intensieve begeleiding

Het gaat vooral om mensen die al langere tijd of meerdere keren dakloos zijn geweest. Vaak hebben ze te maken met psychische problemen of verslavingsproblematiek. Niet iedereen komt er binnen: de opvang is tijdelijk en bedoeld om mensen door middel van intensieve begeleiding weer aan het werk te helpen.

Krzysztof is zo'n arbeidsmigrant die hoopvol naar Nederland trok, maar zijn werk verloor en wekenlang op straat belandde. Hij vond het leven op straat zwaar. Hij voelde zich eenzaam, vernederd en onzeker over de toekomst.

'De straat is niet mijn wereld'

In De Beerendonck kwam hij tot rust en kreeg hij psychische hulp. Hij is heel dankbaar: er is nu zicht op een baan in de logistiek en onderdak. "Ik kan nu snel herstellen. Ik wil niet op straat leven, want dat is niet mijn wereld", vertelt hij.

"Ik heb hulp gezocht, en gelukkig heb ik die gekregen. Ik weet nu dat ik volgende week een baan heb en accommodatie. Zo kan ik verder bouwen aan mijn leven."

80 procent geholpen

In maart kwam de gemeente Venlo met een tussentijdse evaluatie van de pilot, die succesvol lijkt. De andere vijf gemeenten waren al eerder begonnen en kwamen tot dezelfde conclusie.

Meer dan 80 procent van de deelnemers werd door het project geholpen. De helft van de 44 mensen die zich aanmeldden vond een nieuwe baan. Zes keerden vrijwillig terug naar hun land van herkomst en acht mensen worden nog steeds begeleid.

'De straten zijn leger'

Voor de overige 20 procent heeft de pilot niet gewerkt. Eén persoon werd doorverwezen naar de maatschappelijke opvang, en bij zeven anderen is het traject stopgezet door slecht gedrag. In de opvanglocatie geldt een zerotolerancebeleid met betrekking tot alcohol en drugs.

Wethouder Smeets is erg blij met deze resultaten. "De straten zijn echt een stuk leger. Het project doet ertoe." De mogelijkheid om vroeg in te grijpen maakt het verschil, denkt hij. "Zo kunnen we mensen naar een duurzame oplossing begeleiden, of naar ander werk."

Terugkeer

"Hulp bij vrijwillige terugkeer naar het land van herkomst is ook een oplossing", vervolgt Smeets. Dit was het geval bij Andrzej. Na het verlies van zijn baan was hij zijn alcoholverslaving niet meer de baas, en besloot hij met hulp van Stichting Barka vrijwillig terug te gaan naar Polen.

Daar werkt hij nu als kok in een gemeenschap van Stichting Barka, waar hij ook voor zijn alcoholverslaving wordt behandeld. "Het was moeilijk, maar ik kon kiezen om terug te gaan naar Polen. Ik heb daar geen spijt van. Hier kan ik helpen en zijn ze blij met me, omdat ik kok ben van beroep. Het alternatief was dat ik weer op straat zou belanden."

In gesprek met sector

Het doel van de pilot is volgens wethouder Smeets ook om het systeem aan te pakken. Werkgevers en de uitzendbranche moeten ook veranderen, vindt hij. "Die halen mensen hierheen. Dat mag, in Europa mag je vrij reizen, maar het leidt soms tot excessen."

Een groot gedeelte van de bedrijven doet het goed, ziet Smeets, maar een deel niet. Met die bedrijven moeten afspraken worden gemaakt. "We moeten in gesprek met de branche en een convenant afspreken." Dat ben je aan de arbeidsmigranten verplicht, stelt de wethouder.

Waarschuwen

Smeets: "Mensen worden onder valse voorwendselen van heinde en verre hierheen gehaald, en vallen op een gegeven moment terug. Zonder dak boven hun hoofd, zonder baan."

Andrej waarschuwt jongeren in Polen nu om niet dezelfde fouten te maken die hij maakte toen hij naar Nederland kwam. "Jonge mensen komen naar Nederland en hun eerste vraag gaat niet over waar de supermarkt is en ze eten kunnen krijgen, maar waar de dichtstbijzijnde coffeeshop en dealer zijn."

Nieuwe fondsen

Na 2025 stopt de pilot, maar de gemeenten hebben vorige week het nieuws gekregen dat de financiering in de voorjaarsnota geregeld is voor de opvang tot 2028. Er komt acht miljoen euro per jaar beschikbaar.

"Dat is positief nieuw", zegt wethouder Smeets. "Begin mei verwachten we een Kamerbrief daarover. Hoe de verdeling van middelen tussen de gemeenten eruit ziet, is nu nog niet duidelijk."

Apple en Meta krijgen van de Europese Commissie samen een boete van zo'n 700 miljoen euro voor het overtreden van de Digital Markets Act. Deze wet richt zich op techbedrijven die zo groot zijn dat ondernemers en consumenten bijna niet zonder hen kunnen.