20 jaar wederopbouw in een paar weken weg: hoe de taliban zo snel aan de macht konden komen in Afghanistan

De Afghaanse regering heeft de macht overgedragen aan de taliban. In korte tijd verandert het land, na 20 jaar wederopbouw, in een talibanstaat. Oud-diplomaat Marten de Boer en oud-generaal Mart de Kruif leggen uit hoe het zo snel kon gaan.

In een rap tempo veroverden de taliban stad na stad en provincie na provincie. Om gisteren definitief de macht over te nemen in Afghanistan. Met lede ogen zag oud-diplomaat Marten de Boer het gebeuren. Hij heeft zich jaren ingezet om onder andere wegen, scholen en bruggen te bouwen in de provincie Uruzgan. "Zijn we weer terug bij af?" vraagt hij zich af.

Geen verrassing

"Het ging ontzettend snel, maar een verrassing is het niet dat de taliban in zo'n tempo konden oprukken", zegt De Boer. "De overheid was zo corrupt dat veel burgers op het platteland al uit zichzelf besloten zich aan te sluiten bij de taliban." Volgens De Boer is de elite in Kabul schatrijk geworden, terwijl burgers buiten de stad in armoede leven. "De taliban hadden daardoor al de steun van een deel van de bevolking."

Dat ziet ook oud-generaal Mart de Kruif. Hij diende in Afghanistan en volgt de situatie op de voet. "De Afghaanse cultuur draait om eer. De Amerikanen hebben beloofd te blijven en trekken toch de stekker eruit. Dat trekken ze in Afghanistan niet. Zij zien een belofte als een belofte voor de eeuwigheid", legt hij uit.

'Zo pragmatisch als wat'

Daarnaast zijn de Afghanen volgens De Kruif 'zo pragmatisch als wat'. "De 3.000 Amerikanen weghalen heeft precies al die Afghaanse warlords over het randje gebracht: van de Verenigde Staten moeten we het niet meer hebben, hoe kunnen we onze belangen - die vooral met drugs te maken hebben - veiligstellen? Dan maken ze een deal met de andere machthebber en gaan ze massaal over naar de taliban."

"De warlords kiezen eieren voor hun geld. En daarom kon het zo snel gaan. Ze gaan ook niet vechten als het geen zin heeft. De soldaten van het Afghaanse leger zijn ook geen laffe soldaten, maar ze worden in de steek gelaten. In zo'n land gaan ze dan kijken: hoe kan ik en mijn familie overleven? Het zijn overlevers."

Een ander Afghanistan

De oud-diplomaat maakt zich ook vooral veel zorgen om de Nederlandse partners in het land. "De elite redt zich wel, maar vele 'gewone' Afghanen hebben ons destijds geholpen, om samen te bouwen aan een ander Afghanistan. En zij blijven nu achter."

"Ik vind het erg dat jongeren zijn gaan studeren met hoop op een andere toekomst. Het is de vraag wat daar nu nog voor hen van terecht komt."

Weer terug bij af

Toch is over de toekomst van het land nog veel onzeker. "Zijn we na 20 jaar weer terug bij af? Misschien zullen de taliban zich nu anders opstellen, dat weten we niet."

Met name voor meisjes en vrouwen gaat er veel veranderen, vermoedt De Boer. "Die hebben de afgelopen jaren veel rechten verworven, maar die zullen snel verdwijnen." De Boer hoort nu al de meest wrede verhalen uit Afghanistan. "Er hebben wraakacties plaatsgevonden in Herat, ook mocht daar meer dan de helft van de meisjes al ineens niet meer naar school."

Situatie was te voorkomen

Oud-generaal De Kruif denkt dat de situatie te voorkomen was geweest. "Natuurlijk mag je zeggen: we laten het aan de Afghanen zelf over. Maar als je aan een opbouwmissie begint duurt dat generaties. Meer dan 10 of 20 jaar. Kijk maar naar Duitsland: dat is 30 jaar geleden en daar zie je nog het verschil tussen oost en west."

"De Amerikanen hadden het daar nog veel langer kunnen volhouden. Met hun bondgenoten. Financieel was er geen enkele reden om weg te gaan. Ze zitten ook al sinds 1953 met tienduizenden soldaten in Korea. Dus ze hadden kunnen doorgaan en het subtieler af kunnen bouwen."