Hoe dichter we bij een werkend coronavaccin komen, hoe meer wantrouwen er ontstaat onder de mensen voor wie het bedoeld is. Heldere voorlichting vanuit de overheid is daarom erg belangrijk. "En we moeten vooral de humor niet schuwen."

Nu de eerste vaccins in ontwikkeling effectief blijken, wil coronaminister Hugo de Jonge 'alles op alles zetten om zo snel mogelijk te gaan inenten.' Dat zei hij afgelopen vrijdag. Maar hoe kan de overheid ervoor zorgen dat zoveel mogelijk Nederlanders zo'n spuitje gaan halen? Veel mensen lijken te twijfelen aan de veiligheid van het vaccin, omdat het zo razendsnel wordt ontwikkeld.

'Overheid, wees helder'

Hoogleraar gezondheidscommunicatie Julia van Weert van de Universiteit van Amsterdam verdiept zich in persuasieve communicatie, ofwel: hoe je communicatie kunt gebruiken om een groep mensen ergens van te overtuigen. Als iets belangrijk is bij een vaccin, dan is het heldere voorlichting, zegt zij.

"De overheid moet vanaf de start van haar vaccinatiecampagne heel duidelijk uitleggen wat het vaccin doet, hoe lang het werkzaam is, wanneer het beschikbaar is en voor wie. Dat willen mensen weten. Hetzelfde geldt voor de verwachte effecten van het vaccin, de bijwerkingen. En of het überhaupt wel veilig is."

'Dwingen werkt averechts'

Van Weert denkt dat bij die veiligheid misschien wel de meeste twijfels zitten. "Het vaccin is zo snel ontwikkeld. 'Gaat dat wel goed?' vragen veel mensen zich af. Daar moet je wat mee als overheid." Het heeft volgens haar geen zin om mensen er dwingend van te overtuigen dat ze zich moeten vaccineren, dat werkt averechts.

"Het gaat erom dat je mensen overtuigt een goed geïnformeerde beslissing te nemen, dat je laat merken dat ze vrij zijn in hun uiteindelijke keuze." Al begrijpt Van Weert ook dat het vanuit medisch perspectief belangrijk is als om een bepaalde vaccinatiegraad te bereiken.

Schuw humor niet

Anja Froeling van reclamebureau Selmore geeft aan dat het voor een goede campagne belangrijk is om precies te weten wat de doelgroep beweegt. "Want alleen dan kun je mensen in beweging krijgen. Je moet vooral niet bang zijn om in je vorm en in je verhaal dichtbij te komen." Tegelijkertijd moet de overheid durven kiezen, vertelt ze. "Zeg waar het op staat, maak het persoonlijk en vooral: schuw de humor niet."

Wat dat betreft kunnen we nog een voorbeeld nemen aan de Duitsers, vindt Froeling. De Duitse regering maakte een humoristisch spotje over Kerst, met de boodschap 'blijf thuis'. In de video blikt een oude man terug op zijn tijd als 22-jarige middenin de tweede coronagolf. "Binnen een mum van tijd word je meegenomen, dat is echt heel knap gedaan", zegt Froeling. "Wat ik bijzonder vind, is dat het vanuit de Duitse overheid komt en met veel humor is gemaakt. Dat is knap. En dat is anders dan we hier zien. Nederland gebruikt weinig humor. Misschien zijn we toch te calvinistisch."

Bijna 20.000 Oekraïense kinderen zijn sinds de invasie door de Russen ontvoerd. President Zelensky wil geen vredesakkoord voordat alle gedeporteerde burgers teruggekeerd zijn, terwijl Rusland ontkent. "Ze beroven ons van onze toekomst."

Twee van deze kinderen zijn Veronika en Sasha. Hun verhaal wordt verteld in de documentaire 'After The Rain: Putin's Stolen Children Come Home' van de Brits-Oekraïense regisseur Sarah McCarthy. "Sasha werd als kleuter bij een Russische controlepost van haar vader gescheiden", vertelt McCarthy.

Ontvoerd op zomerkamp

"Haar vader kwam in een detentiekamp terecht en Sasha belandde met haar broertjes en zusjes in een tehuis in Moskou. Na zijn vrijlating moest haar vader zelf uitzoeken waar zijn kinderen waren. Ook Veronika, de dochter van een Oekraïense soldaat, werd gedeporteerd."

''Ze namen ons mee naar een soort kamp in Rusland. De politie pakte onze telefoons af. Ik huilde constant, omdat ik bang was dat ik mijn familie nooit meer zou zien'', vertelt Veronika in de film. McCarthy, die zelf een Oekraïense moeder heeft, reist met haar documentaire nu de wereld rond om zoveel mogelijk mensen te laten zien wat er gebeurt. "Dit is de keiharde realiteit voor duizenden Oekraïense gezinnen."

Nieuwe identiteit

Inmiddels zijn er 1.247 kinderen teruggehaald, vertelt Darya Gerasymchuk. Zij is kinderrechtencommissaris en adviseur van president Zelensky. "Maar van heel veel kinderen weten we nog niet waar ze zijn. Ze zijn ondergebracht bij Russische pleeggezinnen en hebben een nieuwe naam en identiteit gekregen.''

Het is heel moeilijk om te achterhalen waar de kinderen zich bevinden. ''Vaak begint het met een tip van een ouder, of beelden op Russische televisie waarin kinderen te zien zijn bij adopties of heropvoedingsprogramma's'', zegt Gerasymchuk. ''Ook Amerikaanse satellietbeelden hielpen bij het opsporen van kinderen. Maar de financiering van dat programma is inmiddels stopgezet door de Trump-regering."

Rusland ontkent

Zodra duidelijk is waar een kind zich bevindt, wordt er door de organisatie Save Ukraine contact opgenomen met de familie. Deze organisatie is opgericht door Mykola Kuleba, voormalig kinderombudsman van Oekraïne, en werkt om de kinderen terug te halen.

Meestal gaat er dan een moeder of oma met een medewerker op pad naar Rusland of bezet gebied, via veilige routes zoals Polen, Wit-Rusland of Turkije. Met juridische stappen, onderhandelingen of persoonlijke contacten wordt dan geprobeerd om het kind vrij te krijgen.

'Genocide op ons volk'

En dat is niet eenvoudig, vervolgt Gerasymchuck. "Want Rusland erkent zelden dat er sprake is van ontvoering en werkt vrijwel nooit actief mee aan terugkeer. Het belangrijkste doel van de ontvoering van Oekraïense kinderen door de Russen is de genocide op het Oekraïense volk. Door het Oekraïense volk kinderen te ontnemen, proberen de Russen ons van onze toekomst te beroven."

Voor Sasha en Veronika liep het goed af. Sasha woont nu in Letland, en Veronika is terug in Kyiv. Ze hebben inmiddels beiden getuigd bij het Internationaal Strafhof. Maar veel kinderen komen getraumatiseerd terug en zijn geïndoctrineerd door Russische propaganda. Duizenden kinderen zijn nog altijd vermist.

Voorwaarde voor vrede

De vredesonderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne verlopen moeizaam. Voor Oekraïne is de terugkeer van alle gedeporteerde burgers, met als prioriteit de ontvoerde kinderen, een belangrijke voorwaarde voor een akkoord. President Zelensky is stellig: alle kinderen moeten terug zijn voordat er serieus over vrede kan worden gepraat.

Het onderwerp stond bovenaan de Oekraïense agenda tijdens de besprekingen in Saoedi-Arabië eind vorige maand. Volgens de Amerikanen gold de terugkeer van de kinderen als een eerste stap om vertrouwen op te bouwen tussen de partijen, maar ook dat lijkt nog ver weg.

Meer steun nodig

Darya Gerasymchuk hoopt dat de aanklacht van het Internationaal Strafhof in het vredesproces een verschil kan maken. "De arrestatiebevelen tegen president Poetin en zijn commissaris voor de kinderrechten Maria Lvova-Belova waren historisch", zegt ze.

"Ze erkenden niet alleen het oorlogsmisdrijf van kinderontvoering, maar ook het bredere patroon van genocide: het systematisch overbrengen van Oekraïense kinderen naar Russische gezinnen.''

Juridische druk

''Hopelijk zet dit juridische druk op Rusland en helpt het ons om meer kinderen terug te krijgen. De wereld ziet nu zwart-op-wit wat wij al lang weten: wat Rusland 'redding' noemt, is in werkelijkheid gedwongen deportatie'', zegt Gerasymchuk.

Ze is ook blij met de internationale coalitie Bring Kids Back UA, een gezamenlijk initiatief van Oekraïne en Canada, waar inmiddels 41 landen aan deelnemen. "Maar we hebben meer steun nodig. Alleen met internationale druk en sancties krijgen we beweging. De terugkeer van deze kinderen is voor ons essentieel", benadrukt ze. "Zolang zij niet thuis zijn, is vrede onmogelijk."