Ze wantrouwen de overheid en willen een parallelle samenleving met eigen wetten en tribunalen. 'Soevereinen' noemen ze zich. Een kleine groep is bereid geweld te gebruiken. "Met militaire precisie moeten we 1 of 2 mensen van het schaakbord afhalen."

Het aantal zogenoemde 'soevereinen' in Nederland is toegenomen sinds de coronapandemie, blijkt uit onderzoek van de AIVD en NCTV. Het Openbaar Ministerie (OM) neemt de groep zeer serieus. Maandag begint een rechtszaak tegen een aantal radicale soevereinen die geweld niet zouden schuwen. Volgens het OM wilden zij met vuurwapens een opstand beginnen tegen de Nederlandse overheid. Zijn het extremistische idealisten of terroristen?

Op heterdaad betrapt

Het is al donker als hoofdverdachte Arjan van den B. op 5 april dit jaar met zijn Mazda het parkeerterrein van voetbalclub S.V. Heeten oprijdt. Daar ontmoet hij Rinke L. (25), die vuurwapens levert. Ze praten over de aankoop van vuurwapens, maar wat ze niet weten, is dat ze worden geobserveerd door een team van de politie.

Dat blijkt uit processtukken uit het strafdossier, die zijn ingezien door EenVandaag. De mannen worden op heterdaad betrapt en de politie neemt vier vuurwapens in beslag. Later worden in de woning van Van den B. nog vijf andere wapens gevonden.

Benoemd tot 'sheriff'

De hoofdverdachte wordt dan al langer gevolgd, ook door inlichtingendienst AIVD. Zo is eerder al meegelezen in chatgroepen op Telegram en Signal. Uit die gesprekken blijkt dat Van den B. aangesloten is bij Common Law Nederland Earth (CLNE). Volgens justitie is dat een landelijk opererende radicale groep soevereinen die als doel heeft om terroristische misdrijven als doodslag en moord te plegen.

De organisatie zou bestaan uit een kerngroep, met daarnaast lokale milities, 'sheriffs' en 'volkstribunalen'. Bovendien zouden er plannen zijn om provinciale afdelingen op te zetten. Van den B. zou in 2022 als 'sheriff' zijn beëdigd bij CLNE.

Idealist of terrorist?

De grote vraag is of deze groep soevereinen idealisten zijn of terroristen, zoals het OM ze beschouwt. Jelle van Buuren is als terreurdeskundige verbonden aan de Universiteit Leiden en vertelt dat er in Nederland naar schatting zo'n 10.000 soevereinen zijn. Zij kunnen volgens hem in grofweg drie categorieën worden gesplitst.

"De eerste groep is verreweg het grootst en keert zich af van de samenleving. Zij willen vrij en onafhankelijk leven, maar accepteren wel de 'spelregels' van de samenleving", vertelt Van Buuren. "Dan is er een kleinere groep die de spelregels afwijst. Zij weigeren bijvoorbeeld verkeersboetes of belasting te betalen."

'Klein groepje radicalen'

En dan is er nog de derde categorie, zegt de terreurdeskundige. "Dat is een heel klein groepje radicalen, die het legitiem vindt om je desnoods met geweld te verzetten tegen het systeem." De AIVD maakt zich grote zorgen over de groeiende groep soevereinen, blijkt uit een recent rapport.

De inlichtingendienst ziet dat deze mensen zich afkeren van de overheid en andere instituties, en feitelijk onjuiste verhalen verspreiden over kwade intenties die de overheid zou hebben. Van Buuren vertelt dat uit analyses naar voren komt dat dit wantrouwen onder meer wordt gevoed door de toeslagenaffaire en het schandaal rond de gaswinning in Groningen.

Intimidatie en bedreiging

"Burgers vonden dat de overheid hen met wantrouwen behandelt", vertelt de expert over de voedingsbodem. "En dan helpt het niet als je bijvoorbeeld critici van het coronabeleid wegzet als 'gekkies'. Daarmee druk je die mensen verder in een hoek en dan moet je niet vreemd opkijken als mensen op een gegeven moment alle vertrouwen kwijt zijn."

De AIVD waarschuwt dat er de dreiging is dat een klein deel van de beweging op korte termijn tot geweld overgaat. Er is nu al sprake van intimidatie en bedreiging van onder meer lokale politici, ambtenaren, rechters, journalisten en wetenschappers. Het aantal gewelddadige incidenten met soevereinen zal toenemen, verwacht de inlichtingendienst.

'Beginnen bij burgemeester'

In de rechtszaak tegen Van den B. en zes medeverdachten stelt het OM dat deze groep soevereinen wapens heeft gekocht om een burgemeester en ambtenaren op te pakken en zelfs te vermoorden. Dat zou onder meer blijken uit een door de AIVD afgeluisterd gesprek op 4 maart 2024, waarin wapenleverancier Rinke L. en Matthijs H. spreken over het mogelijke motief van Van den B.

"Hij heeft mij weleens gezegd dat hij wou beginnen met de burgemeester van Deventer omleggen en dan elke agent neerschieten (...) Hun willen een totale opstand ofzo, een beginnende oorlog", zegt Matthijs H. op de geluidsopname van het gesprek. Waarop Rinke L. antwoordt: "Daarom hebben ze zoveel kogels nodig."

Geweld als middel

Van den B. zou volgens justitie dus aangesloten zijn bij CLNE. En die groep radicale soevereinen zou mogelijk geweld niet schuwen. Sterker nog: geweld als middel lijkt een van hun uitgangspunten te zijn.

De organisatie heeft namelijk een resolutie opgesteld, waarin staat dat 'het vrije Nederlandse volk het recht heeft om vijanden van het Nederlandse volk (....) te arresteren en over te dragen aan het Nederlandse Volkstribunaal, indien nodig te doden en om hun bezittingen te confisqueren en/of vernietigen'.

Tegen rechtsorde keren

Het OM wil Van den B. daarom vervolgen voor deelname aan een organisatie met terroristisch oogmerk. Heeft justitie hier een punt? We leggen het voor aan terreurdeskundige Van Buuren: "Het is een optelsom van 'wij willen zelf mensen kunnen arresteren', 'voor een tribunaal brengen, desnoods met geweld', en dan ook nog wapens kopen."

"Dat alles maakt bij elkaar toch wel dat je je heel erg keert tegen de democratische rechtsorde, en dat je fundamentele structuren probeert te ontwrichten", gaat hij verder. "Ja, dat zijn alle elementen die horen bij dat terroristisch oogmerk."

Boerenzoon én wapenhandelaar

Hoe zien de verdachten dat zelf? De advocaat van Van den B. wil niet reageren op vragen van EenVandaag. Advocaat Jaap-Willem Roozemond staat wapenleverancier Rinke L. bij. Hij schetst het beeld van een hardwerkende jongen, die op de boerderij van zijn vader veel uren maakt.

En voor extra inkomsten verkocht hij vuurwapens. Maar Rinke L. heeft niets met het gedachtegoed van soevereinen, zegt de advocaat. Ook ontkent Rinke L. dat hij betrokken was bij terroristische misdrijven.

'Het was grootspraak'

Het gesprek dat Rinke L. met Matthijs H. had, waarin dus werd gesproken over het mogelijke motief van hoofdverdachte Van den B., is daar volgens Roozemond geen bewijs voor. "De bewering over die burgemeester heeft mijn cliënt niet rechtstreeks van Van den B. gehoord, maar van tussenpersoon Matthijs H."

Bovendien nam Rinke L. het gesprek volgens zijn advocaat 'niet serieus'. "Hij beschouwde het meer als grootspraak. Want hij heeft meerdere verhalen gehoord. Het wapen zou worden gebruikt voor het schieten in de achtertuin. En een van de hoofdverdachten zei dat het was omdat de Russen eraan kwamen." Tijdens een eerdere zitting werd dit ook verklaard door de advocaat van Van den B.

Veroordeeld als groep?

Van Buuren zegt dat het straks aan de rechter is om te concluderen of er sprake is van een organisatie die als doel had om terroristische misdaden te plegen. Maar als dat bewezen wordt verklaard, dan maakt het volgens de terreurdeskundige niet veel meer uit wat iemand als individueel persoon binnen de groep precies heeft gedaan.

"Je hoeft geen wapen te hebben gekocht, of heel actief te hebben deelgenomen", legt hij uit. "Als je bij die organisatie hoort, dan word je veroordeeld voor een misdrijf met een terroristisch oogmerk."

De teelt van lelies op landbouwgrond in het Gelderse Lochem veroorzaakt grote onrust. Bewoners zijn bang dat de bestrijdingsmiddelen die daarbij gebruikt worden, schadelijk zijn voor hun gezondheid. Omwonenden hopen dat de teelt verboden wordt.

Bij demonstraties door heel het land protesteren vandaag duizenden Amerikanen tegen het beleid van Donald Trump en voor het behoud van de democratie. Ook op andere gebieden lijkt het vertrouwen in de president minder te worden.