Een op de vier mensen geeft aan dat ze in het afgelopen jaar zorg hebben gemeden, omdat ze het eigen risico niet kunnen of willen betalen. Daarbij gaf de helft aan dat de zorg dringend was.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 30.000 leden van het Opiniepanel. Hiervan gaf twee derde (66 procent) aan het eigen risico voor zorgkosten te hoog te vinden.

In financiële problemen

In Nederland geldt een minimaal verplicht eigen risico van 385 euro. Dat kan met maximaal 500 euro worden opgehoogd voor korting op de maandelijkse zorgpremie. Deze kosten, met uitzondering van vrijgestelde zorg als huisartsenbezoek of kraamzorg, moeten mensen uit eigen portemonnee betalen. Hogere bedragen neemt de zorgverzekeraar voor zijn rekening.

In het afgelopen jaar kwam een op de tien (9 procent) in de problemen, omdat ze het eigen risico moesten betalen. Dat was vaker het geval onder mensen met een lager inkomen, of bij chronisch en langdurig zieken. Van die groepen kreeg 15 procent te maken met financiële problemen. "We hebben er regelmatig rood door gestaan", laat een panellid weten.

Lagere- én middeninkomens mijden zorg

Om geldproblemen te voorkomen, kiezen anderen ervoor om op hun eigen risico te besparen. Bijvoorbeeld door een behandeling uit te stellen, zich niet te laten doorverwijzen naar het ziekenhuis of een specialist, of langer te doen met de dosering van medicijnen.

Ruim een kwart (28 procent) heeft vanwege het eigen risico in het afgelopen jaar zorg gemeden. Ook hier gaat het vaker om mensen met een laag inkomen (38 procent), maar ook onder de middeninkomens geeft een kwart (26 procent) aan weleens een behandeling te hebben uit- of afgesteld, of daar op bespaard te hebben.

Strategische keuzes

Het eigen risico dwingt veel mensen om strategisch na te denken over hun zorgkeuzes. Sommigen stellen zorg uit tot het volgende kalenderjaar, nemen kleinere hoeveelheden van hun medicijnen, of kijken hun klachten langer aan. Ze voelen zich een 'dief van hun portemonnee' als ze hun behandelingen niet tactisch plannen.

De helft (53 procent) van de mensen die in het afgelopen jaar zorg hebben gemeden, geeft aan dat het ging om behandelingen die volgens hen op dat moment wel dringend nodig waren. Een panellid geeft aan bekkentherapie nodig te hebben, maar dit te mijden uit angst voor hoge kosten: "Ik heb enorm veel pijn dagelijks."

Aanpassen eigen risico

Door het mijden van zorg en hoge kosten voor langdurig of chronisch zieken, staat het eigen risico al langer ter discussie. Een derde van de ondervraagden (36 procent) vindt het eigen risico in zijn huidige vorm acceptabel.

De helft (51 procent) heeft liever dat het systeem op de schop gaat. Zij vinden dat nu niet solidair tegenover lagere inkomens en chronisch zieken. Die laatste groep ervaart het eigen risico als 'een boete op ziek zijn', omdat zij jaarlijks standaard door het eigen risico heengaan.

Afschaffen niet gewenst

Toch is volledig afstappen van het eigen risico ook niet gewenst, omdat dit zou kunnen leiden tot een hogere zorgpremie. Eerder dit jaar maakte zorgverzekeraar DSW al bekend de premies drastisch te moeten verhogen in 2024, vanwege de stijgende kosten in de zorg.

Slechts een vijfde (21 procent) ziet het volledig afschaffen van eigen risico daarom als een geschikte oplossing. "Het is prima als mensen worden gedwongen om afwegingen te maken, als we de zorgkosten ten minste een beetje willen beheersen", schrijft een deelnemer.

Lager of inkomensafhankelijk

Een tussenoplossing, zoals het verlagen van het eigen risico met mogelijk een iets hogere zorgpremie, zien deelnemers dan als een geschikter alternatief (42 procent). Het draagvlak voor een inkomensafhankelijk eigen risico is nog iets groter (47 procent). De hoogte van het eigen risico wordt dan bepaald aan de hand van iemands inkomen.

Volgens voorstanders zou deze maatregel zorgen voor meer solidariteit in het zorgstelsel. Toch krijgt een inkomensafhankelijke variant van het eigen risico ook kritiek. Vier op de tien (41 procent) zien een dergelijk plan niet zitten. Zij zijn bang dat de middeninkomens daar uiteindelijk de dupe van zijn en vinden dat de zorgtoeslag al voldoende is om lagere inkomens tegemoet te komen. Een ideale oplossing voor het mijden van zorg lijkt daarmee nog niet gevonden.

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."