De verdachte van de dodelijke steekpartij in Rotterdam werd gisteravond overmeesterd door een groep omstanders. Dit zorgde ervoor dat de man niet nóg meer slachtoffers maakte. De rol van omstanders bij dit soort incidenten is belangrijker dan gedacht.

"We zien eigenlijk dat omstanders in alle vormen van conflicten en geweld op straat een hele belangrijke rol spelen in het ingrijpen en deëscaleren van de situatie", vertelt bijzonder hoogleraar Dynamics of Crime and Violence aan de UvA Marie Lindegaard. "In negen van de tien gevallen waar geweld plaatsvindt, nemen omstanders een heel belangrijk rol in het stoppen van geweld."

Omstander-effect

De acties van omstanders in Rotterdam en eerder deze maand in Den Haag, toen een man werd belaagd in een tram vanwege zijn seksualiteit, verbazen de hoogleraar dus niet. Maar hoe komt het dan dat er vaak in dit soort situaties wordt gesproken van een omstander-effect? Of ook wel, het idee dat hoe meer mensen er bij een incident aanwezig zijn, hoe kleiner de kans is dat iemand ingrijpt.

"Het effect werd verklaard door het idee dat mensen niet zo goed weten wat ze moeten doen", legt de hoogleraar uit. "En als ze dan in een situatie terechtkomen waar anderen niks doen, dan hebben ze de neiging om hetzelfde te doen. Dus het idee is eigenlijk dat mensen elkaars gedrag kopiëren."

'Mensen schieten juist te hulp'

Maar achteraf blijkt hier vrij weinig van waar te zijn, vertelt Lindegaard. Zij deed eerder onderzoek naar dit fenomeen.

"Dat effect zou mogelijk kunnen bestaan in een situatie waar heel weinig mensen aanwezig zijn en waar die mensen die aanwezig zijn ook instructies hebben gekregen dat ze niets moeten doen. Maar als dat niet het geval is, zie je juist dat mensen eerder geneigd zijn om te hulp te schieten en de situatie op verschillende manieren te deëscaleren."

Elkaar aanvullen

Voor het onderzoek gebruikte de hoogleraar camerabeelden uit het dagelijks leven. Haar onderzoek is dus niet gebaseerd op een experiment, zoals veel andere wel zijn.

"Wat mensen typisch doen, is dat zij elkaar aanvullen. De ene probeert bijvoorbeeld een dader af te leiden, dan gaat die andere persoon het slachtoffer verzorgen, een ander belt de politie." Dat is een heel andere dynamiek dan die wordt nagebootst in een lab.

Vrouwen en mannen hetzelfde

Aan de hand van haar onderzoek heeft Lindegaard, naast de echtheid van het omstander-effect, ook kunnen ontdekken of er een verschil is tussen hoe mannen en vrouwen omgaan met het eventueel te hulp schieten in gevaarlijke situaties.

"We dachten heel lang dat mannen en vrouwen zich anders zouden gedragen in dit soort situaties." Achteraf bleken deze verschillen heel erg klein te zijn, vertelt ze. Zowel mannen als vrouwen doen even vaak een poging om een slachtoffer te beschermen. Wel zijn mannen in het algemeen actiever en grijpen ze meer en eerder in dan vrouwen. "Vrouwen helpen vaker in de naloop van een geweldsincident."

Niet in je eentje helpen

En alhoewel de hoogleraar dus positief is over het aantal mensen dat ingrijpt tijdens gevaarlijke situaties, waarschuwt ze ook dat het zeer gevaarlijk kan zijn. "Als je ingrijpt in een steekincident, dan loop je wel echt risico's. Een actieve rol innemen, doen mensen en dat hoeft ook niet gevaarlijk te zijn. Maar het is wel belangrijk om het samen met anderen te doen."

Ze geeft dan ook als tip om je iets terughoudender op te stellen wanneer je alleen bent. "Probeer contact te zoeken met andere omstanders en probeer samen op te trekken", adviseert Lindegaard.

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.