Meer bewustwording door demonstraties tegen racisme, maar ook ergernis over 'harde toon'

De afgelopen weken kwamen tienduizenden mensen samen bij antiracismeprotesten in Nederland. Zij deden een oproep aan witte Nederlanders: word je bewust van je eigen gedrag. Wat is het effect van die oproep? Kijken mensen kritischer naar zichzelf?

EenVandaag deed onderzoek onder ruim 33.000 leden van het EenVandaag Opiniepanel met een witte huidskleur. Zij vertellen daarin wat zij vinden van de protesten van de afgelopen weken, of het hen aan het denken heeft gezet en of zij hun gedrag erop zullen aanpassen in de toekomst.

Racisme te lang onderbelicht geweest

Dat er werd gedemonstreerd tegen racisme kan allereerst rekenen op veel begrip. Een meerderheid van de ondervraagden (63 procent) vindt het goed dat hier nu tegen wordt gedemonstreerd. Deze mensen hechten veel waarde aan het recht om te protesteren en vinden dat iedereen dat moet kunnen uitoefenen.

Dit zijn vooral mensen die vinden dat racisme in Nederland te lang onderbelicht is geweest. "Ik denk dat ik nog niet voor de helft weet in hoeverre racisme in Nederland speelt, omdat ik zelf blank ben", licht een panellid toe. Ook halen veel ondervraagden de toeslagenaffaire aan als recent bewijs van institutioneel racisme. "De extra controle van de Belastingdienst van allochtone burgers is voldoende om te demonstreren. En daar houdt het vast en zeker niet op."

Ergernis over schenden coronaregels en harde toon

Maar de eerste protesten in Amsterdam riepen ook irritatie op bij ondervraagden. Zo werd er bij het eerste protest, in Amsterdam, niet voldoende afstand gehouden. Driekwart van de ondervraagden (72 procent) heeft daar geen begrip voor.

Daarnaast lijkt de toon van sommige demonstranten een averechts effect te hebben op de steun voor de demonstraties. Veel ondervraagden denken dat de protesten vooral aanzetten tot meer verdeeldheid: "'Ik zal Zwarte Piet in zijn gezicht trappen', excuses moeten maken voor slavernij, historische beelden die worden vernield. Is dat verbindend gedrag?"

Een derde bewuster door demonstraties

De demonstraties hebben een derde van de mensen (32 procent) aan het denken gezet over hun eigen gedrag. Zij geven in het onderzoek aan door de protesten nu bewuster te zijn. Een panellid licht toe: "Ik denk dat heel veel Nederlanders, tot op zekere hoogte ikzelf ook, zich nu pas bewust worden van het alledaagse racisme in Nederland." En een ander: "Ik denk dat vele vormen van subtiel racisme ("waar kom je oorspronkelijk vandaan", bijvoorbeeld) nu steeds helderder worden."

40 procent van de ondervraagden zegt naar aanleiding van de protesten actie te hebben ondernomen. Zo is 20 procent meer gaan nadenken, lezen en praten met hun directe omgeving over racisme. 5 procent heeft een zwart vlak gepost op sociale media om steun te betuigen aan de demonstranten en 12 procent heeft iets anders gepost of geliket over dit thema.

Meesten niet aangesproken door boodschap demonstraties

Maar bij de meeste mensen (62 procent) zetten de protesten niet aan tot meer bewustwording. Voor de helft zijn dit mensen die zeggen dat ze al vóór de huidige discussie bewust waren van hun gedrag en zien geen reden om daar nog iets aan te doen.

Een panellid: "Ik ben altijd aardig en begripvol voor iedereen en dat verwacht ik van mijn medemens ook." Deze groep is vooral jong en stemde bij de landelijke verkiezingen van 2017 op linkse partijen.

Opgelaten door 'dwingend vingertje'

Maar de andere helft voelt zich niet aangesproken vanuit een gevoel van weerzin. Zij letten voor de protesten niet nadrukkelijk op hun gedrag en doen dat nu ook niet. Zij vinden de hardheid van de toon tijdens demonstraties en de discussie erna onprettig en voelen zich gedwongen een kant te moeten kiezen. Een panellid licht toe: "Als je niet tegen demonstreert ben je voor, lijkt het wel. Ik voel me opgelaten door het dwingende vingertje."

Veel mensen in deze groep ontkennen niet dat racisme bestaat in Nederland, maar denken dat de daadwerkelijke omvang ervan niet in verhouding staat tot de ophef van de huidige discussie. Zij zijn ervan overtuigd dat alle bevolkingsgroepen discrimineren op huidskleur en alleen zij nu verantwoordelijk worden gehouden. Eén van hen in het onderzoek: "Het is allemaal zo overdreven. Veel mensen op de Dam roepen op hun beurt van alles naar andere bevolkingsgroepen. Er wordt met zoveel maten gemeten."

Hoe ouder, hoe minder bereidwillig

Opvallend is dat deze groep lang niet alleen bestaat uit kiezers die sceptisch zijn over de multiculturele samenleving, zoals die van de PVV en Forum voor Democratie. Ook veel kiezers van de VVD, CDA, SP en 50PLUS zijn vanuit frustratie over de huidige discussie niet van plan naar hun eigen gedrag te kijken als het gaat om racisme. Ook geldt in dit onderzoek: hoe ouder, hoe minder bereidwillig.

Kortom: witte mensen en mensen van kleur vinden elkaar in het afkeuren van racisme. Als een derde van de witte mensen daadwerkelijk bewuster wordt van het eigen gedrag is dat winst voor de demonstranten. Tegelijk roept dit onderzoek de vraag op of de protesten meer impact zouden hebben als het debat anders wordt gevoerd. De hardheid van de discussie frustreert ook mensen die doorgaans gematigd zijn, maar nu afhaken.