Vlak voor de jaarlijkse speech van Vladimir Poetin zijn er volop ingrediënten voor een onheilspellende ontknoping: crisis in Wit-Rusland, escalatie in Oekraïne, een oppositieleider in hongerstaking en de relatie met het Westen dat een dieptepunt kent.

Morgen om 11 uur onze tijd zal Vladimir Poetin het Russische volk toespreken. Voor de objectieve waarnemer zijn dat meestal patriottische verhalen over de onoverwinnelijke Russische ziel, de successen van Poetin zelf en veel wapengekletter. Dit alles ondersteund door de Russische Doema als applausmachine. Maar deze keer zal er tot ver buiten Rusland scherp geluisterd worden. Want op meerdere schaakborden met onmogelijke patstellingen is Poetin aan zet.

Schaakbord 1: Oekraïne

Neem de situatie in Oekraïne. Daar hebben zich aan de grens meer dan 80.000 Russische militairen verzameld voor, ja, wat eigenlijk? Een oefening heet het, maar het is vooral een intimidatie aan het adres van de Oekraïense president Zhelenski. Die gedraagt zich kennelijk niet zoals de Russen dat graag zien. Hij zoekt openlijk toenadering tot de NAVO; volgens de Russen een stap die zij 'nooit zullen accepteren'.

Lange tijd leken de Russen vooral uit te zijn op een instabiel Oekraïne. De twee door Rusland gesteunde afvallige regio's, Donetsk en Loehansk, veroorzaken daarbij een patstelling die het hele land met een 'frozen conflict' in gijzeling houdt. Maar de recente troepenopbouw is een nieuwe zet. Is die bedoeld om de Westerse steun aan Oekraïne op de proef te stellen? Het is hoog spel, want Rusland heeft geen baat bij een grootschalig conflict. Toch kan dat bij een onvoorziene gebeurtenis nu zomaar ontstaan. Gaat Poetin hier stukken verzetten?

Lees ook

Schaakbord 2: Wit-Rusland

De Wit-Russische dictator Lukashenko was altijd een lastige maar trouwe bondgenoot van Rusland. Zijn probleem is dat hij in augustus vorig jaar de verkiezingen in zijn land al te opzichtig vervalste. Nagenoeg zijn hele volk kwam tegen hem in opstand, en bleef dat, ondanks keiharde repressie en geweld tegen vreedzame demonstranten. De onrust bij de buren stelt Poetin voor een dilemma: blijft de opstand aanhouden dan geeft dat hoop aan de oppositie in Rusland zelf. Dat is het laatste wat Poetin wil. Steunt hij daarentegen Lukashenko met nog meer geweld, dan verliest hij alle sympathie bij het Wit-Russische volk.

Volgens ingewijden biedt de situatie ook een kans: om Poetins droom van een herrijzend Sovjet imperium te realiseren. Hij zou in deze omstandigheden het regime van Lukashenko kunnen dwingen te fuseren met Rusland. Mocht hij dit morgen aankondigen, dan kan dit een meesterzet zijn waar het Westen even geen antwoord op heeft. Eenvoudigweg omdat de ogen op andere schaakborden zijn gericht.

Alex Navalny
Bron: AFP
Alex Navalny

Schaakbord 3: Oppositieleider Navalny

Vorig jaar oktober mislukte een aanslag met dodelijk gif op Alex Navalny. Sindsdien lijkt de Russische oppositieleider geen angst meer te kennen. Als een kamikazepiloot zoekt hij de confrontatie met Poetin. Allereerst keerde hij nauwelijks hersteld uit een Duits ziekenhuis regelrecht terug naar Rusland. Vervolgens legde hij Poetins corruptie bloot in een filmpje dat door miljoenen Russen werd gezien. Toen hij daarna in een stafkamp werd geplaatst, ging hij in hongerstaking. Zijn toestand is nu kritiek.

Dat laatste lijkt niet direct een probleem voor Poetin, want hij wilde toch al van hem af. Maar met aanzwellende kritiek van buitenaf en groeiende protesten van Navalny's medestanders lijkt het alsof Poetin geen heldhaftige martelaar van Navalny wil maken. Navalny werd deze week overgeplaatst naar een ziekenhuis en Poetin lijkt hiermee tijd te willen rekken. Navalny's medestanders liggen ondertussen onder vuur, maar organiseren morgen een massaal protest. Welke toon gaat Poetin tegen hen aanslaan?

Lees ook

Schaakbord 4: Poetin en het Westen

Tussen Rusland en Europa zijn de verhoudingen al een tijdje minder, maar met de VS ging het tussen Trump en Poetin opmerkelijk goed. Het waarom hiervan is nooit helemaal opgehelderd, maar één ding staat vast: met Joe Biden als president is het andere koek. Vanaf de eerste dag is zijn toon naar Poetin onverzoenlijk. Hij noemde Poetin 'een moordenaar' en kondigde een harde lijn aan. Maar hoe ziet die eruit? Zullen bondgenoten VS en Europa militair willen ingrijpen in een conflict met Oekraïne?

Ze deden het niet toen de Russen ingrepen in Georgië, en ook niet toen ze de Krim bezetten. De stelling op dit schaakbord is consistent: Poetin zoekt de aanval, want hij kan zich voor zijn thuisfront geen enkel teken van zwakte veroorloven. Maar kan hij de inzet oneindig blijven verhogen? Hij lijkt geen andere keus te hebben dan opnieuw te provoceren en te confronteren. In de hoop dat Russisch gas en olie op lange termijn alles doen vergeten.

Lees ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.