Door de komst van frietkramen konden arbeiders na de oorlog voor het eerst ook 'uit eten'. Nu staat de friettent vooral symbool voor verrommeling en ongezond eten. Onterecht, zeggen frietdeskundigen. "De frietkraam bracht ons veel meer dan vet en boter."

Ze verdwijnen in rap tempo uit ons straatbeeld: van de 2000 frietkramen die er 20 jaar geleden nog waren, is nog maar de helft over, stelt fastfood-auteur Ubel Zuiderveld.

'Nog maar 100 friettenten over'

Zuiderveld schreef onder andere Het Nationaal Snackhandboek en 'Snelle Hap' en werkt nu aan een boek over frietkramen. Een ode wordt het, maar ook een requiem. "Ik kwam ze tegen op de meest afgelegen plaatsen. Keerde ik een jaar later terug dan bleken ze vaak verdwenen. 'De vrijbuiters van de berm' noem ik ze ook wel."

"Als het zo doorgaat hebben we over 10 jaar nog maar 100 friettenten over. Gemeenten geven de eigenaren tegenwoordig meestal een vergunning voor een jaar. Als er nieuwbouwplannen zijn kunnen ze er zo moeiteloos vanaf."

Bron: EenVandaag

Na 65 jaar weg voor een rotonde

Een van die 'vrijbuiters van de berm' is André Koolen uit Velp. Na 65 jaar staat zijn kleine familiebedrijf te koop. De kraam is in z'n geheel te verplaatsen, met aan boord een bijna nieuwe frituurinstallatie en een ouderwetse kassa.

Binnenkort rijden er auto's op deze plek, want de friettent van Koolen moet wijken voor een rotonde. "Ik moet er niet aan denken dat ik dit moet afbreken. Dit is het werk van mijn vader", zegt Koolen, die de zaak drie maanden geleden sloot. "Ik beloofde mijn vader op zijn sterfbed dat ik altijd goed voor de kraam zou zorgen. Na zijn dood heb ik een tuinstoel op het dak gezet zodat hij kon meekijken. Maar nu is het einde daar. Ik wil niet stoppen, maar ik ga de strijd niet meer aan. En de kraam verhuizen is geen optie."

Bron: EenVandaag

'Uit eten' bij de frietkraam

Volgens Ubel Zuiderveld staat de frietkraam symbool voor meer dan we denken. Voor de emancipatie van de arbeidersklasse na de oorlog en voor de vrijheid om buiten de deur te eten.

"Na de Tweede Wereldoorlog moest het volk aansterken, met vet en boter, zo stelde de overheid. Restaurants werden opgeroepen om goedkope dingen te maken voor de gewone man. Maar veel restaurants hadden daar niet zoveel zin in. Dit leidde tot een explosie van frietkraampjes langs de weg. Een daardoor werd 'buiten de deur' eten opeens ook een optie voor de gewone arbeider."

Afhalen van friet op de Werelderfgoedlijst

Frans van Rooij probeert de Nederlandse afhaaltraditie van friet ('noem het geen patat') op de lijst van immaterieel erfgoed te krijgen. Hij is oprichter van de Vereniging voor Professionele Frituurders (ProFri) en de man achter de Nationale Smulgids, een soort Michelingids voor frituurzaken.

"Het afhalen van friet is de mooiste culinaire traditie van Nederland. Het worstenbroodje, de Indische rijsttafel en Sinterklaas staan al op de Werelderfgoedlijst staan, daar moet onze afhaaltraditie van friet bij", pleit Van Rooij.

Bron: EenVandaag

'Het hoort bij onze cultuur'

Van Rooij heeft er een dagtaak aan om het slechte imago van friet op te poetsen. "Frituren is niet ongezond, tenzij je er teveel van eet. Maar dat geldt voor alles."

Tot enkele jaren geleden kon je kiezen tussen drie smaken: babi pangang, pizza of friet. Nu zijn de opties eindeloos: sushi, Nepalees, Thais en tapas. Maar ondanks deze concurrentie en de dalende frietconsumptie is afhaalfriet nog steeds een onderdeel van onze cultuur, ziet van Rooij. "Nederlanders eten jaarlijks nog altijd tussen de 800 miljoen en 1,2 miljard porties per jaar. Het hoort echt bij onze cultuur dus laten we er trots op zijn."

Bron: EenVandaag

Romantiek bij de frietkraam

De Brabantse kraam van André Koolen wacht op een doorstart. Hij is in gesprek met een entertainmentbedrijf. Maar Koolen zoekt ook voor zichzelf een nieuwe bestemming, de familietraditie komt na 65 jaar ten einde. "Ik ga de klanten missen, je moet niet onderschatten hoe groot de sociale functie is van zo'n plek langs de weg. Laagdrempeliger dan hier kan het niet."

Wellicht haalt zijn zaak de geschiedenisboeken nog met de door hem bedachte Lovedel, een frikandel in de vorm van een hartje met friet en saus ertussen. Speciaal voor alle romances die hij zag opbloeien rond de kraam.

De instorting van de Wilhelminatoren in Valkenburg roept veel vragen op. Want hoewel de oorzaak nog onduidelijk is, wil de burgemeester van Valkenburg dat er nu al wordt gekeken naar hoe we in Nederland omgaan met rijksmonumenten.

"Wat hier gebeurt kan dus eigenlijk op elke plek en met elk rijksmonument in dit land gebeuren", zegt burgemeester Daan Prevoo, een dag nadat de Wilhelminatoren zondagochtend plotseling instortte.

Op alles voorbereid, behalve dit

Ook al had de burgemeester geen aanwijzing dat er iets mis was.

"Het was als donderslag bij heldere hemel. Als burgemeester word je op alles voorbereid. Van een grote brand in een bejaardentehuis tot overstromingen. Maar als iemand zou vertellen: 'we gaan nu oefenen met een toren die instort'. Dan zou ik zeggen: 'zijn er andere ideeën op?'"

Beter toezicht

Het had niet mogen gebeuren, gaat de burgemeester. "Ik weet dat toezicht op een rijksmonument niet hip en sexy is als bestuurder. Maar hebben hier wel een taak en zorgplicht."

Volgens de burgemeester is het dan ook de vraag of we momenteel voldoen aan dat toezicht? "Als wij iets over het hoofd hebben gezien of steken hebben laten vallen, dan zijn we daar ook transparant in. Want we moeten hier van leren", voegt Prevoo toe.

Niet meer stabiel of veilig

Ik weet niet precies of er achterstallig onderhoud was bij de Wilhelminatoren in Valkenburg", zegt Eefje van Duin van de Federatie Instandhouding Monumenten (FIM).

Maar er zijn inderdaad monumenten die er in het algemeen niet al te best bij staan, gaat ze verder. "Als je het onderhoud blijft uitstellen en wind en water binnen blijft komen, dan komt er een moment dat ze ook niet meer stabiel of veilig zijn."

Meer onderhoud nodig

Staat het er dan allemaal slecht bij? Dat valt volgens Van Duin dan wel weer mee.

"In de algemene zin staat een hele grote groep er goed bij, maar we moeten wel wat doen aan de monumenten die meer onderhoud nodig hebben." Zo noemt ze als voorbeeld de Westerkerk in Amsterdam die in 3 jaar tijd 14 centimeter is weggezakt. "In alle soorten monumenten kunnen deze problemen voorkomen."

Kostbaar

Dat de eigenaren compleet zelf opdraaien voor de kosten, is volgens Van Duin niet mogelijk want veel van hen hebben geen inkomsten. "Zo heb je ook kerken die nauwelijks inkomsten hebben. Zeker met het teruglopende aantal kerkgangers." Het is dan lastig om de financiering voor het opknappen rond te krijgen.

En er zijn volgens haar ook hele unieke en grote gebouwen met veel details en hoge daken die kostbaar zijn om te onderhouden. "Op het moment dat jij een museum bent of een dierentuin, die inkomsten staan niet in verhouding tot de grote van de restauratieopgave. Een groot deel van het percentage moeten ze dan zelf ophoesten."

Nederlands erfgoed

En zo zijn er nog meerdere voorbeelden waar de kosten van onderhoud niet opwegen tegen de inkomsten.

"Bijvoorbeeld een voormalige watertoren, die wij nog steeds heel belangrijk vinden voor het aangezicht van het dorp, voor het verhaal van Nederland. Maar dan zullen we ook met elkaar moeten vinden dat er financiering moet komen om dat in stand te houden", legt Van Duin uit.

Slopen of nieuwbouw?

Minder monumenten of slopen en nieuwbouw, is dat dan geen optie? "Wij vinden met elkaar dat monumenten belangrijk zijn. Monumenten hechten ons aan het gebied."

"De overheid moet daarvoor zijn verantwoordelijkheid nemen en ervoor zorgen dat er voldoende middelen zijn om het monument in stand te houden."

'Monumenten zijn ervoor altijd'

Van Duin gaat verder: "Als wij naar de Waddeneilanden gaan en in zo'n leuk authentiek dorpje komen. Dan zeggen we: 'goh, wat is dat mooi'. Nog los van het feit dat iets slopen en vervolgens iets bouwen ook geld kost, kan je niet zomaar je verleden, je geschiedenis, je verhalen uitvegen die tastbaar zijn in de gebouwen in onze omgeving. Dat kan natuurlijk niet."

"Monumenteneigenaren komen en gaan, maar de monumenten zouden er in principe voor altijd moeten zijn", sluit Van Duin af.

Vanaf morgen zijn koning Willem-Alexander en koningin Máxima voor een driedaags staatsbezoek in Kenia. Maar door grootschalige protesten en de inzet van politiegeweld tegen demonstranten, komt het bezoek nu op een gevoelig moment.

De onrust in het land begon afgelopen zomer. Toen kwamen jongeren massaal in opstand tegen een nieuwe belastingwet. Uiteindelijk greep de politie in en werden de protesten hard neergeslagen. Het leidde tot honderden gewonden en er vielen ook doden. De woede onder de jonge demonstranten richt zich vooral tot de president van Kenia: William Ruto.

Corruptie en machtsmisbruik

De huidige president is dan ook zeker niet onomstreden. Zo is hij al eerder aangeklaagd door het Internationaal Strafhof in Den Haag (ICC). Volgens de aanklager maakte Ruto zich schuldig aan het gebruik van excessief geweld rond de verkiezingen in 2007 en 2008.

Daarnaast zou hij zich ook schuldig maken aan het in stand houden van corruptie en machtsmisbruik in het land. Volgens mensenrechtenorganisaties zijn enkele tientallen demonstranten gedood en worden er sindsdien ook tientallen mensen vermist die zouden zijn ontvoerd.

Geen handig moment

Afrika-correspondent Joost Bastmeijer vertelt dat er in Kenia met gemengde gevoelens wordt gekeken naar de komst van het koninklijk paar morgen. Dat heeft volgens hem alles te maken met de onrust en kosten.

"Veel mensen zitten niet echt te wachten op een koningspaar dat langskomt. Dat kost alleen maar belastinggeld, dat ook naar andere zaken kan gaan", vertelt Bastmeijer. "Zo'n staatsbezoek is ongelofelijk duur. En die mensenrechtenschendingen gebeuren nog steeds, er worden ook nog steeds mensen ontvoerd die kritisch zijn op de overheid." In Kenia vragen de inwoners zich volgens de correspondent af of in het huidige politieke klimaat verstandig is dat het koningspaar langskomt.

Vooral jongeren zijn kritisch

Volgens Bastmeijer is de kritiek er vooral onder de jongeren. "Zij zeggen van: 'ja, maar wacht even, we hebben een corrupte regering, onze mensenrechten worden geschonden. En als nu een koninklijk paar deze kant opkomt, dan legitimeer je eigenlijk wat de regering met ons doet en hoe zij ons land leiden'."

Het geluid onder jongeren is dat het überhaupt niet verstandig is om naar Kenia af te reizen, gaat de correspondent verder. Volgens hen steun je daarmee indirect de regering onder het bewind van Ruto.

Hoge belastingen en geen banen

Maar waar komt die boosheid onder Keniaanse jongeren dan vandaan? Bastmeijer ziet dat er in het land veel jongeren zijn die goed geschoold zijn en vervolgens op zoek zijn naar een baan. "Maar vervolgens komen ze erachter dat er geen banen zijn. Dus dat is een groot probleem. Daardoor hebben ze het gevoel dat de overheid er niet genoeg voor hen is", schetst hij.

Dat in combinatie met een corrupte overheid, stoot volgens hem tegen het zere been van deze generatie. "Ze zien dat de president zichzelf verrijkt en uitgaven doet aan dingen die helemaal niet nodig zijn. Tegelijkertijd zien ze dat de president de belastingen omhoog wil gooien om de staatsschuld af te lossen", legt de correspondent uit. "Deze jongeren zijn heel erg boos over het feit dat hun land slecht bestuurd wordt en dat er zo weinig kansen voor hen zijn."

Koning in gesprek met jongeren

Wordt er dan helemaal niets gedaan met de kritiek van deze jongeren tijdens het staatsbezoek? "Jawel", antwoordt Bastmeijer. In het eerste programma-onderdeel voor het staatsbezoek is namelijk opgenomen dat Willem-Alexander in gesprek gaat met die jongeren.

"Daarmee laat hij dus wel zien dat hij dat belangrijk vindt", zegt de correspondent. "De jongeren zijn geselecteerd door de Nederlandse ambassade hier in Nairobi. En daar zullen ze het dan wel gaan hebben over mensenrechtenschendingen en over hoe de jongeren aankijken tegen hoe ze worden behandeld door de president en zijn regering."

Wel of niet demonstreren?

Of er nog gedemonstreerd gaat worden als het koninklijk paar op bezoek komt, is nog even onduidelijk, gaat Bastmeijer verder. "Ik verwacht de komende dagen dat er heel veel politie op de been zal zijn. En dat als er een protest komt, dat we daar eigenlijk helemaal niet zoveel van gaan merken."

"Maar", voegt de correspondent er gelijk aan toe. "Ik denk dat er ook een hele hoop jongeren zijn die wel zoiets hebben van: 'ja, er zitten hier nu allemaal Nederlandse journalisten bij elkaar. De hele wereld weet dat de Nederlandse koning hier is. Dus als we ons willen laten horen is dit een heel goed moment om te demonstreren.' Dus wie weet dat er wat gaat gebeuren."