De grootste groep PVV-kiezers (54 procent) vindt het nu onacceptabel dat Geert Wilders geen premier wordt. Begin december zei een derde (35 procent) dat nog. De indruk dat andere partijen dat afgedwongen hebben, steekt de PVV-kiezer.

Dat blijkt uit een flitsonderzoek van EenVandaag onder kiezers uit het Opiniepanel. Hoewel de vier rechtse partijen met elkaar verder lijken te willen praten, is er veel te doen over de poppetjes. Wie premier moet worden, is nog twijfelachtig. Maar duidelijk is dat Wilders, de leider van de grootste partij bij de Tweede Kamerverkiezingen, geen premier wordt.

Irritatie over blokkade

"Dit is bedacht door verliezers. De winnaar heeft nu eenmaal het meeste recht op het premierschap, zo moet het zijn", schrijft een PVV-kiezer over de ontwikkelingen rond hun leider. Een ander zegt gefrustreerd te zijn over de houding van de andere partijen: "Ik had ook niet verwacht dat hij premier zou worden, maar het irriteert me dat het wordt afgedwongen en ze Wilders kleiner proberen te houden dan de kiezer wil."

De blokkade van andere partijen om Wilders weg te houden bij het premierschap is de grootste verklaring voor de draai die PVV-kiezers maakten in hun mening. Eerder in de formatie, begin december, zei nog een derde (35 procent) dat onacceptabel te vinden. 57 procent zei er wel mee te kunnen leven.

'Geen staatsrechtelijke regel'

Volgens hoogleraar staatsrecht Wim Voermans is er geen staatsrechtelijke regel die zegt dat iemand recht heeft om premier te worden als zijn of haar partij de grootste is geworden bij de verkiezingen. "Er is wel een ongeschreven regel die zegt dat de leider van de grootste partij na de verkiezingen het voortouw mag nemen bij de formatie. En dat hebben we nu ook gezien van Geert Wilders."

"Het is niet ongewoon dat dit gebeurt in Nederland", licht hij toe. "In 1977 won de PvdA de verkiezingen, maar het was Dries van Agt van het CDA die toen premier werd. En niet Joop den Uyl van de PvdA. En in 1982 gebeurde dit nog een keer: Van Agt, de lijsttrekker, won de verkiezingen, maar uiteindelijk werd Ruud Lubbers, uit dezelfde partij maar niet de lijsttrekker, toen premier."

Yeşilgöz, Omtzigt en Van der Plas

Bij kiezers van VVD, NSC en BBB landt de afspraak om geen van de formerende leiders premier te maken een stuk beter dan bij PVV-kiezers. 70 procent van de VVD-kiezers vindt het prima als hun partijleider Dilan Yeşilgöz niet in het kabinet stapt.

Ook bij de NSC-kiezer is er ruim begrip (77 procent) dat voorman Pieter Omtzigt niet in het volgende kabinet gaat deelnemen. BBB-kiezers zijn net zo begripvol over het feit dat partijleider Caroline van der Plas in de Tweede Kamer blijft: 72 procent vindt dat acceptabel.

Wie dan wel premier?

Nu geen van de formerende partijleiders het wil, is de vraag: wie dan wel? EenVandaag legde kiezers een aantal namen voor die rondgaan. Geen van deze politici wordt door een meerderheid van de kiezers als acceptabel gezien. Kim Putters, nu nog informateur, heeft van deze politici met 42 procent de breedste steun.

Kiezers van de PVV zien dat juist niet zitten. Slechts 34 procent van die groep vindt de PvdA'er acceptabel als premier. Mona Keijzer, nu nog BBB-Kamerlid, staat er een stuk beter op: 53 procent van de PVV-kiezers ziet haar zitten. Keijzer ligt dan weer minder goed bij kiezers van de VVD (28 procent acceptabel) en NSC (34 procent acceptabel).

Remkes, Dijkhoff of Timmermans?

VVD-kiezers zijn van de voorgelegde politici het meest gecharmeerd van oud-minister en voormalig informateur Johan Remkes: 57 procent zou hem aanvaardbaar vinden als minister-president. Vooral kiezers van PVV en de BBB zien daar dan weer weinig in.

Wanneer kiezers verder open wordt gevraagd naar andere namen die premier kunnen worden, komen andere voormalige VVD-politici als Klaas Dijkhoff en demissionair premier Mark Rutte naar boven. Andere rechtse kiezers willen niet verder denken en noemen 'gewoon' Geert Wilders als favoriete premier. Linkse kiezers noemen GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans en de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb.

Israël voert de militaire strijd tegen Hamas op en wil delen van de Gazastrook bezetten, zegt premier Benjamin Netanyahu. Maar experts vragen zich af wat het plan is: "Gaza veroveren is niet zo moeilijk, het gebied daarna behouden is veel ingewikkelder."

Premier Netanyahu kondigde vandaag een intensieve militaire operatie aan met als doel om Hamas te verslaan. Volgens hem zal Israël Gaza niet binnenvallen om zich vervolgens weer terug te trekken: "De bedoeling is het tegenovergestelde daarvan."

'Dagen tot paar weken'

Het Israëlische leger heeft inmiddels tienduizenden reservisten opgeroepen voor het aanstaande offensief in Gaza. Een bezetting van de Gazastrook zou dan ook snel een feit kunnen zijn, denkt oud-commandant der landstrijdkrachten Mart de Kruijf. "Ik denk ook dat het Israël gaat lukken."

Hij verwacht dat Israël de Gazastrook 'binnen een paar dagen of een paar weken' kan veroveren. "Dan heb je heel Gaza wel onder controle. Het probleem is dan alleen: er wonen wel 2,2 miljoen mensen, hoe krijg je die onder controle?", zegt De Kruif. "Land bezetten is iets anders dan land ook daadwerkelijk bezet houden."

Situatie van voor 2005

Een nieuw militair offensief zou goed het einde kunnen betekenen van een Palestijns Gaza, denkt Midden-Oosten-deskundige Peter Malcontent: "Je mag concluderen uit de woorden van politici in het Israëlische veiligheidskabinet dat er een herbezetting komt."

Daarmee zouden we teruggaan naar de situatie van voor 2005, toen Israël tientallen jaren ook de hele Gazastrook in handen had, vertelt hij. "En dus zullen er straks ook nieuwe nederzettingen gebouwd gaan worden voor Israëlische Joden in Gaza."

'Terecht op een kluitje'

Netanyahu liet in zijn aankondiging van het nieuwe militaire offensief weten dat de inwoners van Gaza zullen worden 'verplaatst'. Voor hun eigen bescherming, voegde de Israëlische premier daaraan toe. Malcontent verwacht dat de Palestijnen zullen worden verdreven naar het zuiden. "Die komen daar dan terecht op een kluitje."

Een aantal ministers in het kabinet van Netanyahu zijn volgens de Midden-Oosten-expert extreem nationalistisch. "Die hebben deze plannen al veel langer", weet hij. "Eigenlijk kon je op je vingers natellen dat dit zou gaan gebeuren."

Al weken geen hulp

Het Israëlische leger heeft op dit moment al zo'n 70 procent van de Gazastrook onder controle. Volgens persbureau AP zou een totale verovering betekenen dat honderdduizenden Palestijnen hun verblijfplaats kwijtraken.

Daar komt bij dat de mensen in Gaza al weken zonder voedsel, schoon water, medicijnen en medische hulp zitten. Israël houdt de grenzen met Gaza sinds 2 maart dicht voor humanitaire hulp. Internationale hulporganisaties waarschuwden vorige week dat de laatste voorraden inmiddels zijn uitgedeeld.

'Moet proportioneel zijn'

De Kruif zet dan ook vraagtekens bij een nog verdere uitbreiding van het bezette gebied. "Ik heb beelden gezien van 7 oktober, die zijn vreselijk", zegt hij over de aanslag van Hamas op Israël. "Maar is dat nou een reden om 2,2 miljoen mensen op een heel klein stukje grond te gaan concentreren?"

De maatregelen die Israël neemt in reactie op de aanslag van 7 oktober 2023 moeten wel proportioneel zijn, zegt hij. "Dus die moeten in verhouding zijn met het gevaar dat er uitgaat van de extremisten van Hamas."

Ander soort oorlog

Een volledige bezetting van de Gazastrook leidt uiteindelijk tot een ander soort oorlog met Hamas, legt de oud-commandant uit. "Wij noemen dat een asymmetrische of een irreguliere oorlog." Dat betekent volgens hem dat er straks bijvoorbeeld meer aanslagen zullen worden gepleegd.

De bestrijding hiervan en het handhaven van de status quo is een kwestie van een lange adem die veel inspanning kost, benadrukt De Kruif. "En als er één ding is wat Israel niet heeft, dan zijn het de vele militairen die daarvoor nodig zijn."

Terughalen van gijzelaars

Los van de strijd met Hamas is bovendien de grote vraag of het andere doel van Netanyahu wel bereikt kan worden: het terughalen van de Israëlische gijzelaars in Gaza. "Bij een totale bezetting is de kans juist groter dat de gijzelaars dood gaan", zegt Malcontent. "Een intensivering van de strijd in Gaza heeft dus gevolgen."

Toch is de verwachting van beide deskundigen dat Israël doorzet. "Ze hebben ook het militaire vermogen", vertelt De Kruijf. "Hamas is relatief verzwakt. Maar vooral heeft Israël - waarschijnlijk - de steun van de president van de Verenigde Staten om dit te kunnen doen."

Internationale steun

Tegelijkertijd denkt de oud-commandant dat internationaal de steun voor Israël sterk zal afnemen bij een nieuw offensief in Gaza. "Israël zou zich dat meer moeten afvragen", zegt hij.

Wat is zo'n kortetermijnsucces om een bufferstrook te creëren je waard als je op lange termijn steun verliest in heel de wereld", legt De Kruif uit. "Terwijl je die steun hard nodig kan hebben. Want de echte vijand van Israël is Iran en die wordt gesteund door Rusland. Dus het conflict is nog lang niet ten einde."