Oekraïense vluchtelingen worden door opvangtekort bij gemeenten weggestuurd, en stappen naar Rode Kruis: 'Ze melden zich radeloos'

Oekraïense vluchtelingen die op straat slapen, omdat gemeenten hen niet altijd een slaapplaats kunnen geven. Het komt steeds vaker voor, zegt Rode Kruis Nederland. "Mensen worden van het kastje naar de muur gestuurd."

De Nederlandse opvangcentra voor Oekraïense vluchtelingen zitten volledig vol. Veel gemeenten hebben sinds het begin van de oorlog in februari 2022, veel gedaan om opvangplekken in te richten. Leegstaande kantoren, panden, en hotels, overal werden Oekraïense vluchtelingen ondergebracht. In totaal zitten bijna honderdduizend vluchtelingen in opvangcentra.

Weggestuurd bij gemeenten

Toch geven gemeenten aan dat het vaak heel moeilijk is om voor nieuwkomers een plaats te vinden. "Oekraïense mensen worden veel weggestuurd bij gemeenten omdat er een tekort is aan opvangplekken. Ja, dan ontstaan er echt schrijnende situaties", zegt Danielle Brouwer van Rode Kruis Nederland.

"Dan komen ze met al hun koffers en met hun kinderen naar ons toe. En dan horen we dat ze al een aantal nachten op straat hebben doorgebracht." De afgelopen weken sliepen in totaal veertien vluchtelingen op straat, waaronder ook een gezin van acht.

Oekraïense vluchtelingen in Nederland

Uit cijfers van de Rijksoverheid blijkt dat er begin december 2024 118.300 Oekraïense vluchtelingen geregistreerd stonden in Nederland. Van hen verbleven 92.500 in noodopvanglocaties. Aangezien er in het hele land 93.000 bedden beschikbaar zijn, betekent dat een bezetting van bijna 100 procent.

Met andere woorden: de gemeentelijke opvangcentra zitten vol. De ruim 25.000 mensen die niet in een noodopvang zitten, hebben onderdak gekregen bij particulieren of zelf onderdak geregeld. Maar er is dus ook een deel dat geen dak boven het hoofd heeft.

Rode Kruis schiet te hulp

"Mensen melden zich dan echt radeloos bij een kantoor van het Rode Kruis", gaat Brouwer verder. "Dan vragen ze: 'Alsjeblieft, help mij. Waar kan ik een opvangplek vinden?'" Soms zijn ze dan al bij zeven gemeenten geweest, weet Brouwer. Maar het is dan nog steeds niet gelukt om een opvangplek te vinden.

Het Rode Kruis probeert dan te helpen. "We bellen dan lijstjes af van mensen die we hebben bijgehouden, van opvanglocaties waar misschien nog een plek is. En dan zorgen we ervoor dat mensen nog een plek krijgen. Maar dat zou natuurlijk niet de taak van het Rode Kruis moeten zijn."

Taak van gemeenten

De opvang van vluchtelingen is een taak die door de Rijksoverheid uiteindelijk bij de gemeenten is terechtgekomen. Zij moeten, naar draagkracht en grootte, voor opvangplekken zorgen en krijgen daarvoor een geldbedrag per vluchteling.

Sommige gemeenten kunnen de opvang goed aan, andere hebben moeite om ruimte te vinden. Dat probleem is groter geworden nadat in augustus een centrale opvang van Oekraïners in de Jaarbeurs Utrecht dichtging.

Hoge kosten

Maar naast het tekort aan plekken, hebben gemeenten een tweede probleem: ze vinden het moeilijk om een eigen bijdrage van Oekraïners te incasseren, als bijdrage in de opvangkosten. Dit omdat ze zelf ook veel kosten maken voor zaken als jeugdzorg, publieke gezondheid en taallessen.

En dit terwijl de vergoedingen voor gemeenten vanuit het Rijk steeds kleiner worden, merkt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) op. Want waar gemeenten in 2022 voor iedere Oekraïner in de opvang nog 100 euro per dag kregen, wordt dat volgend jaar 44 euro.

Petitie Tweede Kamer

De VNG is erg bezorgd over de druk die gemeenten ervaren door de opvang van Oekraïense vluchtelingen.

In een petitie die de ze daarom vorige maand aan de Tweede kamer aanbood, schrijft de vereniging: "Wij voorzien dat, bij ongewijzigd beleid, gemeenten binnen afzienbare tijd niet meer in staat zijn de opvang van Oekraïense vluchtelingen verantwoord uit te voeren."

Gemeenten willen duidelijk plan

De VNG heeft al een paar keer eerder aangegeven dat ze meer regie willen van de centrale overheid, ze willen een duidelijk plan voor de toekomst. "Diverse onderzoeken wijzen immers uit dat een deel van de ontheemden niet zal willen terugkeren naar Oekraïne, bijvoorbeeld omdat hun kinderen soms al langer in Nederland verblijven dan dat ze ooit in Oekraïne hebben gewoond."

Gemeenten hebben dan ook behoefte aan een langetermijnplan inclusief passende financiering zodat er geïnvesteerd kan worden in zowel locaties als in mensen, zegt de vereniging.