Oekraïense vluchtelingen die op straat slapen, omdat gemeenten hen niet altijd een slaapplaats kunnen geven. Het komt steeds vaker voor, zegt Rode Kruis Nederland. "Mensen worden van het kastje naar de muur gestuurd."

De Nederlandse opvangcentra voor Oekraïense vluchtelingen zitten volledig vol. Veel gemeenten hebben sinds het begin van de oorlog in februari 2022, veel gedaan om opvangplekken in te richten. Leegstaande kantoren, panden, en hotels, overal werden Oekraïense vluchtelingen ondergebracht. In totaal zitten bijna honderdduizend vluchtelingen in opvangcentra.

Weggestuurd bij gemeenten

Toch geven gemeenten aan dat het vaak heel moeilijk is om voor nieuwkomers een plaats te vinden. "Oekraïense mensen worden veel weggestuurd bij gemeenten omdat er een tekort is aan opvangplekken. Ja, dan ontstaan er echt schrijnende situaties", zegt Danielle Brouwer van Rode Kruis Nederland.

"Dan komen ze met al hun koffers en met hun kinderen naar ons toe. En dan horen we dat ze al een aantal nachten op straat hebben doorgebracht." De afgelopen weken sliepen in totaal veertien vluchtelingen op straat, waaronder ook een gezin van acht.

Oekraïense vluchtelingen in Nederland

Uit cijfers van de Rijksoverheid blijkt dat er begin december 2024 118.300 Oekraïense vluchtelingen geregistreerd stonden in Nederland. Van hen verbleven 92.500 in noodopvanglocaties. Aangezien er in het hele land 93.000 bedden beschikbaar zijn, betekent dat een bezetting van bijna 100 procent.

Met andere woorden: de gemeentelijke opvangcentra zitten vol. De ruim 25.000 mensen die niet in een noodopvang zitten, hebben onderdak gekregen bij particulieren of zelf onderdak geregeld. Maar er is dus ook een deel dat geen dak boven het hoofd heeft.

Rode Kruis schiet te hulp

"Mensen melden zich dan echt radeloos bij een kantoor van het Rode Kruis", gaat Brouwer verder. "Dan vragen ze: 'Alsjeblieft, help mij. Waar kan ik een opvangplek vinden?'" Soms zijn ze dan al bij zeven gemeenten geweest, weet Brouwer. Maar het is dan nog steeds niet gelukt om een opvangplek te vinden.

Het Rode Kruis probeert dan te helpen. "We bellen dan lijstjes af van mensen die we hebben bijgehouden, van opvanglocaties waar misschien nog een plek is. En dan zorgen we ervoor dat mensen nog een plek krijgen. Maar dat zou natuurlijk niet de taak van het Rode Kruis moeten zijn."

Taak van gemeenten

De opvang van vluchtelingen is een taak die door de Rijksoverheid uiteindelijk bij de gemeenten is terechtgekomen. Zij moeten, naar draagkracht en grootte, voor opvangplekken zorgen en krijgen daarvoor een geldbedrag per vluchteling.

Sommige gemeenten kunnen de opvang goed aan, andere hebben moeite om ruimte te vinden. Dat probleem is groter geworden nadat in augustus een centrale opvang van Oekraïners in de Jaarbeurs Utrecht dichtging.

Hoge kosten

Maar naast het tekort aan plekken, hebben gemeenten een tweede probleem: ze vinden het moeilijk om een eigen bijdrage van Oekraïners te incasseren, als bijdrage in de opvangkosten. Dit omdat ze zelf ook veel kosten maken voor zaken als jeugdzorg, publieke gezondheid en taallessen.

En dit terwijl de vergoedingen voor gemeenten vanuit het Rijk steeds kleiner worden, merkt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) op. Want waar gemeenten in 2022 voor iedere Oekraïner in de opvang nog 100 euro per dag kregen, wordt dat volgend jaar 44 euro.

Petitie Tweede Kamer

De VNG is erg bezorgd over de druk die gemeenten ervaren door de opvang van Oekraïense vluchtelingen.

In een petitie die de ze daarom vorige maand aan de Tweede kamer aanbood, schrijft de vereniging: "Wij voorzien dat, bij ongewijzigd beleid, gemeenten binnen afzienbare tijd niet meer in staat zijn de opvang van Oekraïense vluchtelingen verantwoord uit te voeren."

Gemeenten willen duidelijk plan

De VNG heeft al een paar keer eerder aangegeven dat ze meer regie willen van de centrale overheid, ze willen een duidelijk plan voor de toekomst. "Diverse onderzoeken wijzen immers uit dat een deel van de ontheemden niet zal willen terugkeren naar Oekraïne, bijvoorbeeld omdat hun kinderen soms al langer in Nederland verblijven dan dat ze ooit in Oekraïne hebben gewoond."

Gemeenten hebben dan ook behoefte aan een langetermijnplan inclusief passende financiering zodat er geïnvesteerd kan worden in zowel locaties als in mensen, zegt de vereniging.

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."