In de Syrische provincie Idlib dreigt een humanitaire ramp zoals die zich eerder in Oost-Aleppo en Ghouta voltrok. Met als verschil dat de bewoners en rebellen vanuit Idlib niet meer naar een andere plek kunnen. Er is gewaarschuwd voor nieuwe aanvallen met chemische wapens. Kijkt de wereld opnieuw toe? En kan er nog iets gedaan worden om het tij te keren?

Na de strijd om Oost-Aleppo in 2016 en die om Ghouta afgelopen voorjaar zijn rebellen en burgers met groene bussen afgevoerd naar de provincie Idlib. Ook vluchtten burgers vanuit andere delen van het land naar de provincie. Nu is het de enige plek in heel Syrië waar de oppositiegroepen nog de dienst uitmaken. Een bont gezelschap van gematigde groepen, tot zeer radicaal-islamitische groeperingen die gelieerd zijn aan Al-Qaeda. In de regio wonen momenteel ongeveer 3 miljoen mensen, waaronder 60.000 rebellen.

‘De rebellen zullen zich doodvechten’

Al weken loopt de spanning op over een op handen zijnde aanval van Assad met behulp van de Russen. Vorige week stuurden de Russen een aantal marineschepen naar de Middellandse Zee. De afgelopen dagen zijn er al bombardementen geweest, maar vandaag wordt er zowel in New York als in Teheran nog koortsachtig overlegd over de kwestie. De VN Veiligheidsraad vergadert erover, en de Turkse president Erdogan praat in Teheran met zijn Russische en Iraanse ambtgenoten. Erdogan vreest dat na een offensief van Assad er opnieuw een grote vluchtelingenstroom op gang zal komen. De Turks-Syrische grens zit momenteel op slot, maar het is de vraag of Erdogan dat nog vol kan houden als er daadwerkelijk grote aantallen mensen op de vlucht slaan.

Volgens Samar Batrawi, hoofdonderzoeker Syrië van instituut Clingendael, bevindt de Syrische oorlog zich in de laatste fase. Ze denkt niet dat Idlib in één keer ingenomen kan worden door president Assad. “Het is één ding om Idlib binnen te vallen, maar om het vast te houden is een andere kwestie,” aldus Batrawi. Volgens haar zijn de Syrische strijdkrachten nu zwakker dan tijdens het offensief in Aleppo en zal het een langdurige strijd worden, ook omdat de rebellen geen andere plek meer hebben om naartoe te gaan. “De rebellen zullen zich daar doodvechten.”

Nederlandse strijders in Idlib

In de provincie bevinden zich ook veel buitenlandse strijders die nergens anders naartoe kunnen. In augustus bracht de Arabische zender Al Aan een interview naar buiten met twee Nederlandse en een Belgische strijder die zich in Idlib bevinden. In de opname vertellen ze dat de rebellengroepen de defensielijnen aan het uitzetten waren, en dat ze tot het einde kunnen strijden omdat er geen plek meer is waar ze naartoe kunnen gaan.

Humanitaire corridors

De VN veiligheidsraad zal waarschijnlijk proberen overeenstemming te bereiken over het opzetten van humanitaire corridors waardoor burgers het gebied veilig kunnen verlaten. Volgens onderzoeker Batrawi zal dat echter weinig zin hebben. “In Ghouta was er ook een corridor, maar daar maakte bijna niemand gebruik van. De burgers uit rebellengebied vertrouwen Assad niet, en ze worden door andere Syriërs ook gezien als lafaards en verraders.” In Ghouta werden burgers uiteindelijk ook als menselijk schild gebruikt door de rebellen waardoor ze geen gebruik meer konden maken van de corridor. 

De grootste zorg is dat het Syrische leger chemische wapens zal inzetten. “De waarschuwingen daarvoor moeten we heel serieus nemen”, vindt Batrawi. Alles wijst erop dat het Syrische regime dat in het verleden heeft gedaan. En hij heeft gemerkt dat de rest van de wereld niets doet. “Het inzetten van chemische wapens is voor Assad ook een soort symbool: je bent met ons, of je bent tegen ons. En als je tegen ons bent dan zetten we alle mogelijke middelen tegen je in.”

Samar Batrawi denkt niet dat de internationale gemeenschap veel opties heeft om een nieuw bloedvergieten te voorkomen. “Proberen Assad er van te overtuigen dat hij van een offensief af moet zien, is onwaarschijnlijk. In het beste geval komt er een humanitaire corridor."

Israël voert de militaire strijd tegen Hamas op en wil delen van de Gazastrook bezetten, zegt premier Benjamin Netanyahu. Maar experts vragen zich af wat het plan is: "Gaza veroveren is niet zo moeilijk, het gebied daarna behouden is veel ingewikkelder."

Premier Netanyahu kondigde vandaag een intensieve militaire operatie aan met als doel om Hamas te verslaan. Volgens hem zal Israël Gaza niet binnenvallen om zich vervolgens weer terug te trekken: "De bedoeling is het tegenovergestelde daarvan."

'Dagen tot paar weken'

Het Israëlische leger heeft inmiddels tienduizenden reservisten opgeroepen voor het aanstaande offensief in Gaza. Een bezetting van de Gazastrook zou dan ook snel een feit kunnen zijn, denkt oud-commandant der landstrijdkrachten Mart de Kruijf. "Ik denk ook dat het Israël gaat lukken."

Hij verwacht dat Israël de Gazastrook 'binnen een paar dagen of een paar weken' kan veroveren. "Dan heb je heel Gaza wel onder controle. Het probleem is dan alleen: er wonen wel 2,2 miljoen mensen, hoe krijg je die onder controle?", zegt De Kruif. "Land bezetten is iets anders dan land ook daadwerkelijk bezet houden."

Situatie van voor 2005

Een nieuw militair offensief zou goed het einde kunnen betekenen van een Palestijns Gaza, denkt Midden-Oosten-deskundige Peter Malcontent: "Je mag concluderen uit de woorden van politici in het Israëlische veiligheidskabinet dat er een herbezetting komt."

Daarmee zouden we teruggaan naar de situatie van voor 2005, toen Israël tientallen jaren ook de hele Gazastrook in handen had, vertelt hij. "En dus zullen er straks ook nieuwe nederzettingen gebouwd gaan worden voor Israëlische Joden in Gaza."

'Terecht op een kluitje'

Netanyahu liet in zijn aankondiging van het nieuwe militaire offensief weten dat de inwoners van Gaza zullen worden 'verplaatst'. Voor hun eigen bescherming, voegde de Israëlische premier daaraan toe. Malcontent verwacht dat de Palestijnen zullen worden verdreven naar het zuiden. "Die komen daar dan terecht op een kluitje."

Een aantal ministers in het kabinet van Netanyahu zijn volgens de Midden-Oosten-expert extreem nationalistisch. "Die hebben deze plannen al veel langer", weet hij. "Eigenlijk kon je op je vingers natellen dat dit zou gaan gebeuren."

Al weken geen hulp

Het Israëlische leger heeft op dit moment al zo'n 70 procent van de Gazastrook onder controle. Volgens persbureau AP zou een totale verovering betekenen dat honderdduizenden Palestijnen hun verblijfplaats kwijtraken.

Daar komt bij dat de mensen in Gaza al weken zonder voedsel, schoon water, medicijnen en medische hulp zitten. Israël houdt de grenzen met Gaza sinds 2 maart dicht voor humanitaire hulp. Internationale hulporganisaties waarschuwden vorige week dat de laatste voorraden inmiddels zijn uitgedeeld.

'Moet proportioneel zijn'

De Kruif zet dan ook vraagtekens bij een nog verdere uitbreiding van het bezette gebied. "Ik heb beelden gezien van 7 oktober, die zijn vreselijk", zegt hij over de aanslag van Hamas op Israël. "Maar is dat nou een reden om 2,2 miljoen mensen op een heel klein stukje grond te gaan concentreren?"

De maatregelen die Israël neemt in reactie op de aanslag van 7 oktober 2023 moeten wel proportioneel zijn, zegt hij. "Dus die moeten in verhouding zijn met het gevaar dat er uitgaat van de extremisten van Hamas."

Ander soort oorlog

Een volledige bezetting van de Gazastrook leidt uiteindelijk tot een ander soort oorlog met Hamas, legt de oud-commandant uit. "Wij noemen dat een asymmetrische of een irreguliere oorlog." Dat betekent volgens hem dat er straks bijvoorbeeld meer aanslagen zullen worden gepleegd.

De bestrijding hiervan en het handhaven van de status quo is een kwestie van een lange adem die veel inspanning kost, benadrukt De Kruif. "En als er één ding is wat Israel niet heeft, dan zijn het de vele militairen die daarvoor nodig zijn."

Terughalen van gijzelaars

Los van de strijd met Hamas is bovendien de grote vraag of het andere doel van Netanyahu wel bereikt kan worden: het terughalen van de Israëlische gijzelaars in Gaza. "Bij een totale bezetting is de kans juist groter dat de gijzelaars dood gaan", zegt Malcontent. "Een intensivering van de strijd in Gaza heeft dus gevolgen."

Toch is de verwachting van beide deskundigen dat Israël doorzet. "Ze hebben ook het militaire vermogen", vertelt De Kruijf. "Hamas is relatief verzwakt. Maar vooral heeft Israël - waarschijnlijk - de steun van de president van de Verenigde Staten om dit te kunnen doen."

Internationale steun

Tegelijkertijd denkt de oud-commandant dat internationaal de steun voor Israël sterk zal afnemen bij een nieuw offensief in Gaza. "Israël zou zich dat meer moeten afvragen", zegt hij.

Wat is zo'n kortetermijnsucces om een bufferstrook te creëren je waard als je op lange termijn steun verliest in heel de wereld", legt De Kruif uit. "Terwijl je die steun hard nodig kan hebben. Want de echte vijand van Israël is Iran en die wordt gesteund door Rusland. Dus het conflict is nog lang niet ten einde."