Sinds de inval van Rusland in Oekraïne lijkt de Europese Unie in sommige opzichten misschien wel belangrijker dan ooit. In hoeverre verandert de oorlog de manier waarop er naar de EU wordt gekeken? Meer mensen zien er de voordelen van in.

Samenvattend is het antwoord daarop: ja. In veel opzichten zijn mensen nu positiever over Europese samenwerking dan ze de afgelopen jaren zijn geweest. Dat blijkt uit onderzoek onder het EenVandaag Opiniepanel. Maar het is niet allemaal positief: de oorlog legt voor veel mensen ook bloot hoe verdeeldheid tussen de lidstaten zorgt voor een stroperig en traag proces.

Vooral voordelen

Minister van Financiën Sigrid Kaag noemde de Europese Unie tijdens een toespraak in maart 'belangrijker dan ooit' voor de veiligheid in Europa. De positieve blik waarmee ze juist in deze tijden naar de EU kijkt, wordt door velen gedeeld.

Voor het eerst in jaren vindt de grootste groep (44 procent) dat de Europese Unie vooral voordelen oplevert. Een half jaar geleden was dat nog 38 procent, en in 2020 vond zelfs slechts een derde dat de EU vooral voordelen voor Nederland opleverde.

EU-lidmaatschap

De oorlog versterkt voor veel mensen het gevoel dat de EU nodig is als blok op het wereldtoneel, zeker nu een grootmacht heeft laten zien niet te terughoudend te zijn bij het inzetten van zijn middelen tegen een Europees land. "De EU is een wrak, maar ik zou geen alternatief weten", verzucht een deelnemer. "De dreiging van Rusland bewijst dat wij in Europa samen móéten werken. Het is niet anders."

Het aantal mensen dat vindt dat Nederland uit de EU moet, is sinds de metingen van EenVandaag in 2016 dan ook niet zo laag geweest: 25 procent. De ruime meerderheid, tweederde, vond in februari dat Nederland lid moet blijven van de EU. "We moet om te overleven samenwerken en een geheel vormen tegen grootmachten", schrijft iemand. "Niet alleen economisch en politiek, maar zeker ook op het terrein van defensie."

Samenwerken op defensie

Deze persoon verwoordt hiermee een gevoel dat meer mensen hebben. De EU is nu een economisch en politiek samenwerkingsverband tussen 27 landen. De oorlog in Oekraïne heeft die grenzen iets opgerekt: voor het eerst in de geschiedenis werd er eind februari in EU-verband geld uitgegeven aan de aankoop en levering van defensief materiaal.

Deze week werd bekend dat dat bedrag wordt verdubbeld; er komt nog eens 450 miljoen euro bij voor wapens en munitie. Ook wordt er vanaf 2025 een zogenaamde 'flitsmacht' samengesteld: een snel inzetbare brigade van 5000 man als aanvulling op de NAVO.

Europees leger

Een goede ontwikkeling, vinden veel mensen, al mag de Europese samenwerking op het gebied van defensie voor sommigen nog verder gaan. Nu een oorlog zo dichtbij plaatsvindt, wordt meer samenwerking op het gebied van defensie en een Europees leger in het bijzonder, door meerdere mensen gezien als belangrijke toevoeging op de bestaande samenwerkingen.

Dat gevoel is ook terug te zien in de cijfers. Want de grootte van de groep die vindt dat er minder bevoegdheden naar de EU moeten, neemt flink af na de Russische inval. Het aandeel dat vindt dat er méér bevoegdheden naar Brussel moeten, is weliswaar een stuk kleiner, maar stijgt juist gestaag.

Stroperigheid duidelijk door Oekraïne

Hoewel er door de oorlog wat positiever over het Nederlandse lidmaatschap van de EU wordt gedacht, is het juist die oorlog die ook duidelijk maakt waar Europese samenwerking nog niet goed gaat. De 'niet eerder vertoonde eensgezindheid en daadkracht' die Sigrid Kaag beschrijft, is bij lange na nog niet voor iedereen zichtbaar.

Het beeld is voor velen juist tegenovergesteld: de lidstaten zijn het nooit met elkaar eens en moeten heel lang vergaderen om tot beslissingen te komen. De oorlog in Oekraïne legt voor velen juist dát bloot.

Europees denken

Vooral bij het bepalen van de eerste financiële sancties tegen Rusland, stoorden mensen zich aan de instelling van de lidstaten die daar hun eigen voorwaarden aan wilden stellen. Voor veel deelnemers is daar een beeld ontstaan of bevestigd van een onnodig traag proces van besluitvorming dat afstraalt op de eenheid en slagkracht van de EU. Gevaarlijk, schrijven sommigen, 'want Poetin ziet dat ook en die neemt de EU als eenheid zo niet meer serieus'.

Hoe het dan wel moet? Minder vanuit eigen belangen denken: "Als we willen samenwerken, moeten we het goed doen. Dan moeten landen meer Europees gaan denken - alleen dan kunnen we een vuist maken."

EU-lidmaatschap Oekraïne pas 'op termijn'

Ondertussen is Oekraïne zelf geen lid van de EU. President Zelensky heeft eind februari wel een officiële aanvraag ingediend voor het EU-lidmaatschap. Driekwart (74 procent) vindt dat Oekraïne inderdaad mag toetreden, maar niet versneld, zoals sommige Oost-Europese landen in de Unie willen. Zes op de tien (61 procent) vinden dat Oekraïne op de langere termijn, pas als het land voldoet aan alle eisen die aan een EU-lidmaatschap verbonden zijn, mag toetreden.

Dat is ook de weg die nu in de praktijk wordt bewandeld. Er wordt eerst geïnventariseerd welke aanpassingen het land op het gebied van bijvoorbeeld de economie moet doorvoeren om überhaupt te voldoen aan criteria om lid te kunnen worden. Op basis daarvan beslissen de regeringsleiders of Oekraïne, in eerste instantie, 'kandidaat-lid' wordt. Als dat mag, volgt een proces van jaren totdat het land officieel de status EU-lidstaat zou krijgen.

Israël voert de militaire strijd tegen Hamas op en wil delen van de Gazastrook bezetten, zegt premier Benjamin Netanyahu. Maar experts vragen zich af wat het plan is: "Gaza veroveren is niet zo moeilijk, het gebied daarna behouden is veel ingewikkelder."

Premier Netanyahu kondigde vandaag een intensieve militaire operatie aan met als doel om Hamas te verslaan. Volgens hem zal Israël Gaza niet binnenvallen om zich vervolgens weer terug te trekken: "De bedoeling is het tegenovergestelde daarvan."

'Dagen tot paar weken'

Het Israëlische leger heeft inmiddels tienduizenden reservisten opgeroepen voor het aanstaande offensief in Gaza. Een bezetting van de Gazastrook zou dan ook snel een feit kunnen zijn, denkt oud-commandant der landstrijdkrachten Mart de Kruijf. "Ik denk ook dat het Israël gaat lukken."

Hij verwacht dat Israël de Gazastrook 'binnen een paar dagen of een paar weken' kan veroveren. "Dan heb je heel Gaza wel onder controle. Het probleem is dan alleen: er wonen wel 2,2 miljoen mensen, hoe krijg je die onder controle?", zegt De Kruif. "Land bezetten is iets anders dan land ook daadwerkelijk bezet houden."

Situatie van voor 2005

Een nieuw militair offensief zou goed het einde kunnen betekenen van een Palestijns Gaza, denkt Midden-Oosten-deskundige Peter Malcontent: "Je mag concluderen uit de woorden van politici in het Israëlische veiligheidskabinet dat er een herbezetting komt."

Daarmee zouden we teruggaan naar de situatie van voor 2005, toen Israël tientallen jaren ook de hele Gazastrook in handen had, vertelt hij. "En dus zullen er straks ook nieuwe nederzettingen gebouwd gaan worden voor Israëlische Joden in Gaza."

'Terecht op een kluitje'

Netanyahu liet in zijn aankondiging van het nieuwe militaire offensief weten dat de inwoners van Gaza zullen worden 'verplaatst'. Voor hun eigen bescherming, voegde de Israëlische premier daaraan toe. Malcontent verwacht dat de Palestijnen zullen worden verdreven naar het zuiden. "Die komen daar dan terecht op een kluitje."

Een aantal ministers in het kabinet van Netanyahu zijn volgens de Midden-Oosten-expert extreem nationalistisch. "Die hebben deze plannen al veel langer", weet hij. "Eigenlijk kon je op je vingers natellen dat dit zou gaan gebeuren."

Al weken geen hulp

Het Israëlische leger heeft op dit moment al zo'n 70 procent van de Gazastrook onder controle. Volgens persbureau AP zou een totale verovering betekenen dat honderdduizenden Palestijnen hun verblijfplaats kwijtraken.

Daar komt bij dat de mensen in Gaza al weken zonder voedsel, schoon water, medicijnen en medische hulp zitten. Israël houdt de grenzen met Gaza sinds 2 maart dicht voor humanitaire hulp. Internationale hulporganisaties waarschuwden vorige week dat de laatste voorraden inmiddels zijn uitgedeeld.

'Moet proportioneel zijn'

De Kruif zet dan ook vraagtekens bij een nog verdere uitbreiding van het bezette gebied. "Ik heb beelden gezien van 7 oktober, die zijn vreselijk", zegt hij over de aanslag van Hamas op Israël. "Maar is dat nou een reden om 2,2 miljoen mensen op een heel klein stukje grond te gaan concentreren?"

De maatregelen die Israël neemt in reactie op de aanslag van 7 oktober 2023 moeten wel proportioneel zijn, zegt hij. "Dus die moeten in verhouding zijn met het gevaar dat er uitgaat van de extremisten van Hamas."

Ander soort oorlog

Een volledige bezetting van de Gazastrook leidt uiteindelijk tot een ander soort oorlog met Hamas, legt de oud-commandant uit. "Wij noemen dat een asymmetrische of een irreguliere oorlog." Dat betekent volgens hem dat er straks bijvoorbeeld meer aanslagen zullen worden gepleegd.

De bestrijding hiervan en het handhaven van de status quo is een kwestie van een lange adem die veel inspanning kost, benadrukt De Kruif. "En als er één ding is wat Israel niet heeft, dan zijn het de vele militairen die daarvoor nodig zijn."

Terughalen van gijzelaars

Los van de strijd met Hamas is bovendien de grote vraag of het andere doel van Netanyahu wel bereikt kan worden: het terughalen van de Israëlische gijzelaars in Gaza. "Bij een totale bezetting is de kans juist groter dat de gijzelaars dood gaan", zegt Malcontent. "Een intensivering van de strijd in Gaza heeft dus gevolgen."

Toch is de verwachting van beide deskundigen dat Israël doorzet. "Ze hebben ook het militaire vermogen", vertelt De Kruijf. "Hamas is relatief verzwakt. Maar vooral heeft Israël - waarschijnlijk - de steun van de president van de Verenigde Staten om dit te kunnen doen."

Internationale steun

Tegelijkertijd denkt de oud-commandant dat internationaal de steun voor Israël sterk zal afnemen bij een nieuw offensief in Gaza. "Israël zou zich dat meer moeten afvragen", zegt hij.

Wat is zo'n kortetermijnsucces om een bufferstrook te creëren je waard als je op lange termijn steun verliest in heel de wereld", legt De Kruif uit. "Terwijl je die steun hard nodig kan hebben. Want de echte vijand van Israël is Iran en die wordt gesteund door Rusland. Dus het conflict is nog lang niet ten einde."