meer NPO start

Meer fijnstof in de lucht rond eindejaar: hoe slecht is dat nou echt voor je gezondheid? En andere vragen beantwoord

Meer fijnstof in de lucht rond eindejaar: hoe slecht is dat nou echt voor je gezondheid? En andere vragen beantwoord
Bron: ANP

Vuurwerk afsteken, carbidschieten, open haard aansteken en zelfs kaarsen branden: de laatste weken van het jaar komt er veel extra fijnstof in de lucht en dat kan negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

De vragen worden beantwoord door hoogleraar preventieve geneeskunde aan de Universiteit Maastricht Onno van Schayck en luchtkwaliteit-expert Paula Bronsveld van kennisinstituut TNO.

1. Hoe ziet fijnstof eruit en waar komt het vandaan?

"Fijnstof betekent niet dat het fijn als in 'prettig' is", begint hoogleraar Van Schayck. "Het betekent dat het klein is. Dus het woord 'fijn' heeft te maken met de grootte van de deeltjes."

"Het is de verzamelnaam voor alle deeltjes in de lucht met een diameter kleiner dan 10 micrometer", legt luchtkwaliteit-expert Bronsveld uit. 10 micrometer is 0,01 millimeter. "De deeltjes zijn te klein om met het blote oog te zien en onder de microscoop zit er ook veel variatie in hoe de deeltjes eruitzien, omdat ze uit verschillende stoffen bestaan."

"Je kunt niet zeggen dat alle fijnstof slecht is, want er zijn ook gezonde kleine deeltjes in de lucht. Denk aan kleine zeezout-deeltjes die vanuit de zee in de lucht terechtkomen, en die juist goed zijn voor onze longen", zegt Van Schayck. "Toch heeft het grootste deel van de fijnstofdeeltjes een slechte naam. Die komen vrij uit verbrandingsprocessen, bijvoorbeeld in een open haard, bij vuurwerk of in fabrieken."

De grootste bronnen van de uitstoot van fijnstof zijn op dit moment verkeer en vervoer, de industrie, huishoudens (vooral door houtstook) en de veeteelt. Dat blijkt uit de Emissieregistratie die jaarlijks wordt uitgevoerd door vijf kennisinstituten. "Doordat de fijnstofdeeltjes zo klein en licht zijn, blijven ze lang in de lucht zweven, waardoor ze zich tot ver van de bron kunnen verspreiden", vertelt Bronsveld.

2. Waarom maken mensen zich druk om de hoeveelheid fijnstof in de lucht?

"Dat het inademen van hoge concentraties fijnstof slecht is voor de gezondheid, is in vele studies aangetoond", antwoordt Bronsveld. "Langdurige blootstelling bij mensen die in gebieden met hoge deeltjesconcentraties wonen wordt in verband gebracht met serieuze klachten zoals hart- en vaatziekten, een verminderde longfunctie en de ontwikkeling van chronische bronchitis."

"Het goede nieuws is dat we de afgelopen jaren minder fijnstof in de Nederlandse lucht hebben gezien", zegt Van Schayck. "Maar het slechte nieuws is dat we steeds beter weten hoeveel mensen eraan doodgaan. Als schadelijke fijnstofdeeltjes in je longen komt kan het daar serieus kwaad doen. Vroeger wisten we dat niet, nu weten we dat het een belangrijke doodsoorzaak is."

"Beleid om de luchtkwaliteit te verbeteren leidt gelukkig aantoonbaar tot een vermindering van de ziektelast", vertelt Bronsveld. "Door de luchtkwaliteit te verbeteren is sinds 1990 het aantal verloren levensjaren door slechte lucht bijna gehalveerd." Toch leidt het inademen van fijnstof nog altijd tot ongeveer 9.000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar in Nederland, blijkt uit onderzoek dat zij deed met TNO-collega's.

info

EenVandaag Vraagt

In dit artikel zijn antwoorden verwerkt op vragen die zijn ingestuurd via EenVandaag Vraagt. Met EenVandaag Vraagt heb je invloed op wat we maken. Wil je meedoen? Download dan de Peiling-app van EenVandaag, ga dan naar 'Instellingen' en zet je notificaties voor EenVandaag Vraagt aan. Je vindt de vragen en antwoorden terug bij 'Doe mee'. De Peiling-app van EenVandaag is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.

3. Wat weten we eigenlijk over de schadelijke effecten van fijnstof voor onze gezondheid?

"Er is een lange opsomming van ziektes die met fijnstof geassocieerd worden. Die lijken op wat roken kan veroorzaken: er kunnen bijvoorbeeld longziekten, kankers en hart- en vaatziekten ontstaan. Mogelijk ook dementie, maar dat is nog niet helemaal zeker", zegt Van Schayck.

Hoe schadelijk fijnstof precies is, hangt volgens Bronsveld van verschillende dingen af. Onder andere van de stoffen waaruit de deeltjes bestaan: "Vermoedelijk veroorzaken metaaldeeltjes bijvoorbeeld meer schade dan andere soorten fijnstofdeeltjes."

Daarnaast worden de gezondheidsrisico's bepaald door de hoeveelheid en de grootte van de deeltjes, legt Van Schayck uit. "Want in het algemeen geldt: hoe meer deeltjes, hoe slechter. En hoe kleiner de deeltjes zijn, hoe gevaarlijker ze worden. De grootste deeltjes die je inademt slaan achter in de keel neer en die hoest je makkelijker op. Kleinere deeltjes komen dieper in de longen terecht en beschadigen daar cellen. Nog kleinere deeltjes kunnen in je bloed komen en zo ook andere organen beschadigen."

Bekijk ook

4. Hoeveel fijnstof bevindt zich in de lucht die we dagelijks inademen?

Dat is volgens Bronsveld afhankelijk van waar je woont in Nederland. "Concentraties zijn het hoogst in de Randstad, in de provincies Utrecht en Noord-Brabant en in de buurt van specifieke bronnen", vertelt de TNO-expert.

"De jaargemiddelde concentratie van al het fijnstof ligt in Nederland meestal tussen de 12 tot 22 microgram per kubieke meter lucht. Dat is ruim beneden de wettelijke grenswaarde van 40 microgram per kubieke meter lucht, maar nog steeds ongezond", benadrukt ze.

Fijnstof wordt namelijk ook schadelijker als de concentratie in de lucht hoger is, voegt Van Schayck daaraan toe. "Omdat kleinere deeltjes diep in je lichaam kunnen doordringen, is het voor onze gezondheid vooral belangrijk de hoeveelheden 'PM2,5' te meten, dat zijn de deeltjes die kleiner zijn dan 2,5 micrometer."

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert voor 'normale' fijnstofdeeltjes ('PM2.5') een bovengrens van 20 microgram per kubieke meter lucht en voor de kleinere PM2,5-deeltjes ligt die grens op 5 microgram. "Daarboven komen er gezondheidsrisico's", zegt de hoogleraar.

Maar de wettelijke bovengrens is in Nederland dus een stuk hoger. die ligt op 25 microgram per kubieke meter. "De normen van de EU zijn voor een belangrijk deel gebaseerd op wat haalbaar is voor Nederland en andere EU-landen, en niet zozeer op wat gezond of veilig is", legt hij uit. "Aan een lagere norm zouden we nooit kunnen voldoen, gezien de enorme uitstoot die we hebben van het verkeer, fabrieken en de veeteelt."

info

5 procent van fijnstof komt door vuurwerk

Het aandeel van vuurwerk in de totale uitstoot van fijnstof is de afgelopen decennia toegenomen. Dat komt aan de ene kant doordat de uitstoot van andere belangrijke bronnen, zoals het verkeer, is afgenomen. En aan de andere kant komt het omdat consumenten meer vuurwerk zijn gaan afsteken. Uit landelijke schattingen van de Emissieregistratie blijkt dat tijdens Oud en Nieuw zo'n 5 procent van de jaarlijkse hoeveelheid fijnstof wordt uitgestoten.

"Dat komt doordat er bij het afsteken van vuurwerk enorme hoeveelheden fijnstof kunnen vrijkomen", verklaart Van Schayck. "Er zijn voorbeelden in Nederland waarbij er geen wind was en een hogedrukgebied. Als er dan veel mensen op Ă©Ă©n plek tegelijk vuurwerk afsteken, dan kunnen de fijnstofwaarden toenemen tot 1.000 microgram per kubieke meter lucht. Deze concentratie is de volgende dag wel weer flink verminderd, maar het is echt slecht voor je longen om er tijdens het afsteken in rond te lopen."

5. Hoe wordt de hoeveelheid fijnstof in de lucht gemeten en gecontroleerd?

Luchtkwaliteit-expert Bronsveld legt uit dat de concentratie fijnstof in Nederland continu wordt gemeten met het zogenoemde 'luchtmeetnet' van het RIVM. "Op 75 locaties in Nederland worden filters gebruikt om lucht aan te zuigen en fijnstof te 'vangen'. Deze filters worden gewogen vóór en na het verzamelen van de deeltjes. Omdat bekend is hoeveel lucht er door het filter is gepompt, kan het verschil in gewicht worden omgerekend naar de hoeveelheid fijnstof per kubieke meter lucht", legt ze uit.

"Dit is de officiële referentiemethode, maar op een aantal stations worden met een ander instrument inmiddels ook continue metingen gedaan die direct omgerekend worden naar concentraties fijnstof", weet Bronsveld. "Zo kunnen ook variaties op een kortere tijdschaal geregistreerd worden, normaal gemiddeld per uur."

Bekijk ook

6. Fijnstof is schadelijk voor mensen, hoe zit dat met dieren en planten?

"Vermoedelijk is het effect van fijnstof op ademhalende dieren vergelijkbaar met het effect op mensen", zegt de TNO-deskundige. "Vergelijkbare effecten zijn in ieder geval gezien bij ratten en muizen. Er zijn ook schadelijke effecten bij insecten gezien, maar hierbij speelde ook vaak de samenstelling van het fijnstof een belangrijke rol."

Planten kunnen schadelijke fijnstofdeeltjes uit de lucht filteren. Dat gebeurt als deeltjes met de wind of door de zwaartekracht neerdalen op de planten. Daarna worden ze vaak met de regen weggespoeld, het oppervlaktewater, het riool of de bodem in.

"Het effect van deze fijnstof op de planten zelf blijft - voor zover bekend - beperkt tot effecten op het leefmilieu van de planten", zegt Bronsveld tot slot. In landbouwgebieden is er volgens haar een verhoogd risico voor planten. "Dat komt omdat daar vaak sprake is van stikstofrijk fijnstof dat neerdaalt, maar ook door de verspreiding van pesticiden waar fijnstof in zit."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Waarom er nog steeds veel geweld in de voetbalwereld is

Intimidatie en bedreigingen van de eigen supporters: in de voetbalwereld komt dat nog steeds voor. Uit onderzoek van Trouw blijkt zelfs dat bij zeker zes voetbalclubs bestuurders hier last van hebben. Sommigen stapten zelfs op.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Weg van WhatsApp en dan: Signal, Telegram? De voor- en nadelen van alternatieve berichtenapps op een rij

Weg van WhatsApp en dan: Signal, Telegram? De voor- en nadelen van alternatieve berichtenapps op een rij
Berichtendiensten Telegram, WhatsApp en Signal
Bron: ANP

WhatsApp is al jaren de populairste berichtenapp in Nederland. Maar de app staat nu ineens behoorlijk ter discussie. Steeds meer mensen twijfelen over het gebruik ervan. Maar wat ga je dan gebruiken? En hoe weet je of je dan de juiste keuze maakt?

"Als je WhatsApp gebruikt, blijf je bijdragen aan de data-infrastructuur van big tech. Wie nu zegt: 'ik wil van WhatsApp af', neemt ook afstand van de invloed van tech-miljonairs", zegt directeur Marleen Stikker van Waag Futurelab en De Digitale Stad (DDS), een van de eerste online gemeenschappen ter wereld.

Gebrek aan factchecking

Volgens Stikker is een van de redenen waarom mensen WhatsApp verlaten de invloed van Meta, het bedrijf achter WhatsApp, Facebook en Instagram. "Zuckerberg heeft vanaf het begin laten zien weinig respect te hebben voor privacy en gebruikersrechten", zegt ze. "Toen hij merkte hoeveel persoonlijke data hij in handen kreeg, was zijn reactie: 'dumb fucks'. En bij het Cambridge Analytica-schandaal rond brexit werd die data zelfs gebruikt voor politieke manipulatie."

Ook het gebrek aan factchecking op Facebook en Instagram - ook van Meta - speelt mee, vertelt Stikker. "Zuckerberg heeft aangekondigd dat hij daar in Amerika mee stopt en dat is een zorgwekkende ontwikkeling. Wie nu zegt: 'ik wil van WhatsApp af', neemt dus afstand van de invloed van tech-miljonairs die in het gevlei willen komen van Trump."

Signal als alternatief

WhatsApp versleutelt berichten, maar verzamelt nog steeds metadata. "Ze kunnen niet zien wat je zegt, maar wel veel andere informatie verzamelen", legt Stikker uit. "Denk aan je contactenlijst, met wie en hoe vaak je communiceert en vanaf welke apparaten. Die metadata wordt bijgehouden en verhandeld."

Daarom zoeken veel mensen een alternatief, en Signal is daarbij favoriet. Volgens de Consumentenbond is het momenteel de meest gedownloade berichtenapp en de beste keuze voor wie privacy belangrijk vindt.

info

Vragen in de chat

Dit artikel is geschreven omdat er in onze chat veel vragen kwamen over het gebruik van WhatsApp en het overstappen op alternatieve berichtenapps, zoals Signal.

Bekijk ook

Hoe veilig is Signal?

Signal werkt bijna hetzelfde als WhatsApp. "Je installeert de app, koppelt je telefoonnummer en ziet direct welke contacten ook Signal gebruiken", staat op de website van de Consumentenbond. "Je kunt berichten sturen, bellen, foto's delen en groepschats starten."

Toch is er een belangrijk verschil: Signal bewaart geen gegevens over gebruikers. "Het grote voordeel is dat Signal geen metadata bijhoudt", zegt hoogleraar nieuwe media en digitale cultuur Richard Rogers. "Bij WhatsApp en Telegram moet je extra stappen nemen om je chats te beveiligen. Bij Signal is dat standaard ingeschakeld."

Geen commercieel bedrijf

Signal is geen commercieel bedrijf, maar een stichting. "Het is ooit opgezet door hacker-activisten", vertelt Rogers. "Ook de voormalige CEO van WhatsApp was erbij betrokken, maar Signal heeft altijd vastgehouden aan zijn non-profitmissie."

De stichting wordt geleid door Meredith Whittaker, een voorvechter van online privacy. "Dat betekent dat er geen commerciële aandeelhouders zijn die winst willen maken op jouw data", legt Stikker uit. "Signal is een zeldzaam voorbeeld van een techbedrijf dat niet draait om geld, maar om privacy."

info

Functies van Signal

  • Signal en WhatsApp bieden vergelijkbare manieren om te communiceren. Je kunt gesproken berichten versturen, korte video's opnemen met de selfiecamera en live bellen of videobellen via het telefoonsymbool in de app.
  • Met Signal kun je eenvoudig een Tikkie-betaalverzoek versturen. In plaats van te kiezen voor 'Deel via WhatsApp', druk je op het pijltje omhoog en selecteer je Signal als verzendoptie.
  • Een handige functie van Signal is dat je berichten kunt laten verdwijnen na een bepaalde tijd. Binnen elk gesprek kun je via het stopwatch-icoon instellen hoe lang een bericht zichtbaar blijft.
  • Wil je een bericht direct verwijderen? Dat kan zowel bij jezelf als bij de ontvanger(s) door het bericht ingedrukt te houden en op de verwijderknop te klikken
  • Ook voor foto's en video's biedt Signal extra privacy. Je kunt instellen dat een afbeelding of video slechts Ă©Ă©n keer bekeken kan worden. Dit doe je door, voordat je het bestand verstuurt, op het incognito-pictogram (het gezichtsmaskertje) te klikken. Dit verandert dan in '1x', waarna het bestand na openen direct verdwijnt.
  • Wil je langere berichten typen? Dan is de desktopversie van Signal handig. Je koppelt deze eenvoudig aan je telefoon door een QR-code te scannen.

Bron: de Consumentenbond

Slechte moderatie op Telegram

Telegram wordt ook vaak genoemd als alternatief, maar heeft een minder goede reputatie. "Het wordt bijvoorbeeld veel gebruikt door extremistische groepen, omdat de moderatie zwak is", zegt Rogers. "Signal wordt juist veel gebruikt door journalisten en mensenrechtenorganisaties vanwege de sterke beveiliging."

"Bij WhatsApp en Telegram moet je zelf extra beveiliging inschakelen, terwijl Signal standaard alles goed regelt." Maar volgens Rogers is Signal minder geschikt voor grote groepen. "Bij WhatsApp en Telegram kunnen groepschats honderden mensen bevatten, bij Signal ligt die grens lager."

Bekijk ook

Maatschappelijke verantwoordelijkheid

Volgens Stikker zijn er verschillende redenen waarom mensen overstappen naar Signal. "De meest principiële gebruikers zitten er al langer. Andere mensen vonden het eerst te ingewikkeld, maar willen nu bijdragen aan alternatieven."

Een groeiende groep maakt de overstap niet per se uit gemak, maar omdat ze een maatschappelijke verantwoordelijkheid voelen. "Als werkgevers, universiteiten of vriendengroepen Signal als norm gaan zien, volgen anderen vanzelf. We zitten nu in een transitie."

Rol van de overheid

Volgens haar is het niet alleen een persoonlijke keuze, maar ook een collectieve. "Als Europa en Nederland willen we niet afhankelijk zijn van grote techbedrijven. Door WhatsApp te verlaten en alternatieven te steunen, verander je het speelveld. Blijf je, dan blijft big tech bepalen hoe we communiceren."

De overheid kan een belangrijke rol spelen in de overstap naar privacyvriendelijke alternatieven, volgens Rogers. "Als zij zelf apps zoals Signal gebruiken, geven ze een krachtig signaal af." Daarnaast kunnen ze wetgeving maken om de bescherming van data en privacy te versterken. Door normen te stellen, bijvoorbeeld door WhatsApp te weren uit ambtelijke communicatie, kunnen ze helpen om veiligere alternatieven de standaard te maken.

De overstap: makkelijk of lastig?

Het overstappen naar Signal vergt wat moeite. "Je moet nieuwe groepen aanmaken en mensen uitnodigen", zegt Rogers. "Maar het werkt verder hetzelfde als WhatsApp, dus als je eenmaal bent overgestapt, merk je weinig verschil."

Daarnaast biedt Signal extra privacyopties. Je kunt bijvoorbeeld berichten automatisch laten verdwijnen, een pincode instellen en zelfs je telefoonnummer verbergen, staat op de website van de Consumentenbond.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant