Bert Koenders wordt de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken. De PvdA'er gaat zijn partijgenoot Frans Timmermans opvolgen, die Europees commissaris wordt. 

De Rijksvoorlichtingsdienst heeft vandaag laten weten dat premier Rutte Koenders vrijdag ontvangt. ,,Het betreft het gebruikelijke gesprek met een kandidaat-bewindspersoon'', aldus de RVD. De naam van Koenders als opvolger van Timmermans werd al langer genoemd. 

Koenders (1958) was in het kabinet-Balkenende IV al minister voor Ontwikkelingssamenwerking en daarvoor jarenlang Kamerlid. Op dit moment leidt hij de VN-Vredesmacht in Mali.

In Radio EenVandaag spreken we Jan Pronk, oud-minister in drie kabinetten, over de wapenfeiten van Bert Koenders. Is hij wel een geschikte kandidaat? Ook een gesprek met politiek commentator Kees Boonman.

Meer politiek? Kijk op onze subsite

De grondstoffendeal, de houding van Europa, de NAVO en satellieten: de huidige geopolitieke spanningen roepen veel vragen op. Wij verzamelden er een aantal die jullie ons de afgelopen dagen stelden in de chat.

In een speciale televisie-uitzending besteedden we op 8 maart aandacht aan jullie vragen over de geopolitieke ontwikkelingen. Na die uitzending werden er opnieuw veel vragen gesteld in de chat van EenVandaag. Die vervolgvragen leggen we nu voor aan defensie-expert Peter Wijninga. Hij werkt bij het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS).

1. Wat staat er voor Europa op het spel in de oorlog tussen Oekraïne en Rusland?

Volgens Wijninga staat de wereldorde op het spel. "Na 1945 is afgesproken dat landen niet zomaar andere landen mogen aanvallen om gebieden te veroveren. Als je dat toestaat zoals in het geval van Rusland, dan kan dat een signaal zijn voor andere landen om hetzelfde te doen."

Denk bijvoorbeeld aan de interesse van Trump om Groenland in te nemen en de handelsoorlog met Canada, maar ook in Zuid-Amerika leven soortgelijke ideeën, gaat hij verder. "Daarnaast kan het Rusland en Poetin aanmoedigen om verdere stappen in Europa te zetten. Denk aan het willen binnenvallen van Moldavië en Georgië. Als de NAVO verder verzwakt - bijvoorbeeld door een afname van Amerikaanse steun - kunnen de Baltische staten kwetsbaar worden. Dat zijn landen die lid zijn van de NAVO."

Bovendien wordt de internationale rechtsorde hierdoor ondermijnd, vervolgt Wijninga. "Dankzij een goed functionerende rechtsorde kunnen we wereldwijd handel drijven. Als dat op losse schroeven komt te staan, kan dat grote economische gevolgen hebben. Ook voor Nederland. Een derde van het Nederlandse inkomen wordt in het buitenland gegenereerd. Dus er is niet zozeer een direct oorlogsgevaar in Nederland, maar we kunnen wel secundaire gevolgen gaan merken."

Bron: Peter Wijninga

2. Wat kan Mark Rutte doen om de NAVO bij elkaar te houden?

Hij moet vooral zorgen dat de relaties met Amerika goed blijven, benadrukt Wijninga. "Dat is een enorme uitdaging onder de regering van Trump, maar we hebben geen keuze. Rutte heeft eerder laten zien dat hij goed is in het onderhouden van relaties, en dat is nu zijn belangrijkste taak."

"Daarnaast moet hij binnen de Europese NAVO-landen zorgen voor eensgezindheid. Dat is ook een opgave, vooral door Hongarije, dat een eigen koers vaart. Hij zal zijn diplomatieke vaardigheden maximaal moeten inzetten om deze relaties werkbaar te houden."

3. Waarom is de grondstoffendeal belangrijk voor de oorlog? En kan Europa geen deal sluiten?

De grondstoffendeal zou Amerika in ieder geval voor een aantal jaar aan Oekraïne binden, zegt Wijninga. "Dat op zichzelf is een vorm van veiligheidsgarantie, omdat het betekent dat de VS een commercieel belang heeft bij een relatie met Oekraïne. Dit betekent echter niet per se dat dit direct vertaald kan worden naar militaire steun."

Wijninga ziet het niet snel gebeuren dat er een grondstoffendeal komt tussen de EU en Oekraïne. "Binnen de EU zijn er namelijk landen die Oekraïne absoluut niet willen ondersteunen, zoals Hongarije en Slowakije. Daar loopt het mis. Als de EU zo'n deal zou sluiten, is het bovendien de vraag of wij in staat zijn dezelfde veiligheidsgaranties te bieden als Amerika."

"Maar Europa kan wél een rol spelen bij het tot stand brengen van een wapenstilstand en het vredesproces dat daarop moet volgen."

4. Wat kunnen Europese landen doen om toch daadkrachtig te kunnen optreden tegen Rusland als Hongarije dwars blijft liggen?

De eerste stap is een totstandkoming van een troepenmacht die bij een bestand in Oekraïne een afschrikkende werking kan hebben op Rusland, zegt Wijninga. "Deze troepenmacht zal in de kern Europees zijn, maar er zitten waarschijnlijk ook niet-Europese landen bij zoals Canada. Of andere landen die niet tot de NAVO horen, zoals Ierland. Zelfs Australië wordt genoemd om deel te nemen aan een troepenmacht", vertelt hij.

Wijninga noemt het belangrijk dat deze troepenmacht snel tot stand komt en in staat is om oorlog te voeren. "Europese landen hebben zonder Hongarije afgesproken om defensie te versterken met 800 miljard euro, daarmee is een belangrijke stap gezet", gaat hij verder. Inmiddels blijkt dat Hongarije wel heeft ingestemd met het plan in het algemeen, maar een voorbehoud heeft gemaakt over de steun aan Oekraïne.

"Zo'n voornemen is natuurlijk prachtig, vindt hij. "Maar het moet wel in alle nationale parlementen van de verschillende lidstaten worden opgepakt en goedgekeurd. Daarnaast moet er een lange termijnprogramma binnen Europa komen om de defensiecapaciteiten aan te jagen, bijvoorbeeld op het gebied van luchtverdediging en inlichtingen."

5. Moet Europa meer werken met China om daarmee Trump onder druk te zetten?

Dat is natuurlijk een optie, zegt Wijninga. "Als Trump zich zo blijft gedragen en een handelsoorlog tussen de EU en Amerika veroorzaakt, met vervelende gevolgen, dan zou je kunnen zeggen: 'Als Trump dat doet, kunnen we beter handel drijven met China.'"

Belangrijk is dat Europa hierin eensgezind is, gaat Wijninga verder. "Als je die stap zet, moet je dit duidelijk aankondigen aan de VS. Misschien kun je het zelfs als onderhandelingspunt gebruiken. Ik vind het idee om hiermee te spelen helemaal niet zo slecht. Dit is iets voor de Europese Commissie, wat betekent dat de Europese landen hierachter moeten staan."

6. Is er een Europees alternatief voor F-35 vliegtuigen?

"Nee, er is geen enkel Europees vliegtuig dat aan de F-35 kan tippen", zegt Wijninga. "Toen er een besluit moest worden genomen over de opvolger van de F-16, ontwikkelden de Britten en de Fransen een straaljager, de Eurofighter die als concurrent van de F-35 werd gepresenteerd."

Volgens de defensiespecialist waren deze toestellen toch niet te vergelijken met de F-35 vliegtuigen. "Ook zie je dat landen die bijvoorbeeld de Eurofighter hebben gebouwd en gekocht, inmiddels allemaal toch de F-35 hebben besteld", vertelt hij.

Wijninga beschouwt de versnippering van de Europese militaire industrie over verschillende landen, als een rem voor innovatie. "We zijn op het gebied van logistiek, inlichtingen en vooral softwareprogramma's afhankelijk van de Verenigde Staten. Ik denk dat die Amerikaanse afhankelijkheid een signaal moet zijn voor Europa om daadwerkelijk met wat innovatieve projecten te komen die leiden tot soortgelijke capaciteiten."

7. Is er een alternatief voor de Amerikaanse satellieten?

Ja, er is een alternatief, zegt Wijninga. "Er zijn namelijk Europese militaire observatiesatellieten, maar veel te weinig. De Amerikanen hebben zo'n 100 militaire satellieten in de ruimte, waarmee ze op elk moment van de dag overal ter wereld kunnen meekijken. In Europa is dat anders: de Britten en Fransen hebben er enkele, maar het blijft beperkt tot een tiental."

Dat betekent dat zonder Amerikaanse satellieten niet alles continu in de gaten kan worden gehouden, bijvoorbeeld in Oekraïne. Hierdoor ontstaan gaten in de informatievoorziening, wat nadelig is voor Oekraïne, vervolgt Wijninga.

"Er wordt wel gewerkt aan een nieuw Europees systeem, IRIS², dat waarschijnlijk qua betrouwbaarheid en techniek beter zal zijn dan het Amerikaanse Starlink, van Elon Musk. Dat zou een grote verbetering kunnen betekenen, maar dit systeem is er op dit moment nog niet."

Melissa is een van de duizenden toeslagenouders die door de belastingdienst als fraudeur werd aangewezen. Ze voelde zich niet gehoord, tot ze sprak met een 'luisterend schrijver'. "Dat heeft alles voor me veranderd."

Begin dit jaar stelde een externe spoedadviescommissie onder leiding van Chris van Dam vast dat de hersteloperatie voor de toeslagenaffaire veel te traag verloopt. Een van de belangrijkste adviezen van de commissie aan het kabinet: de getroffen ouders moeten sneller en ruimhartiger worden gecompenseerd.

Methode Stichting Gelijkwaardig Herstel

De methode van de Stichting Gelijkwaardig Herstel, ook wel de methode Laurentien genoemd, zou het meest geschikt zijn voor de schadeafhandeling van nog niet behandelde dossiers, volgens de commissie.

Morgen komt het kabinet met een reactie op dit advies. Melissa Renken is toeslagenouder en heeft gebruik gemaakt van de methode van de Stichting. Zij hoopt dat deze leidend wordt.

Machteloos tegenover Belastingdienst

Melissa werd op haar 19de moeder. "Ik was de meest gelukkige vrouw ter wereld. Mijn kinderwens kwam uit." Ze studeerde nog en bracht haar baby naar de crèche. Maar toen ze verhuisde, werd ze opeens als fraudeur bestempeld. "De belastingdienst belde naar de verkeerde opvang, maar deze administratieve fout was niet zo gemakkelijk recht te zetten."

Melissa voelde zich machteloos tegenover de dienst. "Ik wist alleen dat ik veel geld moest terugbetalen. Ik moest met allerlei bewijzen komen." Ze raakte in paniek en wilde zo snel mogelijk haar schulden afbetalen. "Daarom ben ik gaan ondernemen. Maar ik was veel te jong, te onervaren en had te weinig mensenkennis. Ik ben uiteindelijk met de verkeerde mensen in zee gegaan." Dit liep fout en uiteindelijk werd haar schuld steeds groter.

'Ik wilde niet meer leven'

Ook Melissa's partner verliet haar. "Ik raakte in paniek. De stress, de onwetendheid, alles bij elkaar leidde uiteindelijk ook tot lichamelijke klachten." Melissa werd ziek en belandde in een rolstoel. Er werd polyneuropathie, een aandoening aan het zenuwstelsel, vastgesteld. Melissa legt de link met haar situatie. "Jarenlang slecht voor mezelf te zorgen - stress, slechte voeding en vitaminetekort - heeft tot zenuwbeschadiging geleid."

Uiteindelijk werd het haar allemaal te veel. "Er was een periode dat ik niet meer wilde leven. En ook een poging daartoe heb gedaan. Ik ben blij dat ik dat nu nog kan navertellen."

Omvang duidelijk

Het verhaal van Melissa staat niet op zich. Veel toeslagenouders raken gedupeerd. Bij sommige van de gedupeerden raakte hun leven ontwricht door onder meer verlies van baan of huis en/of psychische problemen. Ook werden kinderen door jeugdzorg uit huis geplaatst.

In de Tweede Kamer namen Pieter Omtzigt, Renske Leijten en Farid Azarkan het voor hen op. De omvang van de ernst werd steeds duidelijker. Er kwam een parlementaire enquêtecommissie onder leiding van Chris van Dam, en uiteindelijk leidt de toeslagenaffaire in januari 2021 tot het aftreden van kabinet Rutte 3.

Vastlopen hersteloperatie

Er kwam een hersteloperatie op gang om de ouders te compenseren, maar begin dit jaar werd dus vastgesteld dat de operatie vast is gelopen: het compenseren gaat te langzaam. En nu adviseert de commissie-Van Dam om de methode van de Stichting Gelijkwaardig Herstel, die Melissa ook gebruikte, ruim baan te bieden.

Bij de methode luistert een vrijwilliger naar het verhaal van de ouders, en schrijft hun verhaal vervolgens op. Voor Melissa was dit een heel fijne manier om haar relaas te doen. "In alle rust zit er ineens iemand tegenover me, die me overrompelt met zoveel warmte en aandacht. Dat moment heeft alles voor me veranderd."

Ruimhartig compenseren

Het verhaal dat de luisterende schrijver opschrijft, gaat naar de letselschade adviseurs van de Stichting. Die kijken naar de schade en vervolgschade.

"Het idee erachter is ruimhartig compenseren, geen verdere juridische acties, eindelijk een streep eronder. Dan gaat het geheel naar het Ministerie van Financiën voor de financiële vergoeding", legt Melissa uit. Haar belangrijkste advies aan de politiek: "Woorden zijn zo belangrijk, politici moeten kwetsbaar durven te zijn. Laat hen verantwoordelijkheid nemen en schuld betalen. En nog belangrijker: geef een oprecht sorry, dat ontbreekt nu."

'Niet alleen op te lossen met geld'

Lilian Marijnissen zit sinds vorige maand in de Raad van Toezicht van Stichting Gelijkwaardig Herstel. Zij gelooft dat de staatssecretaris het advies van de commissie over gaat nemen. "Het is echt tijd om dit op te lossen. Minder beloven, meer doen."

Zelf is ze betrokken bij de Stichting omdat ze het belangrijk vindt dat de methode zich niet alleen focust op financieel herstel maar ook de emotionele kant van het verhaal. "Iedereen begrijpt dat het niet alleen met geld op te lossen is. Daarom is het zo belangrijk dat het Feitenrelaas, het verhaal dat wordt opgesteld door de verteller en de luisterend schrijver, centraal wordt gesteld. Dat zorgt ervoor dat er gekeken wordt naar het hele verhaal, van waar mensen vandaan komen tot waar ze vandaag staan. "

Binnen 2 jaar opgelost

Als de staatssecretaris het advies overneemt en de methode aanhoudt, zal het snel gaan volgens Marijnissen. "De methode is juist ontwikkeld vanuit opschaling en versnelling. Als het ministerie - zoals de Spoedcommissie zegt - een stapje terug doet en zich niet weer te veel verliest in controledrift, dan kunnen we dit als samenleving in 2 tot 2,5 jaar oplossen."

Is het wel haalbaar om alle gedupeerde ouders in die tijd te compenseren? Volgens Marijnissen wel. "Vergeet niet: we doen dit niet alleen als Stichting, we hebben geweldige partners die ons hierbij steunen met menskracht, denkkracht en ervaring."

'Laurentien cruciaal'

Het is opvallend dat deze methode door de commissie-Van Dam wordt aangeraden omdat er veel kritiek was op de grondlegger ervan, prinses Laurentien. Uit WhatsApp-berichten zou blijken dat zij nogal fel tekeer kon gaan tegen de ambtenaren van het departement.

Melissa ziet dat geheel anders, zij vindt dat Laurentien cruciaal is geweest voor de stappen die nu worden gezet. "Ik kijk alleen maar vol trots naar die vrouw. Ik vind het oneerlijk dat iemand die zo haar best doet voor de gedupeerden zo wordt afgestraft."

'Eindelijk weer regie'

Melissa heeft inmiddels een nieuwe partner, haar dossier is ondertussen naar tevredenheid financieel afgehandeld en ze kan weer werken aan een toekomst. Zo heeft ze een onderwijsmethode ontwikkeld om kinderen te helpen die een regulatiestoornis hebben ontwikkeld door stress, zoals haar zoon.

"Eindelijk heb ik weer de regie over mijn leven. Dat is wat ik heb geleerd uit dit alles: geniet van het leven. En dat is nu mogelijk. Maar als alles van je afgepakt wordt, ben je iedere seconde bezig om te overleven, dan ben je de regie volledig kwijt."