Als topambtenaar speelde Sandra Palmen een belangrijke rol in het blootleggen van het toeslagenschandaal. Nu leidt ze als staatssecretaris de hersteloperatie voor gedupeerden. Over 2 jaar moet het opgelost zijn, zegt een zichtbaar geëmotioneerde Palmen.

Al 5 jaar wordt er gewerkt aan het herstellen van alles wat niet goed is gegaan in het kinderopvangtoeslagschandaal. Tienduizenden ouders wachten nog op volledige compensatie. "Per 2027 willen we de operatie vlot getrokken hebben", zegt Sandra Palmen, die sinds vorige maand staatssecretaris Herstel en Toeslagen is.

'Onrecht heeft mij diep geraakt'

"Ik heb aan het begin gestaan om het onrecht te signaleren en dat onrecht heeft mij diep geraakt. En voor die mensen sta ik hier." De staatssecretaris zegt, zichtbaar geëmotioneerd, in haar werk altijd een specifieke ouder voor ogen te hebben.

Zo vertelt ze over een van de gedupeerden: "Bij alles wat ik doe, zie ik haar voor me. Haar man heeft het grootste offer gemaakt om haar gezin en haar kinderen verder te helpen. Dat was in de tijd voordat de compensatieregelingen van start gingen. Haar man had een levensverzekering en hij heeft uiteindelijk ervoor gezorgd dat de levensverzekering tot uitkering kwam."

'Grootste schandaal sinds de oorlog'

"Ik kan dat nooit meer terugdraaien. Niemand kan dat ooit meer terugdraaien, hoe graag we dat ook zouden willen," gaat Palmen verder.

"Het is niet voor niets het grootste schandaal uit onze geschiedenis sinds de Tweede Wereldoorlog."

'Memo Palmen'

Palmen verwierf landelijke bekendheid door het memo-Palmen. In 2017 werkte ze als jurist voor de Belastingdienst en in die functie kreeg ze de vraag te onderzoeken hoe het nu zat met kinderopvangtoeslag.

Ze concludeerde in dit interne memo dat de Dienst fouten maakte die ten koste gingen van de ouders. Het memo belandde in een la.

Complexe zaak

Als staatssecretaris staat Palmen nu zélf aan het roer, en is het haar taak om het probleem op te lossen.

Ze vindt dat het herstel te lang duurt. Maar, benadrukt ook dat de zaak 'heel erg lastig en complex' is. "Toen de hersteloperatie van start ging, hadden we het beeld dat er een twee, drietal duizend gedupeerden zouden zijn. Inmiddels hebben ze zich zo rond de 70.000 mensen aangemeld."

Zeker 40.000 gedupeerden

Van die 70.000 zijn er volgens Palmen zo'n 40.000 'aangemerkt' als gedupeerd. "Dus je ziet al dat het een enorm proces is geweest om tot deze conclusie te komen."

"Er is al veel gedaan, maar we zijn er natuurlijk nog niet. En met name de bezwaren, de dossiers en die aanvullende schaderoutes, dat zijn nu de problemen waarop het is vastgelopen."

Commissie Van Dam

Om de schade alsnog zo snel mogelijk af te handelen is vorig jaar, opnieuw, een 'spoedadviescommissie' ingesteld. De commissie, commissie Van Dam, onderzoekt wat de beste manier is om de resterende schadegevallen zo snel mogelijk af te handelen.

Het advies wordt later deze maand verwacht. De staatssecretaris zegt dat advies af te wachten voordat ze haar verdere plannen bekendmaakt.

Versnellen en 'verslimmen'

Volgens oud-SP-Kamerlid Renske Leijten, die het schandaal mede met NSC-fractievoorzitter Pieter Omtzigt boven tafel kreeg, kan de afhandeling veel sneller. Begin dit jaar schreef ze op X dat de affaire voor de zomer kan worden afgehandeld.

"Ik denk dat dat uitermate ambitieus is", reageert Palmen. Ze geeft aan graag in gesprek met Leijten te willen gaan. "Ik sta sowieso open voor alle suggesties als het gaat om het versnellen en 'verslimmen'."

'Ouders centraal stellen'

Nu er al 5 jaar aan het herstel wordt gewerkt, overheerst bij veel ouders nog altijd het gevoel dat de overheid hen in de steek laat. "Dat is verschrikkelijk, echt verschrikkelijk," reageert Palmen.

"U kunt in ieder geval op mij rekenen dat ik de ouders centraal stel en dat mensen een overheid gaan ervaren die naast hen staat en niet tegenover hen", zegt de staatssecretaris tot slot.

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."