Koemelk, noten, huisstofmijt: steeds meer Nederlanders hebben een allergie. Uit cijfers van het CBS blijkt dat het aantal allergische mensen de laatste 10 jaar is gestegen van 18 naar 21 procent. Professor Joost van Neerven legt uit hoe dit kan.

Van Neerven werkt bij de Wageningen University & Research (WUR) en is gespecialiseerd in allergieën, immuniteit en infecties.

1. Wat is een allergie?

Er zijn verschillende soorten allergieën, legt Van Neerven uit. "Maar de meest voorkomende is de zogenaamd IgE-gemedieerde allergie. Typisch heb je het dan over hooikorts, astma, eczeem en voedsel allergie. Bij deze soort reageert het immuunsysteem overdreven sterk op een stof van buitenaf."

"Deze stoffen worden ook wel allergenen genoemd. Als je allergisch bent en wordt blootgesteld aan zo'n allergeen, ontstaat er een acute ontstekingsreactie." Voorbeelden van symptomen hiervan zijn huiduitslag, benauwdheid, zwellingen, jeuk, rode ogen en een loopneus.

Bron: Eigen foto

2. Wat zijn de meest voorkomende allergieën?

De meest bekende is hooikoorts, zegt Van Neerven. "Dat is een allergie voor graspollen en boompollen. Astma en voedselallergieën komen ook vaak voor. Bij astma is iemand meestal allergisch voor huisstofmijt en schimmels. Een voedselallergie is erg uitlopend. In Nederland zijn de meestvoorkomende voedselallergieën die voor pinda's, eieren, of melk."

Allergieën kunnen mild tot zeer ernstig, en soms zelfs dodelijk zijn, vertelt van Neerven. "Meestal krijgen mensen milde lokale allergische reacties, in dat geval is er niet vaak sprake van een levensbedreigende situatie. Maar mensen kunnen ook - met name bij sommige voedselallergieën en bijensteken - een systemische reactie krijgen. Dat betekent dat het hele lichaam erop reageert. Mensen kunnen daarvan zelfs in shock raken en daardoor overlijden."

"De mensen die een ernstige voedselallergie of een bijengif-allergie hebben, dragen dan ook vaak een EpiPen bij zich. Dat is een injectiespuit met adrenaline erin. Als ze dus zo'n heftige ontstekingsreactie krijgen bij blootstelling aan een allergeen, kunnen ze die adrenaline injecteren om te voorkomen dat ze in shock raken."

3. Hoe kun je een allergie herkennen?

Er zijn heel veel verschillende klachten per allergie - van benauwdheid tot prikkelende lippen. De anamnese, het verhaal van de patiënt aan de dokter, geeft een aanwijzing aan welke kant je het kunt zoeken, legt Van Neerven uit.

"Je kunt altijd diagnostisch onderzoek laten doen. Met behulp van bloedafname en immunologische technieken kun je aantonen of er IgE-antistoffen aanwezig zijn tegen een breed scala aan allergenen. Dit is eigenlijk de eerste stap. Zo kun je zien of iemand veel antistoffen heeft tegen bijvoorbeeld huisstofmijt, graspollen of boompollen. Op die manier kun je bepalen waar de allergie vandaan komt."

Daarnaast kun je het onderzoek verfijnen met een huidtest, vervolgt Van Neerven. "Hierbij worden kleine prikjes met verschillende allergenen in de huid gezet. Als er een bultje ontstaat, wijst dat op een allergische reactie. Bij voedselallergie is dit iets minder duidelijk, en worden mensen in het ziekenhuis blootgesteld aan het voedingsmiddel om vast te stellen hoeveel ze van een allergeen kunnen tolereren en wanneer ze allergische klachten krijgen."

4. Is elke allergie behandelbaar?

Dat ligt nogal genuanceerd, zegt Van Neerven. Zo kun je aan de ene kant de symptomen behandelen. "Tot ongeveer 25 jaar geleden was dat de meest belangrijke behandeling. Denk aan antihistamine bij hooikoorts, en aan corticosteroïden bij astma. Dat zijn middelen die de ontstekingsreactie remmen. Maar daarmee behandel je niet de allergie zelf."

Maar wat nu ook steeds meer wordt gedaan, is immunotherapie. "Daar word je actief behandeld met het allergeen waar je allergisch voor bent. Denk bijvoorbeeld aan een injectie waar je kleine hoeveelheden allergenen injecteert. De bedoeling hiervan is dat de afweerrespons tegen allergenen langzamerhand verandert. Deze therapie werd al wel eerder gedaan maar wordt steeds vaker toegepast, met name bij pollen-allergie."

Bij deze methode behandel je dus niet alleen de symptomen maar ook de onderliggende ziekte, zegt van Neerven. "Dat betekent niet dat je 100 procent van je klachten af bent, maar studies laten zien dat er duidelijk sprake is van een afname van de klachten en dat dit na de behandeling ook enkele jaren het geval blijft."

5. Hoe kan het dat tegenwoordig meer mensen allergisch zijn dan eerder?

Van Neerven: "Dat heeft deels te maken met de genetische achtergrond: hoe word je geboren? Maar vooral omgevingsfactoren spelen een rol: leef je op het platteland of in de stad? Heb je huisdieren? Drink je rauwe melk? Hoe meer je daarmee in aanraking komt, hoe minder groot de kans is dat je daar een allergie voor ontwikkelt."

Het feit dat steeds meer mensen een allergie ontwikkelen, heeft dan ook niet specifiek één oorzaak. "Het heeft te maken met verandering in de maatschappij. Denk aan urbanisatie, oftewel het fenomeen dat steeds meer mensen in een stad gaan wonen, de verandering van ons dieet, kleinere gezinnen, en het feit dat we gemiddeld gezien minder worden blootgesteld aan 'viezigheid', zorgen ervoor dat we juist gevoeliger worden."

Blootstelling aan bacteriën is altijd belangrijk geweest om het afweersysteem te ontwikkelen, concludeert Van Neerven.

6. Wat is het verschil tussen een allergie en een intolerantie?

Het zijn allebei negatieve reacties van het lichaam, maar de mechanismen zijn totaal verschillend, legt van Neerven uit. "Bij een allergie zorgt het afweersysteem voor problemen."

Een intolerantie is daarentegen niet gelinkt aan het afweersysteem. Neem bijvoorbeeld een lactose intolerantie. Mensen die lactose intolerant zijn, maken het enzym dat lactose af kan breken niet meer aan. Als lactose niet goed wordt verteerd, kan dat leiden tot vervelende symptomen zoals winderigheid, een opgeblazen gevoel, diarree en buikpijn, legt van Neerven uit.

7. Kunnen allergieën verdwijnen of veranderen na verloop van tijd?

Van Neerven: "Ja, dat zie je vaak bij voedselallergie. De meeste allergieën ontstaan in de jeugd. Met name jonge kinderen hebben last van allergieën voor melk en ei. Opvallend is dat de meeste van hen daar rond hun 4de overheen zijn gegroeid. Het kan ook gebeuren bij inhalatie-allergieën, zoals hooikoorts. Ook daar kun je ook overheen groeien, maar dat gebeurt niet bij iedereen."

Of dat puur door blootstelling komt? "We vermoeden van wel. Er zijn een aantal studies gedaan, bijvoorbeeld over mensen van één bevolkingsgroep (Asjkenazische joden) in Londen die vaak een pinda-allergie hadden, terwijl dezelfde Asjkenazische joden in Israël dat niet hadden. Deze mensen zijn genetisch vrijwel identiek, dus er moest wel iets in de omgeving anders zijn."

"Toen ontdekte men dat kinderen in Israël vaak een soort snack kregen die pinda bevatte. Hierdoor concludeerde men dat wanneer jonge kinderen op vroege leeftijd worden blootgesteld aan pinda's, ze een kleinere kans hebben om een allergie te ontwikkelen."

Het afweersysteem moet op jonge leeftijd leren waar het wel of niet op moet reageren, concludeert Van Neerven. "Want als je op alles wat je eet en op alle bacteriën waarmee je in aanraking komt een ontstekingsreactie zou krijgen, zou je niet overleven. Dat het afweersysteem op deze manier leert pinda te negeren (of tolereren) is dus zo gek nog niet."

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.