Het wordt steeds moeilijker om een dictatuur omver te werpen omdat autoritaire regimes samenwerken. Een democratie ontmantelen lijkt zelfs eenvoudiger.

Westerse democratieën moesten de afgelopen jaren regelmatig toekijken hoe dictatoriale regimes keihard afrekenden met burgerprotesten. In Hong Kong, Belarus, Iran en Venezuela werd met zwaar geweld een eind gemaakt aan massademonstraties. De organisatoren van protesten werden daarna gearresteerd, gemarteld en zelfs vermoord, of ze vluchtten naar het buitenland.

Dictatoriale regimes werken samen

De Amerikaanse historica Anne Applebaum signaleert dat deze verschillende regimes, vaak dezelfde tactieken, draaiboeken en apparatuur gebruiken. Politie die met grof geweld en waterkanonnen de massa uiteen jaagt, en daarna met moderne gezichtsherkenning, demonstranten in stilte oppakt.

Volgens Applebaum laat het zien dat dictaturen in de wereld steeds meer samenwerken: "Ze leren van elkaar hoe je sancties kan ontwijken. Hoe je met intimidatie, propaganda en massasurveillance de oppositie lamlegt. En hoe je via het internationale banksysteem je geld veilig opbergt."

'Voor wat hoort wat'

Als voorbeeld geeft Applebaum het regime van Nicolás Maduro in Venezuela. Hij verloor voor de tweede keer in 5 jaar, mede door zijn economisch beleid, de verkiezingen. "De internationale gemeenschap beschouwt hem niet als president, en boycot zijn regime. Maar hij weigert op te stappen", vertelt Applebaum.

"En dat kan omdat hij hulp krijgt." Zo zou Cuba hem militairen en technici leveren, en Rusland de wapens. "En Iran helpt Venezuela met het ontwijken van sancties. Hun grootste rijkdom, de olie, kan zo toch nog zijn weg vinden naar internationale afnemers." Het feit dat Iran en Venezuela heel verschillende principes en culturen hebben, maakt in dit soort gevallen dus niet uit. "Voor wat hoort wat", merkt Applebaum op.

'Ze willen ons verslaan'

Volgens de historica verdient Iran namelijk erg goed aan het verkopen van de Venezolaanse olie via hun netwerk. Ook levert Venezuela een tegenprestatie door paspoorten en visa's te verstrekken aan Hezbollah-strijders over de hele wereld, waardoor de 'lange arm' van Iran machtiger wordt. Zo helpen dictaturen elkaar over en weer.

Maar deze landen werken volgens haar niet alleen samen om hun binnenlandse oppositie de mond te snoeren. De samenwerking heeft ook een gemeenschappelijk doel: het functioneren van het democratische Westen, hun gezamenlijke vijand, te ondermijnen. "Ze willen ons verslaan."

Steun voor extreemrechtse Europeanen

Met 'ons' bedoelt Appelbaum democraten met een rechtsstaat die streven naar internationale wetgeving, regels en afspraken. "Want zaken als transparantie, rechten en verantwoording, dat zijn de thema's van hun vijanden." Het zijn de idealen waarvan de oppositie gebruik maakt om hun macht te ondermijnen, vertelt de historica.

Als voorbeeld geeft ze ook Rusland, die volgens haar de extreemrechtse krachten in Westerse landen als België, Duitsland, Italië en Nederland steunt. "Rusland is gebaat bij zoveel mogelijk chaos en tweespalt in Europa en de VS, dus steunen ze partijen die de democratie verwerpen als decadent en slap."

Russische propaganda

"Rusland pusht via allerlei kanalen het verhaal dat de Westerse democratie is doorgeschoten in seksuele en andere vrijheden. Het is verzwakt, decadent en verwijfd", vertelt de historica.

Volgens dit verhaal laat Europa bewust migranten binnen die het traditionele volk, dat oude en degelijk familiewaarden nastreeft, ondermijnt. Hierin plaatst Poetin zichzelf als dé persoon die het opneemt voor de 'fatsoenlijke' mensen, en vecht tegen de 'woke' elite.

Niet veel tegengeluid

En omdat we in een wereld leven die razendsnel verandert en grote groepen het idee hebben dat die verandering niet veel goeds brengt, slaat dit verhaal bijzonder goed aan, denkt Applebaum.

Ze vindt dan ook dat democratische partijen meer moeten doen om een tegengeluid te geven. Volgens haar hebben ze dit nog niet genoeg gedaan.

Vechten voor democratie

"Ze beschouwen extreemrechts als 'gewoon een andere partij' en komen dus niet gezamenlijk op voor de democratie. Democratische partijen zouden veel meer moeten samenwerken aan een verhaal met ook een sterke emotionele lading, maar dan over vrijheden, rechten, en rechtvaardigheid die we dreigen te verliezen", stelt ze voor.

"Mensen in dictaturen wagen hun leven voor hele basale vrijheden. En wij in het Westen beschouwen onze democratie en ons eigen rechtssysteem als vanzelfsprekend. We vinden het nauwelijks de moeite om ervoor op te komen."

Één stad, twee werelden

In London, waar we Applebaum ontmoeten, komen de twee werelden - dictatuur en democratie - samen. In de stad wonen verreweg de meeste prodemocratische dissidenten uit Hong Kong, Rusland, Iran en vele andere landen. Zij streden voor burgerrechten en democratie in hun land, werden vervolgd, en moesten vluchten.

Tegelijkertijd woont in London ook een grote groep miljardairs die hun rijkdom verkreeg door zaken te doen met diezelfde autoritaire regimes. Russische oligarchen, Iraanse zakenlieden, en Chinese miljardairs. Ze parkeren hun fortuinen, en hebben meestal ook peperdure woningen in London.

Controle verliezen

"Als we het tij willen keren zullen we hiér moeten beginnen", legt Applebaum uit. "Als we niks doen aan de enorme illegale en onzichtbare geldstromen die worden gefaciliteerd door keurige banken en advocaten in statige kantoren, dan zullen maffia-achtige regimes en structuren alleen maar sterker worden."

Ze is bang dat dit soort praktijken ervoor kunnen zorgen dat ook een land als Engeland, dat nu nog een democratie is, kan veranderen in een regime. "En als we dan plotseling in een land leven waar geen controle meer is op de macht, en iemand van een veiligheidsdienst je zomaar kan vragen om je telefoon in te leveren om rustig uit te zoeken wat je de laatste tijd hebt gedaan, gezegd, en tegen wie. Dan is het te laat."

President Donald Trump kondigde het gisteravond aan: Amerika gaat een importheffing van 20 procent op alle producten uit de Europese Unie doorvoeren. Wereldwijd waarschuwen economen dat dit een slecht idee is, vooral voor de VS zelf. Toch zet Trump door.

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom verwacht dat Europa met eigen tarieven zal reageren. "Maar hoe dat uitpakt is onduidelijk, omdat we niet zeker weten hoe Trump reageert. Een handelsoorlog moeten we zien te voorkomen."

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."