Het wordt steeds moeilijker om een dictatuur omver te werpen omdat autoritaire regimes samenwerken. Een democratie ontmantelen lijkt zelfs eenvoudiger.

Westerse democratieën moesten de afgelopen jaren regelmatig toekijken hoe dictatoriale regimes keihard afrekenden met burgerprotesten. In Hong Kong, Belarus, Iran en Venezuela werd met zwaar geweld een eind gemaakt aan massademonstraties. De organisatoren van protesten werden daarna gearresteerd, gemarteld en zelfs vermoord, of ze vluchtten naar het buitenland.

Dictatoriale regimes werken samen

De Amerikaanse historica Anne Applebaum signaleert dat deze verschillende regimes, vaak dezelfde tactieken, draaiboeken en apparatuur gebruiken. Politie die met grof geweld en waterkanonnen de massa uiteen jaagt, en daarna met moderne gezichtsherkenning, demonstranten in stilte oppakt.

Volgens Applebaum laat het zien dat dictaturen in de wereld steeds meer samenwerken: "Ze leren van elkaar hoe je sancties kan ontwijken. Hoe je met intimidatie, propaganda en massasurveillance de oppositie lamlegt. En hoe je via het internationale banksysteem je geld veilig opbergt."

'Voor wat hoort wat'

Als voorbeeld geeft Applebaum het regime van Nicolás Maduro in Venezuela. Hij verloor voor de tweede keer in 5 jaar, mede door zijn economisch beleid, de verkiezingen. "De internationale gemeenschap beschouwt hem niet als president, en boycot zijn regime. Maar hij weigert op te stappen", vertelt Applebaum.

"En dat kan omdat hij hulp krijgt." Zo zou Cuba hem militairen en technici leveren, en Rusland de wapens. "En Iran helpt Venezuela met het ontwijken van sancties. Hun grootste rijkdom, de olie, kan zo toch nog zijn weg vinden naar internationale afnemers." Het feit dat Iran en Venezuela heel verschillende principes en culturen hebben, maakt in dit soort gevallen dus niet uit. "Voor wat hoort wat", merkt Applebaum op.

'Ze willen ons verslaan'

Volgens de historica verdient Iran namelijk erg goed aan het verkopen van de Venezolaanse olie via hun netwerk. Ook levert Venezuela een tegenprestatie door paspoorten en visa's te verstrekken aan Hezbollah-strijders over de hele wereld, waardoor de 'lange arm' van Iran machtiger wordt. Zo helpen dictaturen elkaar over en weer.

Maar deze landen werken volgens haar niet alleen samen om hun binnenlandse oppositie de mond te snoeren. De samenwerking heeft ook een gemeenschappelijk doel: het functioneren van het democratische Westen, hun gezamenlijke vijand, te ondermijnen. "Ze willen ons verslaan."

Steun voor extreemrechtse Europeanen

Met 'ons' bedoelt Appelbaum democraten met een rechtsstaat die streven naar internationale wetgeving, regels en afspraken. "Want zaken als transparantie, rechten en verantwoording, dat zijn de thema's van hun vijanden." Het zijn de idealen waarvan de oppositie gebruik maakt om hun macht te ondermijnen, vertelt de historica.

Als voorbeeld geeft ze ook Rusland, die volgens haar de extreemrechtse krachten in Westerse landen als België, Duitsland, Italië en Nederland steunt. "Rusland is gebaat bij zoveel mogelijk chaos en tweespalt in Europa en de VS, dus steunen ze partijen die de democratie verwerpen als decadent en slap."

Russische propaganda

"Rusland pusht via allerlei kanalen het verhaal dat de Westerse democratie is doorgeschoten in seksuele en andere vrijheden. Het is verzwakt, decadent en verwijfd", vertelt de historica.

Volgens dit verhaal laat Europa bewust migranten binnen die het traditionele volk, dat oude en degelijk familiewaarden nastreeft, ondermijnt. Hierin plaatst Poetin zichzelf als dé persoon die het opneemt voor de 'fatsoenlijke' mensen, en vecht tegen de 'woke' elite.

Niet veel tegengeluid

En omdat we in een wereld leven die razendsnel verandert en grote groepen het idee hebben dat die verandering niet veel goeds brengt, slaat dit verhaal bijzonder goed aan, denkt Applebaum.

Ze vindt dan ook dat democratische partijen meer moeten doen om een tegengeluid te geven. Volgens haar hebben ze dit nog niet genoeg gedaan.

Vechten voor democratie

"Ze beschouwen extreemrechts als 'gewoon een andere partij' en komen dus niet gezamenlijk op voor de democratie. Democratische partijen zouden veel meer moeten samenwerken aan een verhaal met ook een sterke emotionele lading, maar dan over vrijheden, rechten, en rechtvaardigheid die we dreigen te verliezen", stelt ze voor.

"Mensen in dictaturen wagen hun leven voor hele basale vrijheden. En wij in het Westen beschouwen onze democratie en ons eigen rechtssysteem als vanzelfsprekend. We vinden het nauwelijks de moeite om ervoor op te komen."

Één stad, twee werelden

In London, waar we Applebaum ontmoeten, komen de twee werelden - dictatuur en democratie - samen. In de stad wonen verreweg de meeste prodemocratische dissidenten uit Hong Kong, Rusland, Iran en vele andere landen. Zij streden voor burgerrechten en democratie in hun land, werden vervolgd, en moesten vluchten.

Tegelijkertijd woont in London ook een grote groep miljardairs die hun rijkdom verkreeg door zaken te doen met diezelfde autoritaire regimes. Russische oligarchen, Iraanse zakenlieden, en Chinese miljardairs. Ze parkeren hun fortuinen, en hebben meestal ook peperdure woningen in London.

Controle verliezen

"Als we het tij willen keren zullen we hiér moeten beginnen", legt Applebaum uit. "Als we niks doen aan de enorme illegale en onzichtbare geldstromen die worden gefaciliteerd door keurige banken en advocaten in statige kantoren, dan zullen maffia-achtige regimes en structuren alleen maar sterker worden."

Ze is bang dat dit soort praktijken ervoor kunnen zorgen dat ook een land als Engeland, dat nu nog een democratie is, kan veranderen in een regime. "En als we dan plotseling in een land leven waar geen controle meer is op de macht, en iemand van een veiligheidsdienst je zomaar kan vragen om je telefoon in te leveren om rustig uit te zoeken wat je de laatste tijd hebt gedaan, gezegd, en tegen wie. Dan is het te laat."

De chemische industrie in de Rotterdamse haven heeft het zwaar door hoge energieprijzen en belasting op CO2. Moet het kabinet extra geld uittrekken om bedrijven tegemoet te komen? "Een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen."

Veel producten die we dagelijks gebruiken komen uit de chemische industrie. Denk bijvoorbeeld aan shampoo en schoonmaakmiddelen, maar ook isolatiemateriaal en leidingen voor in huis. Die industrie heeft het nu dus heel moeilijk in Nederland.

Na 21 jaar sluiten

In de Rotterdamse haven sluit binnenkort de Amerikaanse chemiefabriek LyondellBasell. "21 jaar geleden hebben we deze fabriek met trots opgestart. Dit kostte ons een miljard euro", vertelt vicepresident Ronald van Klaveren.

Vijf jaar geleden werd nog eens 250 miljoen euro geïnvesteerd om de fabriek te vergroenen. "En nu komt er helaas een einde aan. Dit is een fabriek die je normaal 80 tot 100 jaar laat draaien. Nu moeten we die al na 21 jaar sluiten. Financieel komen we er gewoon niet uit."

Vier keer hogere energieprijzen

Ook chemiebedrijf Huntsman Holland merkt dat het moeilijk is om chemische producten te blijven maken in Nederland. De Amerikaanse directie heeft besloten alleen nog maar het minimale te produceren en geen investeringen meer te doen. "We zitten hier meer dan 50 jaar, maar het is gewoon heel moeilijk om hier geld te verdienen", vertelt directeur Kal Khogali.

Dat komt vooral door onze hoge energieprijzen vergeleken met andere landen, zegt hij. "De energieprijs in Nederland is drie tot vier keer duurder dan in de rest van Europa." Daar komt voor hem ook nog een extra toeslag voor groene energie bovenop: de fabriek draait daar volledig op.

'Niks dat niet uit chemicaliën bestaat'

De vraag is of Nederland meer moet doen om de chemie-industrie hier te behouden. Beide bedrijven hameren in elk geval op het belang ervan. "Er is niks om je heen dat niet uit chemicaliën bestaat", zegt Khogali.

"Dat is de naïviteit in Nederland en andere landen in Europa: dat we alles in de toekomst kunnen doen met nieuwe technologie. Maar dan vergeten we dat daar chemicaliën voor nodig zijn." Van Klaveren benadrukt dat: "Zonder chemische industrie is er geen defensie en verduurzaming mogelijk."

Niet aantrekkelijk

Hoofdeconoom Marieke Blom van ING vertelt dat Nederland altijd aantrekkelijk was voor de chemie. Vroeger werd energie voor grote energieverbruikers goedkoop gehouden met regelingen, maar die zijn in de afgelopen jaren afgeschaft.

"Daarnaast komt er ook een extra CO2-heffing aan", zegt Blom. Dit is een belasting die industriële bedrijven moeten betalen per ton CO2 dat wordt uitgestoten. "Dat maakt de kostprijs voor bedrijven hoger."

Europese onafhankelijkheid

Toch weet ze niet of geld investeren in de industrie, om deze in Nederland te behouden, zich uiteindelijk gaat uitbetalen. "Op lange termijn verwacht ik dat deze industrie kleiner wordt. Ik verwacht dat steun die je nu geeft aan de industrie, uiteindelijk niet rendeert", zegt Blom.

"Ik kan daar ook geen zekerheid over geven, want er zullen ook delen van de chemische industrie wel blijven bestaan."

Afhankelijkheid

Ronald van Klaveren noemt het vooral onverstandig dat Nederland zichzelf afhankelijk maakt van landen buiten Europa. Bijvoorbeeld China heeft een gigantische chemie-industrie. "Het is een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen en daarmee afhankelijkheid creëren elders."

"We hebben laten zien dat we hier concurrerend kunnen produceren. Als de energiekosten omlaag gaan, hebben we nog steeds een heel goed waardemodel om hier industrie te behouden. Daarmee houden we een stukje onafhankelijkheid in stand voor Europa."

Minister wil industrie behouden

Minister Hermans van Klimaat en Groene Energie ziet ook dat chemische bedrijven het in Nederland moeilijk hebben. "Ik ben samen met andere collega's in het kabinet voor de voorjaarsnota van volgende maand aan het kijken wat we kunnen doen om de druk te verlichten."

Hermans wil de industrie graag in Nederland houden. "We hebben de bedrijven keihard nodig voor een sterke, veilige en weerbare economie. Waarin we producten hier maken en we die niet uit andere landen moeten halen."

Vanaf 7 april mogen coffeeshops in tien gemeenten alleen nog maar gereguleerde cannabis verkopen. Maar ondanks uitstel en vertraging komt de nieuwe fase van de 'wietproef' volgens veel coffeeshophouders tóch te snel. "De markt is hier niet klaar voor."

Maandag is het zover: dan gaat de nieuwe fase van het wietexperiment van start. In tien gemeenten door het land mogen coffeeshops alleen nog maar legaal geproduceerde wiet verkopen, om zo te kijken of de keten gereguleerd kan worden. Maar er klinkt veel kritiek. Coffeeshophouders maken zich zorgen en pleiten ervoor de startdatum uit te stellen.

Menukaart beperkt

Willem Vugs is eigenaar van coffeeshop Toermalijn in Tilburg, en heeft zijn twijfels over de startdatum. "Het is een dubbel gevoel. De coffeeshops staan aan de kant van het experiment. Maar ik heb wel de vrees dat een deel van ons assortiment niet meer aangeboden kan worden aan de klanten die daarvoor komen. En dat is toch zeker zo'n kwart van onze klanten."

Volgens hem is het door de Staat gereguleerde aanbod nog niet voldoende, zowel in kwantiteit als kwaliteit. "We zijn bang dat onze menukaart dermate beperkt wordt, dat je eigenlijk in de marge aan het werken bent. Dat houdt in dat de dingen die je hebt snel op gaan, en niet alles wat je hebt aan de kwaliteit voldoet."

De geschiedenis van de coffeeshop

Nederland en cannabis. In de jaren 60 ontstond er in Nederland een nieuwe jongerencultuur: hasj en wiet werden steeds populairder, mede door de hippiebeweging. Dit leidde tot een groeiende zwarte markt en meer politie-ingrijpen. Om de overlast en criminaliteit te verminderen, introduceerde Dries van Agt als minister van Justitie in 1976 het gedoogbeleid.

Deze veranderingen maakten Nederland wereldwijd bekend om zijn liberale drugsbeleid en legden de basis voor het huidige systeem van coffeeshops. In de jaren 90 worden de regels verder aangescherpt, onder andere met strengere controles en afstandsregels voor coffeeshops.

'Legaliseren keten noodzakelijk'

Het zorgt er alleen ook voor dat er een systeem ontstaat dat criminaliteit in de hand werkt, zegt expert cannabisbeleid Nicole Maalsté. "Het grote probleem is dat je een illegale achterdeur in stand houdt waarbij je niet kunt letten op kwaliteit en op de omstandigheden, maar waarbij ook de betrokken mensen allerlei risico's lopen. "

Volgens haar is het legaliseren van de keten noodzakelijk. "Deze gedoog-situatie duurt al tientallen jaren en dat is nooit de bedoeling geweest. Er worden hier producten gekocht waarvan niemand weet hoe ze hier naar binnen zijn gekomen." Ze gaat verder: "Er zijn allerlei mensen aan het werk aan de achterkant van een coffeeshop, die in feite niet bestaan. Maar daar zit natuurlijk een hele organisatie achter, en daar wil je grip op krijgen."

'Gesloten coffeshopketen'

Daarom startte de overheid het experiment 'gesloten coffeeshopketen'. Een compleet gecontroleerde keten van de teelt naar het gebruik, zonder illegale kweek. Een product bovendien waarvan je als consument weet wat erin zit. Daartoe selecteerde de overheid tien producenten om staatswiet en -hasj te telen.

In 2017 wordt het experiment aangekondigd, maar liep meermaals vertraging op. Eind 2023 werd de eerste legale wiet in Brabantse gemeentes verkocht, naast het illegale spul. Vanaf maandag begint de experimenteerfase.

Breda tevreden

Paul Depla, burgemeester van Breda, pleit al lang voor een legale keten. Volgens hem had de startdatum dan ook niet eerder kunnen komen. "Met het huidige systeem, dan blijf je een volstrekt hypocriet systeem houden. Je weet totaal niets van de manier waarop het geproduceerd wordt. Dus als we daarmee doorgaan, dan is de volksgezondheid de dupe en de criminaliteit de lachende derde. Dat wil ik niet."

Breda is een van de eerste steden geweest waar in 2023 legale wiet over de toonbank ging. Een succes, volgens Depla: "Ik hoor namelijk van de grote coffeeshops dat ze echt tevreden zijn, ook over de kwaliteit van de spullen die worden geleverd. Je ziet dat ze heel erg blij zijn dat ze afscheid kunnen nemen van de illegale achterdeur."

Tijd nodig

Hoewel onderzoeker Maalsté positief is over het experiment als geheel vindt ook zij, in tegenstelling tot de burgemeester, de startdatum te snel. "Je hebt een bestaande markt en die ben je helemaal anders aan het organiseren. Alles verandert."

"Ik denk dat het goed is dat dit gebeurt, alleen dat kun je niet zomaar op data vastpinnen, dus je moet dat langzaam maar zeker die kant op laten groeien. Het gaat de goede kant op, maar mensen hebben gewoon tijd nodig om eraan te wennen en de telers hebben tijd nodig om de producten te maken waar de consument om vraagt."

Hobbels logisch in experiment

Toch is er geen ontkomen aan, volgens burgemeester Depla. "Want op dit moment houd je elkaar gevangen. Telers gaan pas telen omdat ze zeker weten dat er coffeeshops zijn die het afnemen, en shops gaan pas afnemen als ze zekerheid hebben dat ze niet meer afhankelijk van die illegale teelt zijn. En dat is de reden waarom ik nu heb gezegd: laten we gewoon een datum pakken, dan weet iedereen waar ze aan toe zijn."

Hoewel hij erkent dat er hobbels op de weg zijn, is dat volgens hem ook de bedoeling. "Dat het een experiment is geeft ook aan dat je dingen tegenkomt dat je van tevoren niet had bedacht. Anders noem je het geen experiment."

Illegaal betere kwaliteit

Willem Vugs heeft nog zo zijn twijfels. "Er is wel hasj momenteel verkrijgbaar, alleen de kwaliteit daarvan is nog niet op het niveau wat de consument acceptabel vindt. De hasj die legaal is en wel goed is, is van een dermate beperkte voorraad dat die heel snel is uitverkocht.

Hij is bang dat zijn klanten de illegale markt zullen opzoeken. "Dan heb je de kans dat die klanten uit zicht verdwijnen, dan óf de illegaliteit ingaan, of naar een stad waar nog wel gedoogde producten verkopen. Wij zijn daar wel bang voor."

Veel onzekerheid

De coffeeshophouders uiten hun zorgen, en het leidt ertoe dat er de eerste 2 maanden van het experiment nog niet op hasj wordt gehandhaafd. Er zou nog te veel onzekerheid zijn of er voldoende hasj aanwezig is om de coffeeshops te bevoorraden. Op het moment komt de meeste illegale hasj uit Marokko.

Een goede stap, zegt Vugs. Maar of die 2 maanden voldoende zijn? "Dat is de vraag. Zoiets zou meer organisch moeten kunnen in plaats van daar echt een strenge tijd aan te hangen."