Openbaar en steeds toegankelijker: jongeren die via socialmediakanalen voor allerlei criminele klussen worden geronseld. Van babbeltrucs tot cybercriminaliteit en fraude: een snelle klus is zo te vinden. "Dit gebeurt op hele grote schaal."

"Breng je spa", een steeds vaker voorkomende oproep op socialmediakanalen als Snapchat, Instagram, Telegram en TikTok. Het betekent: breng je bankpas. Deze bankgegevens worden vervolgens gebruikt om geld wit te wassen. Op grote schaal worden jongeren geronseld voor dit soort criminele klusjes, verleid door video's met geld en designerkleding.

Vacature op social media

Ook Youssef* kreeg ermee te maken. Hij werd via Snapchat en Telegram benaderd om ouderen op te lichten. Hij belandde hierdoor in de gevangenis voor fraude. "Ik deed bijna alles. Ik moest pakketjes brengen en pinpassen ophalen. Dan deden wij een babbeltruc: pinpassen afnemen van ouderen zonder dat zij dat doorhebben."

Volgens Youssef liggen de illegale klussen op social media voor het oprapen. "Het is heel bekend. Je hebt heel veel van die groepen op Telegram en Snapchat. Dan plaatsen ze een bericht: 'Wil je snel geld verdienen?' Ik zag dat als een soort vacature."

Van vrienden naar criminaliteit

Mohamed Teeri is jongerenwerker en ziet verhalen als die van Youssef vaker. "Uit mijn eigen ervaring zie ik steeds meer jongeren die hierbij betrokken raken. Het wordt ook steeds normaler om dit soort dingen te doen." Teeri houdt zich bezig om jongeren op het rechte pad te krijgen.

Hij vertelt zich zorgen te maken: "Je ziet het steeds vaker online. Social media was er eerst om vrienden te maken en contact te hebben. Maar het wordt steeds groter, waardoor jongeren zich daar ook verzamelen voor criminele activiteiten."

Gevolgen niet inzien

Volgens Teeri denken jongeren niet genoeg na over de gevolgen als ze zo'n klus aannemen. "Ze denken: 'Ik kom ze toch nooit tegen, het is anoniem, of de politie kan weinig doen.' Ze merken de gevolgen niet omdat ze vaak niet één op één in contact komen met het slachtoffer", legt de jongerenwerker uit.

Dat blijkt ook uit het verhaal van Youssef. "Het was niet nadenken, eerst doen. De grootste reden is dat mijn ouders destijds in een scheiding zaten. Ik was liever buiten. Ik had er amper gedachtes bij, je denkt alleen aan het geld en dat is het."

Afgeschermde accounts

Die anonimiteit van de klussen vormt een groot onderdeel van het probleem, vertelt cybercrime specialist bij de politie Yoanne Spoormans. "Het zijn anonieme accountnamen. Er zitten mensen schuil achter die accounts, maar juridisch gezien mogen we niet altijd bepaalde groepen volgen. Het is daarom online erg lastig zicht te krijgen op wat er gebeurt."

Dat herkent Youssef. Hij vertelt dat hij vaak geen idee had met wie hij te maken had, of waar het geld dat hij had gestolen eigenlijk naartoe ging. "Ze zijn heel goed afgeschermd, ze zijn totaal niet 'in the picture'."

'Geld is status'

Een hardnekkig probleem waar moeilijk grip op te krijgen is, omschrijft cybercrime specialist Spoormans het. Dat heeft volgens haar te maken met de buitenlandse partijen. "Als Nederlandse overheid en politie heb je beperkte invloed." Dat legt de verantwoordelijkheid bij de gebruikers.

Ook is het relatief makkelijk de oproepen tegen te komen, en daar vervolgens mee aan de slag te gaan, legt ze uit. "Op Snapchat, Instagram en Facebook schetsen de criminelen de klussen als risicoloos of zelfs compleet legaal. En geld is voor veel jongeren status, dus zijn ze er gevoelig voor."

Geen weg meer terug

Spoormans ziet dat dit vaak leidt tot meer criminaliteit. "Veel jongeren raken hierdoor verstrikt in criminaliteit waarna er geen weg terug meer is. We hebben echt veel zorgen dat we deze jongeren voor de maatschappij kwijt zijn, terwijl het veelbelovende jongeren zijn."

Zo kiezen criminelen de jongeren die ze benaderen zorgvuldig uit. "Bijvoorbeeld zwakbegaafden of mensen met een slechte thuissituatie, die hunkeren naar aandacht en die krijgen ze vanuit deze criminele netwerken."

'Blijf praten'

Jongerenwerker Teeri vult aan: "Cybercrime kent geen achterstandsbuurt, het kan voorkomen in alle lagen van de maatschappij. Het kunnen ook de zoon van een rechter of de dochter van een politieagent zijn."

Wat volgens hem belangrijk is: "Veel gesprekken blijven voeren. Ik vertel ook veel over mijn eigen ervaring en wat voor gevolgen eraan vast kleven. Ook kijken we naar talentontwikkeling: stel je bent goed in netwerken, dan kun je dat ook op allerlei andere manieren inzetten." Spoormans is het daarmee eens: "Tactieken en richtlijnen in de offline wereld wil je je kind ook meegeven in de online wereld."

*Youssef is een gefingeerde naam. Zijn echte naam is bekend bij de redactie.