Help ik word 100! Hoe kan ik oud worden terugdraaien?

De levensverwachting in Nederland is de afgelopen eeuw verdubbeld. In deel vier van de serie ‘Help ik word 100!’: kunnen we het oud worden eigenlijk terugdraaien? Uit onderzoek blijkt dat een streng dieet helpt om gezonder oud te worden. Maar kunnen wij ons verouderingsproces vertragen door veel minder te eten? En wat kunnen wij leren van kinderen met een heel zeldzame ouderdomsziekte?

Dat zijn vragen waar professor Jan Hoeijmakers, moleculair bioloog in het Erasmus Medisch Centrum, zich intensief mee bezighoudt. En zijn antwoorden zijn opmerkelijk. Onderzoek bij muizen heeft aangetoond dat wanneer je de diertjes met extreme verouderingsverschijnselen op een zeer streng dieet zet, de veroudering sterk wordt afgeremd. En dat inzicht, is zijn verwachting, kan ook mensen helpen gezonder ouder te worden. Hoeijmakers: ”Die stoffen zijn er nog niet maar we zijn onderweg. Ook anderen zijn daarmee bezig. Er zijn goede aanwijzingen van stoffen die veroudering bestrijden, en daardoor gezond ouder worden bevorderen.”

Wat is verouderen?

Ouder worden, zegt Hoeijmakers, is onvermijdelijk en het heeft allemaal te maken met onze lichaamscellen. Die kopiëren en repareren zichzelf. Maar tijdens dat proces sluipen er foutjes in. Hoeijmakers: “Wij denken dat we de essentie van veroudering begrijpen. Elke lichaamscel bevat DNA. DNA stuurt alle lichaamsprocessen aan.”

Maar DNA wordt elk uur, elke minuut beschadigd. Elke lichaamscel wel honderdduizend keer. “En als je die beschadigingen niet kunt repareren of verwijderen, dan gaat het DNA achteruit. Dan gaan de cellen hun werk niet meer doen, dan worden er foutjes gemaakt. Er ontstaat kanker, cellen gaan dood. Als zenuwcellen sterven kan Alzheimer ontstaan. Dus DNA-beschadiging is een hele belangrijke bron van verouderen”, aldus Hoeijmakers.

Oud gemaakte muizen

Hoeijmakers laat ons één van zijn muizen zien. Het diertje heeft het gen voor het zogenaamde Cockayne syndroom ingespoten gekregen. Het Cockayne syndroom zorgt ervoor dat de reparatie van beschadigd DNA niet meer werkt. De muis is dan heel snel oud omdat de fouten in het DNA zich sneller dan normaal ophopen.

Er zijn in Nederland zes kinderen met dit syndroom. De cellen vernieuwen zich niet op een normale manier waardoor patiënten sneller dan normaal verouderen. Kinderen worden hierdoor geboren met een oud lichaam. Ze zijn met tien jaar al doof, blind en dement en halen soms de twaalf jaar niet eens. De kinderen groeien nauwelijks en kunnen niet goed zelf eten. Vaak worden ze door hun ouders extra gevoed omdat ze klein en tenger zijn. Er zijn geen medicijnen tegen deze zeldzame erfelijke ziekte.  

Muizen met verouderingssyndroom knappen op van hongeren

Hoeijmakers wist het gen te vinden dat verantwoordelijk is voor dit zeldzame syndroom. Hij spoot er een aantal muizen mee in. Muizen met deze ziekte leven maar vijf maanden. Hij kwam erachter dat als hij deze muizen dertig procent minder te eten geeft ze dubbel zo lang blijven leven met een betere gezondheid. De levers, nieren, botten, vaten en immuunstelsel blijven veel langer in goede conditie en de achteruitgang van de ogen, de motoriek en het zenuwstelsel van de muis wordt vrijwel gestopt.

Hoeijmakers: “Als je lichaam weinig te eten heeft, dan stopt het de energie niet in groei, maar in behoud en een betere afweer. Zo ben je resistenter en overleef je die periode van hongersnood beter. En als je dat je hele leven doet, dan doe je langer met je lichaam, langer met je cellen, worden er minder beschadigingen gemaakt en ben je het verouderingsproces aan het vertragen.”

Kinderen met verouderingsziekten moeten minder eten

Proeven bij muizen zeggen nog niet alles over mensen maar professor Hoeijmakers weet zeker dat zijn uitkomsten direct toepasbaar zijn op patiënten met verouderingsziekten. Hij heeft nauw contact met de ouders van kinderen met Cockayne syndroom omdat hij zeker weet dat deze kinderen ook gebaat zijn bij dertig procent minder eten. Hij adviseert ouders met deze kinderen hun kind op jonge leeftijd al op dieet te zetten zodat ze minder snel verouderen. Bij oudere kinderen heeft de veroudering al te veel schade aangericht en heeft dit geen zin meer.

Ouders hebben de neiging juist Cockayne-kinderen vol te proppen

Op de familiedag voor kinderen met Cockayne en het gerelateerde Trichthiodystrofie (TTD) is Danielle Sontiens. Zij is voorzitter van de vereniging Amy and Friends, een stichting die steun biedt aan kinderen met deze verouderingsziektes. Haar stichting houdt nauw contact met wetenschappers zoals Hoeijmakers die volgens haar een grote steun zijn. Hij spreekt ook op deze dag de ouders toe.

Danielle wil graag dat ouders proberen de kennis van Hoeijmakers gebruiken en hun kinderen minder laten eten. Danielle: “Het is begrijpelijk dat ouders de neiging hebben om deze kinderen zo vol te proppen, juist omdat ze zo klein blijven. Vooral jonge kinderen in buitenland krijgen teveel voeding. Het lastige is dat je het beste voeding kan onthouden als het kind met deze ziekte nog klein is. Anders is de schade van de veroudering al te groot.”

Emma (7) heeft voor elk orgaan een specialist

De ouders van de 7-jarige Emma zijn helemaal uit Frankrijk gekomen om naar  professor Hoeijmakers te luisteren. Emma heeft de verouderingsvariant Trichthiodystrofie. Zij zijn op de familiedag van de stichting Amy and Friends en een van de eerste ouders die hun kind op een streng dieet zetten. Vader Thibaut: “Emma wordt toch met sondevoeding direct in de buik gevoed en geeft toch al niets om eten. We proberen het gewoon. Ze heeft voor elk orgaan wel een specialist. We doen alles om Emma zich beter te laten voelen.”