Meta-oprichter Mark Zuckerberg stopt met factchecking op zijn social mediaplatforms in de Verenigde Staten. Daarmee kiest hij de koers van Donald Trump, net voor de inauguratie. Wat betekent dit besluit voor Nederland? "Dit ondermijnt de democratie."

Bij aankondiging dat het zou stoppen met onafhankelijke factcheckers verklaarde Meta dat er op social media, waar miljarden mensen gebruik van maken, verschillende geluiden te horen zijn. Dat hoort volgens het techbedrijf bij de vrijheid van meningsuiting.

Stap richting Trump

Volgens Zuckerberg doen de feitencontroles meer kwaad dan goed en gaat het tegen het principe van vrijheid van meningsuiting in. Het is een duidelijke stap richting Trump, iets minder dan 2 weken voor de inauguratie van de oud-president van de Verenigde Staten.

Voor nu zal dit besluit alleen Amerikaanse gebruikers raken, maar Meta heeft ook een eerste stap gezet om in Europa deze verandering door te voeren. De invloed van dit besluit op Nederland is niet te ontkennen, zegt tech-expert en oud-Kamerlid Kees Verhoeven. "Het zijn geen neutrale platforms."

Amerikaanse techbedrijven beïnvloeden Nederland

Volgens Verhoeven hebben Amerikaanse techbedrijven wel degelijk een invloed op Europa, en dus ook op Nederland. "Omdat ze de manier waarop het debat plaatsvindt beïnvloeden. Het zijn hele grote platforms waar veel mensen op zitten. Die mensen sturen allerlei berichten, maar die platforms draaien op basis van algoritmes die bepalen wat je te zien krijgt."

Dat heeft vervolgens invloed op het publieke debat. "Het zijn plekken waar extreme content een plek krijgt, en dat heeft invloed op de manier waarop mensen met elkaar praten."

Gebrekkige moderatie

Journalist en factchecker Marieke Kuypers ziet hoe belangrijk het is om berichten op social media te checken op waarheid. "Op eigenlijk alle sociale mediaplatformen is de moderatie gebrekkig. Dat gold zelfs al voordat Zuckerberg deze aankondiging maakte."

Het is dan ook een slechte ontwikkeling, vindt ze. "De link tussen vormen van desinformatie en haatdragende uitspraken zal ook sterker worden. Het voorspelt niet veel goeds voor het sociale medialandschap."

De Nederlandse politiek

Het beleid van Amerikaanse techbedrijven dringt ook door tot in de politiek, merkt het oud-Kamerlid. "Politici hebben een verdienmodel, die willen zichtbaar zijn. Ze gaan zich dan ook extremer uiten op die platforms. Politici die extreme dingen zeggen krijgen namelijk meer aandacht, die worden bevoordeeld door het algoritme."

Iets wat het afgelopen jaar al duidelijk werd op het platform X, volgens Verhoeven. Het voormalig Twitter, dat sinds 2023, valt onder Elon Musk versoepelde de regels rondom moderatie flink. "Het is een heel invloedrijke, maar ook onveilige, plek geworden. Kijk maar naar de invloed die X het afgelopen jaar in de Nederlandse politiek heeft gehad: politici communiceren via X. Het zorgt voor verruwing en polarisatie."

Impact op democratie

Een serieuze actie met serieuze consequenties dus. Ook voor de democratie, zegt Verhoeven: "De democratie is gebaseerd op de veronderstelling dat er een gedeelde werkelijkheid is. Dat is aan het wegvallen. Een democratie heeft spelregels, die komen onder druk door feitenvrij alles maar kunnen te zeggen, waardoor er dus geen gedeelde waarheid meer is."

Uiteindelijk is het een verdienmodel van de social mediaplatforms, zegt Verhoeven. "Het doel van social media is om advertenties te verkopen. Hoe verkoop je advertenties? Mensen zo lang mogelijk op de platforms houden. Hoe doe je dat? Door middel van extreme content." Door feitencontroles te schrappen zou extreme content een prominentere plek krijgen op de platforms. "En dat werkt prikkels in de hand die de democratie ondermijnen."

Wat merkt de gebruiker hiervan?

Hoewel dit voor nu alleen voor Amerika geldt, is het volgens Verhoeven slechts het begin. Toch is de invloed van Zuckerberg niet oneindig.

"We hebben wel Europese wetgeving, zoals de Digital Service Act, die kaders stellen aan wat mag op social media." Dit is anders dan in de Verenigde Staten, waar er bijvoorbeeld ook meer data van gebruikers wordt opgeslagen in tegenstelling tot Europa. "Dus morgen zul je het niet merken, maar uiteindelijk heeft het wel impact."

Structurele financiering

Daarom vindt Verhoeven dat het Europees Parlement verder moet gaan dan alleen wetgeving. "Je moet naar Europese platforms toe die niet afhankelijk zijn van Amerikaanse miljardairs. Naast wetgeving heb je dat nodig. Zolang politici op dit soort platforms zitten, zal je die platforms dusdanig laten werken dat er democratie mogelijk is."

Ook Kuypers vindt wetgeving niet voldoende. "Dat ze stoppen met factcheckers zal ook financiële gevolgen hebben. De organisaties die zijn aangesloten bij het factchecken krijgen financiering van Meta, omdat ze dat eerst juist wilden." Het factchecken is volgens haar te afhankelijk van donateurs en tijdelijke subsidies. "Er moet een structurele manier van financiering komen, bijvoorbeeld uit de overheid of de Europese Unie."