Minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat wil doorgaan met de gaswinning in kleine velden. Bestuurders van de provincie Brabant en vele gemeenten in Nederland maken zich zorgen.

"Gevaarlijk?" Minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat wil graag de ophef rondom kleine gasvelden bezweren. "We gaan het alleen nog maar doen waar het volgens onafhankelijke experts veilig kan. Die kleine velden zijn onvergelijkbaar met die van Groningen, en ook die zijn een aflopende zaak."

Geen 400 meldingen per week

Wiebes draaide de gaskraan van het Groningen gasveld dicht. Maar Nederland telt ook nog 140 kleine gasvelden. Die leveren op dit moment de helft van het Nederlandse gas. En dat gas heeft Nederland hard nodig. "Daar waar het nog veilig kan, willen we liever ons eigen gas gebruiken", zegt Wiebes.

Gevaar is er volgens Wiebes nauwelijks. "In Groningen hebben we vastgesteld dat het niet meer veilig kan, en daar stoppen we ook mee. Er waren er sinds maart 2018 zo'n 26000 schademeldingen. Het zijn er 400 per week. Maar bij de kleine velden gaat het om 15 tot 20 schademeldingen per jaar."

Oorlog in de polder

Elders in Nederland vertrouwen ze het niet. Bestuurders komen daarom in opstand tegen Den Haag. Zo veranderde de gemeente Smallingerland (Friesland) een bestemmingsplan om gaswinning onmogelijk te maken op hun grondgebied. Wethouder Robert Bakker: "Wij staan voor de veiligheid van onze bewoners (...) en die hebben aangegeven: wij willen geen extra gasboringen."

De provincie Brabant wil dat er in de hele provincie niet meer opnieuw geboord wordt. "De gasvelden liggen bij onze drinkwaterbekkens, wij zullen alles doen om dit tegen te gaan", zegt de gedeputeerde Grashoff van Brabant. Hij laat weten dat het een principe zaak is die desnoods tot de rechter wordt uitgevochten.

Nederlands gas schoner

Bestuurders door heel Nederland zien liever dat Den Haag kiest voor schone energie, dan nog langer door te gaan met gas oppompen. Minister Wiebes wijst erop dat het gas uit Nederland veel schoner is dan het gas dat we uit het buitenland laten komen. "Gas importeren is een klimaatbelastende activiteit."

Wiebes wijst erop dat we al veel geld verliezen nu Groningen dicht is en we netto importeur van gas zijn geworden. De Brabantse Gedeputeerde wil toch liever gas importeren: "Er zijn ook andere alternatieven en je moet niet met een enorm scala aan gasvelden in Nederland je probleem oplossen met alle gevolgen van dien."

Melden bij het schadeloket

Nog steeds is er in Groningen gedoe over de afhandeling van de schade. Bestuurders door het hele land maken zich daar zorgen over. Rik Grashoff van de provincie Brabant: "Er is niemand meer die gelooft dat je gas kan winnen zonder situaties zoals in Groningen."

Wiebes erkent dat dat beter moet. Tot nu toe ging je proberen je schade te verhalen bij de maatschappij die het gas opboorde. De minister zegde al eerder een onafhankelijk schadeloket toe dat er halverwege 2020 is. "Als mensen schade hebben, hebben ze recht op een vergoeding. Ook die 15 meldingen per jaar hebben recht op een beoordeling en vergoeding", zegt Wiebes.

6 jaar na de geruchtmakende 'stikstofuitspraak' van de Raad van State ligt er sinds een kleine week eindelijk een pakket aan plannen op tafel. Maar onder juristen, milieuactivisten én boeren zijn er twijfels. "Nederland komende 5 jaar nog niet van slot."

"Het is een enorme draai en een mooie stap", zegt boerin Chantal Farjon. Haar melkveebedrijf met 160 koeien in het Overijsselse Bruchterveld zou gered zijn als de stikstofregels worden opgerekt zoals landbouwminister Femke Wiersma nu voorstelt. "Maar ik denk dat het venijn in de details zit."

'Rechtszaken beangstigend'

Chantal is een van de 2.500 zogeheten PAS-melders. Dat zijn boeren die onder het oude Programma Aanpak Stikstof (PAS) geen natuurvergunning hoefden aan te vragen voor activiteiten met een beperkte stikstofuitsoot. Chantal breidde haar boerderij in 2015 uit, maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 werd haar bedrijf in één klap illegaal.

De overheid zoekt al jaren naar een manier om de PAS-melders te 'legaliseren', omdat het buiten hun schuld gebeurde. Maar milieuorganisaties als Mobilisation for the Environment (MOB) denken daar anders over en proberen via de rechter boeren als Chantal te laten stoppen. "Beangstigend", noemt ze de dreiging die nog altijd boven haar hoofd hangt.

Minister wil regels oprekken

Minister Wiersma presenteerde eind vorige maand haar langverwachte stikstofbeleid. In 2035 moet de hoeveelheid stikstof die boeren, bedrijven en het verkeer uitstoten zijn gehalveerd ten opzichte van 2019. Er komen vrijwillige regelingen voor boeren, een nieuw vergunningstelsel en verduurzaming in de industrie en het verkeer.

Ook wil ze de stikstofregels oprekken, de zogeheten rekenkundige ondergrens. Daarmee zijn veel PAS-melders in één keer geholpen. Strenger wordt Wiersma bij kwetsbare natuurgebieden zoals de Veluwe en De Peel. Daar komt een regionale aanpak, met onder meer een regeling voor boeren om vrijwillig te stoppen en 'extensivering', oftewel minder dieren per hectare.

Stikstofexpert is kritisch

Ralph Frins is universitair hoofddocent omgevingsrecht aan Tilburg University en een van de stikstofexperts in Nederland. Hij is kritisch: "De recente uitspraken van de Raad van State en de rechtbank in de Greenpeace-zaak maken duidelijk dat er nu stappen gezet moeten worden. We weten al decennia dat er maatregelen nodig zijn, maar de stappen tot nu toe zijn veel te klein."

Volgens hem lijkt het erop dat Wiersma het laat aankomen op nieuwe rechtszaken. En dan moet je, zo zegt Frins, kunnen aantonen dat je als overheid voldoende stappen zet. "De landsadvocaat zegt zelf dat dit pakket hooguit in een paar gebieden kan werken. Nota bene de landsadvocaat, die de overheid ook heeft verdedigd in de recente Greenpeace-zaak, waartegen het kabinet in beroep gaat."

'Dit is nieuw kleuterplan'

Milieuactivist Johan Vollenbroek oordeelt vernietigend over de plannen. Het was zijn organisatie MOB die de zaak aanspande tegen het PAS-systeem, waarin de Raad van State de ingrijpende 'stikstofuitspraak' deed. "Ook dit nieuwe kleuterplan is in strijd met de habitatrichtlijn. De eerstkomende 5 jaar gaat Nederland niet van het slot, omdat er gewoon geen stikstofruimte is om vergunningen te verstrekken."

Hij noemt het 'bizar' dat het kabinet de eisen van de rechter negeert. De rechtbank heeft volgens hem duidelijk gemaakt dat Nederland in 2030 de helft minder stikstof moet uitstoten, en niet pas in 2035. Minister Wiersma laat hem geen andere keuze dan een juridische weg te bewandelen, vindt Vollenbroek. "Onze intentie is simpel: we willen de natuur redden."

'Chantage door MOB'

Maar volgens melkveehouder Chantal gaat de wens om de natuur te redden ten koste van bedrijven zoals die van haar. "We hebben het idee dat wij heel goed bezig zijn. We hebben extra land per koe en we doen aan natuurbeheer, met drones vliegen we over het land om nesten te beschermen."

De boerin vindt het daarom onbegrijpelijk dat Vollenbroek en zijn milieuorganisatie via de rechter probeert af te dwingen dat zij moet stoppen haar bedrijf. "Ze zijn niet tevreden over het pakket van de minister. En dan chanteren ze de minister door boeren aan te pakken. En de natuur is er nog steeds helemaal niks mee opgeschoten."

Bij kabinet aankloppen?

"Zij moet met haar zorgen bij zowel de provincie als het kabinet aankloppen", reageert Vollenbroek. "Ik hoop dat zij gaat inspreken in de Tweede Kamer, laat weten dat dit plan het niet gaat redden. Ik hoop dat ze dat gaan doen, want dat betekent dat als er echt een goede oplossing komt, wij kunnen stoppen met al onze procedures."

Hij zegt dat MOB jaren geleden al een plan heeft ingediend voor 'een complete herstructurering van de landbouw, waarbij de stikstofuitstoot fors omlaag gaat'. Dat zou volgens hem 24 tot 30 miljard euro kosten. "Economisch gezien levert het winst op. Nederland zou volgens een economische studie welvarender zijn met een veel kleinere veestapel. Je moet eventjes flink investeren, maar dan hebben we ook wat. En dan komen we van het stikstofslot."

Friese verzetstrijders brachten tijdens de Tweede Wereldoorlog talloze, vaak Amsterdamse, Joden naar de dorpen Bontebok en De Knipe. 80 jaar later leeft de geschiedenis daar nog enorm, vooral bij mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt.