Formaties: ze kunnen lang duren. Terwijl de politici onderhandelen, liggen veel zaken stil. In andere landen hebben ze een deadline voor de formatie, om te zorgen dat het allemaal niet zo lang duurt. Moeten we zoiets niet ook in Nederland proberen?

Griekenland, Tsjechië, Zweden, Spanje en Israël: allemaal landen met zo'n deadline, vertelt hoogleraar staatsrecht Wim Voermans. In die landen hebben ze een wettelijke, of soms zelfs grondwettelijke plicht om nieuwe verkiezingen te houden als de coalitie vastloopt.

Per land verschillend

Voermans vertelt hoe zo'n wetgeving er dan precies uitziet: "Het is een automatisme dat er nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven." Binnen die landen verschillen de regels over het formatieproces.

"Hoeveel tijd je krijgt, wie hoeveel tijd krijgt en hoeveel pogingen je hebt voordat er nieuwe verkiezingen komen", legt Voermans uit. Als dat allemaal niet lukt, moet het volk opnieuw naar de stembus.

Griekenland

Dat gebeurt bijvoorbeeld weleens in Griekenland, vertelt correspondent in Griekenland Thijs Kettenis. Hij legt uit hoe het daar werkt: "De president van het land geeft een mandaat aan de grootste partij en die heeft dan 3 dagen om een coalitie of regering te vormen."

Als dat niet binnen 3 dagen lukt is de tweede partij aan de beurt, ook die krijgt dan 3 dagen. "Als niemand eruit komt, schrijft de president nieuwe verkiezingen uit." Zo duurt de gemiddelde coalitievorming in Griekenland maximaal 10 dagen, meldt Kettenis.

Iets voor Nederland?

Maar kunnen wij daar iets van leren? Kettenis legt uit dat het wel heel erg bij de Griekse cultuur past. Nederland is natuurlijk een polderland, een coalitieland, zegt Voermans. In Griekenland gaat het in de politiek minder om het onderhandelen en compromissen. Daarom kan tijdsdruk daar goed werken, bijvoorbeeld tijdens de crisis in 2012.

En er zitten meer haken en ogen aan. Kettenis beschrijft dat als de grootste partij een kans op meer zetels ziet, deze wetgeving ook strategisch kan worden ingezet: "Dat maakt dat soort calculerend gedrag wel onderdeel van de manier waarop de regeringsvorming in Griekenland gebeurt."

'Bemoeilijkt politiek'

Mede hierom is Paul Bovend'eert, hoogleraar Staatsrecht, ook sceptisch als het gaat om Nederlandse toepassing. In de praktijk zorgt het namelijk niet per se voor snellere regeringsvorming.

Hij vertelt: "Vaak is het zo dat het de politieke situatie alleen maar bemoeilijkt." Het zou zelfs eerder tot vertraging leiden. Want als een coalitie te snel is gevormd, bestaat er ook een kans dat het weer klapt. Nieuwe verkiezingen zouden dan ook weer tot vertraging leiden.

De EU-top in Brussel komt op een cruciaal moment. Want kunnen wij voor onze eigen veiligheid zorgen, nu Trump de militaire steun aan Oekraïne heeft stopgezet? Volgens oud-commandant der Landstrijdkrachten Mart de Kruif hebben we geen tijd te verliezen.

"Het wereldbeeld dat we 80 jaar lang met z'n allen hebben gehad, dat is in 4 weken volledig weg", concludeert de generaal buiten dienst. "Je ziet eigenlijk dat de Verenigde Staten de kant hebben gekozen van Rusland. De tijd dat we konden leunen op de Verenigde Staten is voorbij. We moeten nu zelf onze toekomst bepalen."

Grote tekorten

Op de Europese top van deze week staat de verdediging van Europa centraal: hoe blijven we veilig zonder de VS? De Kruif: "We moeten ons beseffen dat de toekomst van Oekraïne, maar ook van onszelf, van de Baltische staten, van Polen, afhangt van hoe wij als Europa hiermee omgaan."

Nederland moet volgens hem vooral investeren in specifieke tekortkomingen. "De NAVO zegt dat we op twee gebieden grote tekorten hebben: zware eenheden op land, en logistiek. Dat heb je allebei nodig. Als je mensen naar een oorlogsgebied stuurt, dan wil je ze zware middelen meegeven. Tanks, pantservoertuigen, artillerie, daar hebben we heel weinig van."

'Nederland kan bijdragen'

Toch is het niet zo dat Nederland nu helemaal niets kan. We hebben manschappen in Litouwen, en we hebben Oekraïne gesteund met luchtafweer, tanks en F16-gevechtsvliegtuigen. Mocht het tot een afschrikkings- of vredesmacht in Oekraïne komen, zou Nederland ook concreet kunnen bijdragen, zegt De Kruif.

"Als Nederland nu op de fluit blaast, dan gaan we gewoon. Ik denk dat wij zeker een soort battle group van ongeveer duizend man zouden kunnen leveren. De vraag is wel: hoe lang kun je het volhouden?"

'Amerikanen slaan gat van 2 jaar'

Het probleem is dat de krijgsmacht al erg krap zit. "Voor elke duizend man die je daar hebt, heb je er tweeduizend achter de hand nodig. Duizend die net terugkomen van een missie en duizend die zich voorbereiden op een missie." Nederland heeft daarnaast verplichtingen in het Caribisch gebied en moet ook binnenlands inzetbaar blijven.

De afhankelijkheid van de VS is volgens de oud-commandant een groot gevaar. "Als Trump zegt dat hij de steun aan Oekraïne stopzet en daar niet meer op terugkomt, heb je een gat van 1 of 2 jaar voordat je de capaciteiten hebt om de strijd tegen de Russen voort te zetten."

Artikel 5 van de NAVO

Een Amerikaanse terugtrekking uit Europa heeft niet alleen gevolgen voor Oekraïne, zegt De Kruif. "Als dit zo doorgaat, wat betekent dat bijvoorbeeld voor de Baltische staten en artikel 5 van de Navo?"

Hij wijst erop dat artikel 5, de belofte dat een aanval op één NAVO-lid een aanval op allen is, nu ter discussie staat. "We hebben ons solidair verklaard met de VS na 9/11. Nu is het omgekeerd en blijft het stil aan de andere kant."

Oorlogseconomie

Om Europa en Nederland sneller weerbaar te maken, is volgens De Kruif een oorlogseconomie nodig. "Een oorlogseconomie betekent dat je over de volle breedte kracht zet. Politiek, economisch, industrieel, technisch, financieel. Er zijn nog steeds Nederlandse pensioenfondsen die niet willen investeren in de defensie-industrie. We zijn er nog lang niet."

Daarnaast pleit hij voor een maatschappelijke dienstplicht. "Je moet anders gaan denken over defensie. Een beroepsleger is niet voldoende. Als het oorlog wordt, dan is de krijgsmacht eigenlijk weg uit Nederland. De landmacht is weg, de luchtmacht is weg, en de marine is weg."

Race tegen de klok

Een maatschappelijke dienstplicht zou de gaten die dan vallen kunnen vullen. "Een dienstplicht waarbij jongeren in de zorg, voor natuurbeheer en bij defensie werken, zou niet alleen onze veiligheid vergroten, maar ook de polarisatie in de samenleving verminderen."

De oud-commandant zegt dat het een race tegen de klok is: "In 1936 wisten ook wel de meeste mensen dat Nederland niet veilig zou blijven, maar de 4 jaar die we nog hadden tot mei 1940, waren veel te weinig tijd om de krijgsmacht op poten te zetten. Dus het wordt weer een race tegen de tijd."