Mensen met problematische schulden zien door de bomen vaak het bos niet meer. Om het schuldeigenaren makkelijker te maken uit de rode cijfers te komen, wil de Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK) dat er een nationaal overheidsfonds komt.

700 duizend huishoudens hebben te maken met 'problematische schulden', onoplosbare schulden die eigenlijk onoplosbaar zijn. "We houden mensen nu gevangen waar we eigenlijk voortdurend aandacht aan moeten besteden, zonder dat er oplossingen komen", vindt Geert van Dijk, directeur van de NVVK.

Tientjesschulden

Sandra van den Hoek uit Dieren weet hoe het is om van een financieel gezonde situatie in de schulden terecht te komen. Ze werkte als gemeenteambtenaar in de gemeente Diemen. In de jaren negentig werd ze afgekeurd. In 2006 werd ze weer deels goedgekeurd, maar werken ging niet. Ze ging van de WW naar de bijstand.

De krappe beurs dwong haar tot scherpe keuzes. "Ik kijk altijd naar mogelijkheden voor bezuinigen. Ik ga naar de kledingbank, de voedselbank en schrap overbodige uitgaven." Desalniettemin raakte Sandra in de schulden. Naast rood staan, had ze voornamelijk 'tientjesschulden', schulden door kleinere aankopen en abonnementen.

Schuldenstress

Sandra zocht hulp, maar werd door de gemeentelijke schuldhulpverlening van het kastje naar de muur werd gestuurd. Omdat hulp lang op zich liet wachten, liep de schuld alleen maar op. De betalingsachterstanden, boetes en rentes zorgden uiteindelijk voor een schuld van 14.000 euro.

De dagelijkse geconfronteerd met schulden leverde Sandra 'schuldenstress' op. "Mentaal was het heel zwaar. Het eerste jaar heb ik mijzelf alleen maar voor mijn hoofd geslagen: hoe heeft het zo kunnen lopen? Het is dat ik vrienden had die me konden helpen op dat moment, anders was ik naar de IJssel gegaan en erin gelopen", vertelt Sandra.

Over het voorstel van de NVVK is Sandra enthousiast: "Het kan echt iedereen overkomen. Het is maar een klein stapje van welvaart naar armoede voor veel mensen. Eén loket was veel overzichtelijker geweest."

'Maatschappelijk probleem'

Namen koepelorganisatie voor schuldhulpverlening, NVVK, pleit directeur Geert van Dijk voor de oprichting van een nationaal fonds dat schulden opkoopt. Problematische schulden zijn volgens hem 'een groot maatschappelijk probleem'.

"In plaats van 14 à 15 schuldeisers hebben mensen dan te maken met één partij die ook een goed saneringsplan kan maken. Het fonds kan met schuldeisers redelijke afspraken over condities waaronder schulden kunnen worden geregeld. Van incasseren gaan we dan naar investeren", legt Van Dijk uit.

3 miljard euro

Uit de praktijk blijkt volgens Van Dijk vaak genoeg dat mensen behoefte hebben aan zo'n centrale aanpak. "Veel gezinnen komen pas na vijf jaar in beeld met een hulpvraag, omdat ze helemaal vastlopen. Dan zitten ze met een gemiddelde schuld van 40.000 euro. Voor mensen met een laag inkomen is dat niet te overzien. Dat leidt tot ontzettende stress."

Het fonds, waar 3 miljard euro in zou moeten komen, zou zich in de optiek van Van Dijk dubbel en dwars terugverdienen. "Je krijgt tegenwoordig geld toe op lenen. Als het kan voor economie en infrastructuur, waarom dan niet ook in het sociaal domein voor die groep die op dit moment het meest knel zit? Als je structureel iets aan de schulden doet, neemt stress af. Dat is maatschappelijk gezien ook voordelig: zorgkosten nemen af", zegt de NVVK-directeur.

Niet heel enthousiast

De Tweede Kamer spreekt aanstaande donderdag met staatssecretaris Tamara van Ark (VVD) over het armoede- en schuldenbeleid. Haar partijgenoot Martin Wörsdörfer toont zich vooralsnog niet heel enthousiast over het voorstel van de NVVK.

Hij wijst erop dat al gemeenten zijn die met een soortgelijk fonds op gemeentelijk niveau werken. "Ik denk niet dat dit het ei van Columbus is. Je gaat ermee voorbij aan het echte probleem. Je wilt voorkomen dat mensen in de schulden komen. Het fonds lost dat niet op", zegt Wörsdörfer

Toeslagencircus

Het VVD-Kamerlid zal daarom vooral inzetten op maatregelen die "mensen van jongs af aan leren omgaan met geld"."En ik wil kritisch kijken naar bedrijfsmodellen waarin wellicht bedrijven kwetsbare groepen opzadelen met allerlei aankopen."

Daarnaast vindt Wörsdörfer dat er binnen de overheid hoognodig wat moet veranderen om de aanpak van schulden succesvol te kunnen laten zijn. De overheid is namelijk een van de grootste veroorzakers van schulden.

"Je hoort vreselijke verhalen over hoe het ene overheidsonderdeel geld geeft en het andere enorme kosten maakt om schulden te innen. Er moet veel beter worden gecommuniceerd. Dat geldt ook voor hert hele toeslagencircus. Op het moment dat er iets gebeurt met iemand zou het handig zijn als je dat ergens bij één overheidsloket meldt waarna het doorsijpelt naar, bijvoorbeeld, de Belastingdienst zodat die weet dat de toeslag verandert."

De Zaanse Schans is populair onder buitenlandse toeristen en dagjesmensen. Tot nu toe is een bezoek aan de twaalf molens gratis, maar gemeente Zaanstad en het Zaans Museum willen daar verandering in brengen. "Noodzakelijk om erfgoed in stand te houden."

Vooral ondernemers zijn niet blij met dit besluit. Zij zijn bang dat bezoekers, die straks 17,50 euro per persoon moeten betalen om de toeristische attractie te bezoeken, weg zullen blijven. 'Deze plannen zullen desastreuse gevolgen hebben', zeggen zij in een persbericht.

'Bijdrage is noodzakelijk'

Maar juist om ervoor te zorgen dat het culturele erfgoed - en de omringende winkels en restaurants - in de toekomst nog bezocht kunnen worden, vragen de gemeente en het museum een bijdrage van de bezoekers, legt algemeen directeur van het Zaans Museum Marieke Verweij uit.

"Op dit moment is de toegang gratis, wat maakt dat bezoekers eigenlijk een minimale bijdrage leveren aan het erfgoed. Maar om de molens, de monumentale panden en de museale collecties in stand te houden is een bijdrage noodzakelijk", zegt Verweij.

'Wat is de Zaanse Schans waard?'

En dus gaat de toegangsprijs binnenkort van gratis naar 17,50 euro. "We hebben een onderzoek laten uitvoeren door Motivaction (een onderzoeksbureau, red.) en zij hebben een uitvraag gedaan onder 3.500 respondenten, internationaal. Ze vroegen: wat vind je de Schans op dit moment waard? En wat zou je er voor over hebben om de Zaanse Schans te bezoeken?"

Uit dat onderzoek kwam dat mensen de Schans zo'n 20 euro per persoon waard vinden. "Het college van Zaanstad heeft besloten om daar dus 17,50 van te maken. Precies een beetje eronder gaan hangen, conservatief beginnen en kijken wat het wordt."

Ook bezoeker niet blij

"En als je het vergelijkt met andere attracties is het naar mijn mening ook een heel redelijke, marktconforme prijs", gaat Verweij verder. Maar niet iedereen is het daarmee eens. Naast ondernemers zijn ook bezoekers niet enthousiast over het idee dat ze straks moeten betalen voor een bezoek aan de Schans.

Zo zegt een mevrouw die tijdens de meivakantie een bezoekje aan de Schans brengt: "Ik betaal nu al 15 euro voor de parkeerplaats en ik had begrepen dat dat ook gelijk voor de onderhoud van het gebied is. Ik vind het behoorlijk veel geld. Maar ja goed, alles wordt duur."

Gratis voor Zaandammers

Hoe zit het dan met de inwoners van Zaanstad? Moeten die straks ook betalen voor een wandeling in hun eigen buurt? "Voor die mensen en inwoners van Wormerland blijft de Schans gratis toegankelijk", antwoordt de directeur.

Ook mensen met een museumkaart, Vriendenloterijpas of die lid zijn van de Vereniging Zaanse Molens hoeven in de toekomst niet te betalen voor een bezoek aan de toeristenattractie, belooft Verweij.

Goede keuze voor toekomst

Voor de ondernemers heeft ze begrip. "Ik denk dat het heel belangrijk is dat iedereen hier zijn onderneming kan blijven draaien zoals dat op dit moment gebeurt."

Ze heeft er dan ook vertrouwen in dat de Schans niet zal leiden onder het besluit om geld te vragen voor een bezoekje, ook niet voor ondernemers. "De Zaanse Schans is bewezen succes. Wat ook maakt dat we er veel vertrouwen in hebben dat dit een goed besluit is en dat we het voor de toekomst beter kunnen regelen met elkaar."

Drugsbendes zetten gespecialiseerde, eigen spionageteams in om politici, advocaten en journalisten in de gaten te houden. Daardoor zijn criminelen beter in staat aanslagen te plegen, schrijft de AIVD. "Dit is een bedreiging voor de nationale veiligheid."

De vaardigheden en technische mogelijkheden van deze criminele inlichtingenteams zijn volgens de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD) op onderdelen zelfs te vergelijken met opsporingsdiensten van de overheid. "Criminele netwerken hebben vergaande, professionele capaciteiten om informatie te verzamelen over mensen die zij als een bedreiging zien", schrijft de AIVD in haar jaarverslag.

Eigen volgteams

Met behulp van eigen volgteams en geavanceerde apparatuur brengen criminelen woonadressen, werklocaties en sociale netwerken van hun doelwitten in kaart. "Dat kunnen criminele rivalen zijn, maar ook steeds vaker ambtenaren, politici, journalisten en advocaten", zo stelt de AIVD vast.

"Deze criminele organisaties hebben blijkbaar een heel groot vermogen ontwikkeld om informatie te verzamelen", zegt hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff in een reactie. "Dat is iets wat de overheid normaal doet bij de georganiseerde misdaad. Als het ware is het de wereld op zijn kop. Dat is zorgwekkend en een bedreiging voor de rechtsstaat."

Plannen van geweld

De AIVD maakt zich grote zorgen over de dreiging die uitgaat van het inlichtingenwerk van criminelen. "Het vergroot hun mogelijkheden om geweld te plannen en te organiseren tegen advocaten, rechters, officieren van justitie, journalisten, bestuurders en politici."

Omdat de inlichtingendienst de nationale veiligheid beschermt, ziet de AIVD het als haar taak om dit soort criminele aanslagen te voorkomen. "In het belang van de rechtsstaat moeten mensen in zulke beroepen hun werk ongehinderd en veilig kunnen doen."

Drugscriminelen infiltreren bij de overheid

Criminele inlichtingteams infiltreren soms ook in het overheidsapparaat om via ambtenaren aan waardevolle gegevens te komen, schrijft de geheime dienst. "Het maakt dat burgers er minder op kunnen vertrouwen dat die overheidsorganisaties hun taak goed uitvoeren."

Soms halen drugscriminelen ook informatie uit overheids- en bedrijfsdatabanken met persoonsgegevens. "Daarvoor kopen ze medewerkers om of zetten die onder druk."

Andere landen werken samen met criminelen

Door deze goede informatiepositie van criminele netwerken, wordt het voor landen die de nationale veiligheid van Nederland bedreigen, interessant om met ze samen te werken, aldus de AIVD. "Bijvoorbeeld voor inlichtingen-operaties, sabotageactiviteiten of moordaanslagen."

Zo werd in juni 2024 in Haarlem een liquidatiepoging gedaan op een Iraanse activist en publicist. Een aanslag die past in de werkwijze van Iran, blijkt uit onderzoek van de inlichtingendienst. "Iran maakt gebruik van criminele netwerken in Europa om veronderstelde tegenstanders van het regime het zwijgen op te leggen."

AIVD onderzoekt ondermijning

De AIVD doet sinds 2022 onderzoek naar ondermijning van de democratische rechtsorde door criminele netwerken. "Enkele criminele netwerken hebben de afgelopen jaren nietsontziend geweld gebruikt in de openbare ruimte", schreef de AIVD destijds.

In het liquidatieproces Marengo tegen de bende van drugsbaron Ridouan Taghi werden tussen 2018 en 2021 drie wraakaanslagen gepleegd. De moorden op de broer van kroongetuige Nabil B., zijn advocaat Derk Wiersum en vertrouwenspersoon Peter R. de Vries worden ook wel gezien als aanvallen op de rechtstaat.

Kritiek van toezichthouders

Er is ook kritiek op het onderzoek dat de AIVD doet naar criminele ondermijning van de democratische rechtsstaat. Twee toezichthouders concludeerden vorige maand dat de inlichtingendienst zich daarbij niet altijd aan de regels houdt. "Door de vermenging tussen opsporing en inlichtingen komen fundamentele rechten van burgers in het geding."

In de wet staat namelijk dat de AIVD criminelen alleen mag onderzoeken als ze een bedreiging vormen voor de nationale veiligheid. Maar volgens de toetsingscommissies doet de inlichtingendienst soms ook onderzoek naar 'gewone' criminele activiteiten, terwijl dat een taak is van politie en Openbaar Ministerie (OM). "Door de AIVD lijken bredere activiteiten te worden ondernomen dan de activiteiten die passen onder de taakomschrijving."

'Hele machtige overheid'

Hoogleraar Brinkhoff is het eens met die kritiek. "Dat is gevaarlijk en riskant. Dan krijg je namelijk parallelle onderzoeken. De politie kan dan bijvoorbeeld opsporingsbevoegdheden uitbesteden aan de AIVD. Dan krijg je een hele machtige overheid die van alles kan."

De AIVD zegt daar in het jaarverslag over: "Als het ernstige vermoeden bestaat dat een crimineel netwerk de nationale veiligheid schaadt, of nog kan en wil schaden, kan de AIVD zo'n netwerk onderzoeken. De AIVD heeft daarbij een eigen, afgebakende taak. Het opsporen (en vervolgen) van strafbare feiten is de taak van OM en politie."