Meerdere Europese landen bieden Syrische vluchtelingen geld als ze terugkeren naar hun land van herkomst. Denemarken wil Syriërs hiervoor zelfs 27.000 euro geven. Dit wordt ook wel een 'vertrekpremie' genoemd. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Jullie vragen worden beantwoord door Erwin van Veen, hij is conflictonderzoeker bij Instituut Clingendael en richt zich vooral op het Midden-Oosten. Ook EenVandaag-verslaggever Eveline Rethmeier, die veel verhalen maakte over asiel en migratie, geeft antwoord.

1. Op welke wijze is de 'vertrekpremie' ontstaan?

In het verleden zette de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties (UNHCR) vrijwillige repatriëringsprogramma's op voor vluchtelingen, begint Van Veen. "Overheden en andere internationale organisaties deden een verzoek bij de UNHCR om de terugkeer van vluchtelingen naar hun land van herkomst in goede banen te leiden. De term 'vertrekpremie' was toen nog helemaal niet in gebruik", vertelt hij.

Een vertrekpremie kan volgens hem onderdeel zijn van dit soort repatriëringsprogramma's. En soms wordt er ook geld aan vluchtelingen gegeven voor bijvoorbeeld de terugreis naar hun thuisland of de kosten die ze moeten maken voor de eerste opvang na terugkomst.

De Clingendael-expert legt uit dat vluchtelingen die besluiten terug te keren naar een land dat vroeger in oorlog was, teruggaan naar een omgeving die fundamenteel veranderd is. "Mensen hebben daardoor informatie nodig om hun leven weer op te opbouwen. In dit soort repatriëringsprogramma's wordt dus ook vaak gezocht naar de eerste economische startmogelijkheden."

Afhankelijk van het beroep dat iemand voor het conflict had kan de UNHCR bijvoorbeeld kijken of diegene de eerste noodzakelijke spullen of een microkrediet kan krijgen. Het gaat dan bijvoorbeeld om iemand die vroeger boer was of een eigen bedrijfje had, legt hij uit.

Bron: Eigen foto

2. Is dit wettelijk mogelijk in Nederland?

Van Veen weet op dit moment niet hoe een vertrekpremie voor vluchtelingen eruit zou komen te zien als Nederland die zou willen invoeren. De vier coalitiepartijen (PVV, VVD, NSC en BBB) hebben hier namelijk geen afspraken over gemaakt in het hoofdlijnenakkoord. Maar, weet hij wel: "Repatriëren kan alleen als het land van herkomst veilig is en voorop staat dat het vertrek op vrijwillige basis gebeurt."

3. Zitten er voorwaarden aan zodat je geen 'draaideurconstructie' krijgt?

"Het gebruik van zo'n vertrekpremie staat of valt met de mate van de veiligheid van het land van herkomst", zegt de conflictonderzoeker. "In het verleden is het voorgekomen dat een gebied dat eerder veilig was verklaard toch nog ontzettend onveilig blijkt te zijn."

"Je kunt iemand die opnieuw gevlucht is niet weigeren op basis van een eerder verkregen vertrekpremie. Vluchtelingen in deze situatie kunnen dus opnieuw asiel aanvragen in een land", legt hij uit. Het gedwongen terugsturen van mensen naar onveilige landen of dat suggereren is volgens hem in strijd met het VN-Vluchtelingenverdrag, dat Nederland ook ondertekend heeft.

4. Kun je statushouders alsnog dwingen om terug te keren als een land veilig wordt verklaard?

"Mensen met een asielstatus krijgen eerst een verblijfsvergunning voor bepaalde tijd. Deze vergunning wordt na 5 jaar meestal omgezet in een vergunning voor onbepaalde tijd", vertelt migratieverslaggever Rethmeier.

Behalve als er belangrijke redenen zijn om de verblijfsvergunning in te trekken, legt ze uit. "Bijvoorbeeld als de veiligheid in het land van herkomst sterk is verbeterd. Dat kan bij Syrië het geval zijn, maar het is nog onduidelijkheid wat voor regering dat land zal krijgen nu Bashar al-Assad weg is."

Volgens haar kan de overheid de verblijfsvergunning van statushouders die hier voor onbepaalde tijd mogen blijven niet zomaar intrekken. Mensen dwingen om terug te keren naar hun land van herkomst is sowieso niet zo eenvoudig, weet ze. "Daar is altijd de medewerking van het land van herkomst voor nodig."

5. Is het niet beter eerst te wachten tot er een stabiele regering is in Syrië?

"Er zijn twee grote problemen die zich voordoen in Syrië waar een vertrekpremie volledig aan voorbij gaat", zegt Van Veen. Zo zijn bepaalde delen van het land nog aantoonbaar onveilig, weet de conflictonderzoeker. Daarnaast is het volgens hem onduidelijk hoe de veiligheidssituatie in andere delen van het land zich gaat ontwikkelen.

"We hebben net de val van het ene regime aanschouwd en we kijken nu toe bij de opbouw van het nieuwe regime, waar we nog niet van weten hoe dat gaat functioneren." De onderzoeker waarschuwt ook voor onopgeloste problemen die tot nieuw geweld kunnen leiden. Als voorbeeld noemt hij de verschillende gewapende groepen die nog rondlopen in Syrië en het misschien niet eens met elkaar worden.

Dan is er een tweede probleem, gaat Van Veen verder. "Er is op dit moment helemaal geen economische dynamiek in Syrië. Het land ligt economisch totaal in puin. En veiligheid heeft natuurlijk niet alleen maar te maken met gewapende dreiging, je kan mensen ook niet terugsturen naar een situatie waar een hongersnood of intense armoede heerst."

Volgens de Clingendael-expert leeft 70 tot 90 procent van de Syriërs onder de armoedegrens. "Mensen hebben op een gegeven moment enige vorm van economische bedrijvigheid nodig om zich te ontplooien en zo zichzelf en hun familie te onderhouden" benadrukt hij tot slot. "En die mogelijkheden zijn nu uitermate beperkt. Dat wijst eerder naar de noodzaak van wederopbouw dan naar het optuigen van een vertrekregeling."