Het scheelde afgelopen maart maar een paar meter of de Turkse minister van Familiezaken Kaya had het consulaat in Rotterdam bereikt. Wat volgde was een impasse die de hele avond zou duren en een diplomatieke rel die nu pas voorbij lijkt.

Korpschef Frank Paauw van Rotterdam wordt op 11 maart opgepiept. Hij moet zich meteen melden in het crisiscentrum van de veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond. Paauw, die normaal gesproken altijd in uniform werkt, komt nu in zijn vrijetijdskleding met een geruite sjaal om zijn nek binnenstormen.

Er zijn signalen dat de Turkse minister van Familiezaken met een auto onderweg is naar Rotterdam. Daar wil ze, ondanks een verbod van de Nederlandse regering, campagne voeren voor een referendum. Eerder die week zijn de landingsrechten voor de Turkse minister van Buitenlandse Zaken al ingetrokken. De spanning stijgt als de Turkse president Erdogan uithaalt en de regering 'overblijfselen van nazi’s en fascisten' noemt. Toch wordt er dan nog gezocht naar een diplomatieke oplossing.

Tot het moment dat duidelijk wordt dat er toch een Turkse minister komt. Politie en Marechaussee proberen het konvooi te onderscheppen. Op Twitter worden berichten geplaatst door Turkse journalisten die het konvooi lijken te volgen. Als het konvooi wordt onderschept blijkt het een afleidingsmanoeuvre te zijn om de aandacht af te leiden van het echte konvooi.

Het konvooi met de minister weet die avond een hofje achter het consulaat te bereiken waar ze alsnog worden gestopt door Nederlandse agenten. Korpschef Frank Paauw zegt daar nu over: “We vroegen ons echt af of ze zover wilden gaan dat ze zelfs een afleidingsmanoeuvre hebben neergezet.” 

De Turkse minister eist op hoge toon toegang tot het consulaat. Er wordt geen duimbreed toegegeven. De patstelling zal die avond nog uren duren. Oud-minister en oud-ambassadeur in Turkije Ben Bot volgt de situatie vanuit zijn huis op de voet. Hij is er niet blij mee: “Ik heb me dertig jaar ingespannen om Turkije dichterbij Europa te brengen en dan heb je toch het gevoel dat het in één avond wordt verspeeld.”

In het hofje achter het consulaat komt op dat moment een zwaarbewapend arrestatieteam aan. Korpschef Frank Paauw neemt het zekere voor het onzekere en laat een enorme politiemacht aanrukken om de bodyguards van de minister te fouilleren. Hij is bang dat ze bewapend zijn en dat er geschoten kan worden. “We hebben meer dan veertig leden van verschillende arrestatieteams ingezet om de situatie te bevriezen.”

Paauw snapt de kritiek van oud-minister Ben Bot niet helemaal. “Je moet wel in ogenschouw nemen dat hier een minister tegen de wens van alles en iedereen Nederland binnen dendert. Ik denk dat je op zo’n moment wel wat van de diplomatieke ruimte die je normaal gesproken hebt verspeelt.”

De patstelling achter het consulaat wordt uiteindelijk doorbroken met een takelwagen. De Turkse minister kiest eieren voor haar geld als de politie haar met gepantserde auto en al dreigt weg te takelen. 

Maar voor de Turkse president Erdogan is hiermee de maat vol. De Nederlandse ambassadeur moet Turkije verlaten en alle diplomatieke betrekkingen worden verbroken. De situatie zal bijna een jaar zo blijven. Het doet oud-minister Ben Bot nog steeds pijn. President Erdogan heeft inmiddels aangegeven begin 2018 weer in gesprek te willen gaan om de diplomatieke verhoudingen te herstellen. 

Hoe kwetsbaar is kunst in oorlogstijd? Deze vraag is actueel in bijvoorbeeld Oekraïne, waar de regering topstukken uit musea haalt om ze te beschermen tegen Russische raketten. Iets soortgelijks gebeurde ook in Nederland, tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Het Mauritshuis in Den Haag was een van de musea die haar Hollandse meesters in de Tweede Wereldoorlog veilig moest opbergen, zodat ze niet in het oorlogsgeweld terecht zouden komen. Zo dook het wereldberoemde Meisje met de Parel in 1942 onder in de grotten van de Sint-Pietersberg bij Maastricht.

Museum zonder kunst

"Het is bijna onvoorstelbaar", zegt conservator Quentin Buvelot. "Nu hangen hier weer allemaal prachtige schilderijen, maar in het begin van de oorlog was het museum grotendeels leeg. Een museum zonder kunst, dat is een onwerkelijk gevoel."

Buvelot wandelt door het Mauritshuis, een museum in Den Haag dat gevestigd is in een 17e-eeuws stadspaleis. Het herbergt een wereldberoemde collectie schilderijen uit de Gouden Eeuw, met werken van onder anderen Johannes Vermeer, Rembrandt en Frans Hals. Het bekendste schilderij is Meisje met de parel van Vermeer. Dat is uitgegroeid tot een van de meest geliefde werken uit de kunstgeschiedenis.

Bomvrije bergplaats

De oorlogsdreiging in Nederland 85 jaar geleden was groot, Buvelot: "De locatie van het Mauritshuis, tussen de ministeries, was het meest bedreigde deel van Nederland. Er hing nog een klein deel van de collectie op de begane grond, maar het grootste deel was al opgeborgen in een speciaal gebouwde kunstkluis."

Deze kluis was gebouwd door de toenmalige Duitse directeur Wilhelm Martin, die als klein kind naar Nederland gekomen. "Hij voelde in de jaren 30 de bui al hangen en vroeg bij het ministerie om een kunstbergplaats. Dus op het moment dat de Duitsers binnenvielen in 1940 had het Mauritshuis als enige museum van Nederland een eigen bomvrije bergplaats voor schilderijen", vertelt de conservator.

Gekleurde driehoekjes

Toen ook die kluis onveilig werd, besloot Martin om de topstukken te evacueren. Welke werken het eerst moesten verdwijnen, werd bepaald aan de hand van een kleurcode. "Op de achterkant van de schilderijen zaten driehoekjes: rood, wit of blauw. De kleuren van de Nederlandse vlag. Rood betekende: van onschatbare waarde. Het meisje met de parel had zo'n rood driehoekje."

Het schilderij ging niet in een kist met andere kunstwerken. "We weten van een declaratie dat Willem Martin haar persoonlijk met de trein wegbracht. Eerste klas, samen met restaurateur Traas. Hoe het precies verpakt was, weten we niet. Maar we gaan ervan uit dat het beschermd was, waarschijnlijk in een deken."

Diep onder de grond

Meisje met de parel kwam terecht in de mergelgrotten van de Sint-Pietersberg in Limburg, diep onder de grond. "Meer dan 750 schilderijen uit Nederlandse musea werden op deze stille, koele plek opgeslagen", vertelt Harald Close van Maastricht Underground, terwijl hij de zware deur van Rijksbewaarplaats 9 opent.

"Vrachtwagens vol kunst werden hier naar binnengereden. Van Gogh, Ruisdael, Jan Steen, Vermeer, alles hing door elkaar. Aan welk rek Meisje met de parel precies heeft gehangen, dat weten we niet, want er is geen plattegrond."

De Nachtwacht opgerold

Ook De Nachtwacht werd hier opgeslagen, opgerold. "Die enorme rol moesten ze elke dag een kwartslag draaien om het gewicht te verdelen", vertelt de gids. "Anders zou hij bezwijken onder zijn eigen gewicht. En dat zegt iets over hoe fragiel kunst is, zelfs als ze groot en beroemd is."

De Duitsers wisten dat de collectie hier lag. "Die vonden het prima", zegt Close. "Ze dachten: laat die Nederlanders maar kluizen bouwen. Dan weten wij waar het ligt. Gelukkig liep het anders. Anders was dit nu misschien een Duitstalige rondleiding geweest."

Doelgericht gebombardeerd

Na de oorlog keerde Meisje met de parel terug naar het Mauritshuis, waar ze inmiddels alweer 80 jaar hangt en jaarlijks ruim een half miljoen bezoekers trekt. 'Zij' hoeft voorlopig nergens onder te duiken, maar dat is voor veel andere kunstwerken in huidige oorlogsgebieden helaas niet zo, zegt conservator Buvelot.

"In Oekraïne zijn sommige musea met opzet gebombardeerd. Geen 'collateral damage', maar echt doelgericht."

Twaalf musea vernietigd

Volgens de Organisatie der Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO) zijn sinds het begin van de Russische invasie minstens twaalf musea in Oekraïne beschadigd of vernietigd.

Zoals het Kuindzhi Kunstmuseum in Marioepol, het Regionale Kunstmuseum in Tsjernihiv en het Ivankiv Historisch en Streekmuseum. Sommige werken uit dit museum werden door lokale bewoners uit het brandende gebouw gered.

Ondergebracht in Berlijn

Gelukkig is de inzet van museumdirecteuren om schilderijen in veiligheid te brengen groot, zegt Buvelot. "Veel schilderijen uit Oekraïne hebben inmiddels onderdak gevonden in Berlijn. Ook worden sommige kunstwerken tentoongesteld in Europese musea om aandacht te vragen voor de Oekraïense cultuur en geschiedenis."

Boven de kunstkluis die voormalig museumdirecteur Wilhelm Martin in het Mauritshuis liet bouwen, is een spreuk van hem te lezen: ''t Is droevig dat de oorlog vergt dat men 's lands kunst voor het oog verbergt.' Voor conservator Buvelot blijft Martin een inspirerend voorbeeld van een dapper mens in oorlogstijd. "Alles van waarde is weerloos en moet worden verdedigd. En dat deed Martin toen. En dat moeten we ook nu doen, zolang het nodig is."

De rechtbank Midden-Nederland oordeelt dat achterafbetaaldienst Klarna niet zomaar mag verdienen aan incassokosten. Mensen die te laat zijn met hun lening terugbetalen aan de online dienst moeten bijbetalen. Sommigen raken daardoor meer in de problemen.

"Koop nu, betaal achteraf" is de belofte die de online betaaldienst Klarna doet. Mensen die iets kopen op een website kunnen hun betaling met de dienst uitstellen. Ze sluiten dus eigenlijk een lening af bij Klarna, maar dat geeft de dienst niet goed genoeg aan, vindt de rechtbank Midden-Nederland.

Extra kosten in rekening brengen

Daarom is de achterafbetaaldienst nu op de vingers getikt door deze rechtbank. Rente, aanmaning- en incassokosten in rekening brengen als mensen te laat zijn met hun lening terugbetalen aan Klarna mag volgens de rechtbank niet op deze manier.

Achteraf betalen is gratis en wordt volgens de wet niet gezien als lening, dus mag Klarna geen extra kosten in rekening brengen.

'Waardevol oordeel'

"Dit is een heel waardevol oordeel", vertelt lector Schulden en Incasso aan de Hogeschool Utrecht, Nadja Jungman. "Er leeft natuurlijk al heel lang politieke en maatschappelijke zorg over 'buy now, pay later'."

De toekomst moet volgens haar uitwijzen of andere rechtbanken dit oordeel ook gaan volgen. "Wordt dit de nieuwe Nederlandse lijn? Daar hoop ik eigenlijk op." Het is volgens haar in ieder geval een belangrijke stap.

Schulden bij jongeren

Je mag Klarna pas gebruiken als je 18 jaar of ouder bent, maar veel minderjarigen gebruiken de dienst toch. "Jongeren zijn gevoelig voor verleidingen", vertelt Jungmann.

"De grootste zorg is dat jongeren te hoge schulden opbouwen, en ook andere rekeningen daardoor niet gaan betalen." Dat kan volgens haar het begin zijn van het opbouwen van problematische schulden.

Achteraf betalen aantrekkelijk

Ook voor mensen met al bestaande geldzorgen zijn achterafbetaaldiensten zoals Klarna aantrekkelijk. "Want als je de eindjes niet aan elkaar kan knopen en je hebt wel producten nodig, dan lijkt het een oplossing,"

"Geldzorgen maken dat mensen vaak bij de dag gaan leven", legt de lector uit.

Klanten slecht geïnformeerd

De lector vindt, net zoals de rechtbank oordeelt, dat klanten goed van tevoren moeten worden geïnformeerd wanneer ze een lening aangaan. "Wat zijn de kosten waar ik tegenaan loop als ik te laat betaal? Dan kunnen mensen hun risico inschatten."

Bij andere diensten die leningen of krediet aanbieden moet de slogan "Let op! Geld lenen kost geld" staan, bij Klarna staat dat niet en kunnen klanten mede daardoor niet goed geïnformeerd worden.

Geen leeftijdscheck

Volgens Jungmann is een ander groot probleem van betaaldiensten als Klarna dat ze niet checken of iemand wel een schuld aan kan gaan. "Er kunnen allerlei redenen zijn waarom mensen daar gebruik van maken", legt ze uit.

"Als ze dan op later moment niet in staat zijn om te betalen en ze hebben ook nog eens niet het geld om die kosten die er dan bij komen te betalen, dan loop je het risico dat het het begin is van problematische schulden."

Moeilijk om naar de rechter te stappen

Mensen kunnen altijd naar de rechter stappen als ze denken dat een betaaldienst fout is, maar volgens de lector is dat een moeilijke stap om te zetten. "Zeker als er schuldenproblematiek speelt en mensen veel stress hebben, dan vinden ze het nog veel moeilijker", vertelt ze.

"Dus ik hoop ook dat er schuldhulpverlening komt die mensen ook zullen bijstaan zodat we een breder beeld krijgen."

Kabinet is machteloos

Volgens Jungmann is het lastig voor de politiek om hier wat aan te doen. "De Tweede Kamer is heel helder: leg dit aan banden."

Maar het kabinet kan weinig doen tegen deze betaaldiensten, omdat het op Europees niveau moet gebeuren. "Er komt nieuwe regelgeving vanuit Europa, maar dat wordt zeker pas in 2026."