Voor het eerst in 25 jaar hebben rechters in Leeuwarden een criminele burgerinfiltrant gebruikt om een bende drugshandelaren te veroordelen. Het dubieuze opsporingsmiddel was lange tijd verboden. Zeven vragen aan hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff.
1. Waarom zijn criminele burgerinfiltranten zo omstreden?
"Omdat je met boeven boeven vangt. Het zijn criminelen die in opdracht van de politie stiekem infiltreren in een misdaadbende om bewijs te verzamelen. Het is een omstreden opsporingsmiddel dat na de IRT-affaire in de jaren 90 in Nederland verboden werd."
"Onder regie van politie en justitie smokkelden infiltranten toen tonnen vol drugs het land binnen, waarvan ze de winsten konden houden. Het resultaat: een grote crisis in het opsporingsapparaat."
2. Hoe is er dan toch een burgerinfiltrant gebruikt in deze zaak?
"Na een ingediende motie in 2014 zette het Openbaar Ministerie rond 2018 voor deze zaak toch weer een criminele mol in, codenaam A-4110. Die infiltreerde bijna 2 jaar lang in een drugsnetwerk dat vanuit Friesland speed zou smokkelen naar onder meer Finland en Australië."
"In dit politieonderzoek genaamd 'Vidar' werden in maart 2020 in totaal 22 verdachten aangehouden voor de handel in harddrugs, het witwassen van crimineel geld en verboden wapenbezit."
Bekijk ook
3. Waarom wilden politie en justitie weer criminele burgerinfiltranten inzetten, terwijl het eerder mis was gegaan?
"Daar zijn meerdere redenen voor geweest. De meest belangrijke is dat het voor de politie steeds moeilijker werd tegen bepaalde, gesloten opererende, criminele organisaties bewijs te verzamelen."
"Tegen die achtergrond werd de noodzaak gevoeld dit omstreden middel weer in te kunnen zetten."
4. Wat betekent het vonnis van de rechters in Leeuwarden concreet voor de opsporingsdiensten?
"De beweging van politie en OM om met bronnen uit het criminele milieu in zee te gaan om bewijs te verzamelen is al geruime tijd geleden opnieuw ingezet. Dat zien we bijvoorbeeld aan het gebruik van informanten, kroongetuigen en nu ook aan de inzet van de criminele burgerinfiltrant."
"En dat is op zich ook te begrijpen: die bronnen zitten dicht op het vuur en kunnen dus waardevol zijn. Mijn verwachting is dat deze uitspraak een duw in de rug is voor die beweging binnen politie en OM."
Bekijk ook
5. Is de uitspraak van de rechter in deze zaak 'historisch' te noemen?
"Zeker. Het is goed dat de rechter in het vonnis zo uitgebreid heeft stilgestaan bij de inzet van de criminele burgerinfiltrant. Daarmee worden nieuwe piketpaaltjes geslagen voor de inzet van dit soort methoden."
"Vanuit die 'piketpaaltjes-gedachte' had de rechter wat mij betreft kritischer mogen zijn ten aanzien van geconstateerde gebreken in het traject, zoals het punt van de 'groei-informant'. Nu wordt in zekere zin de deur toch op een kier gezet om in toekomstige zaken ruimer om te gaan met de inzet van criminele burgerinfiltranten."
Advocaten uit zaak 'Vidar' woedend over uitspraak
"Mijn client is echt verbijsterd en helemaal verslagen", zegt Jan-Hein Kuijpers, advocaat van hoofdverdachte Justin S. "Hij voelt zich erin geluisd. Het is echt ongelofelijk dat dit op amateuristische wijze in elkaar geflanst traject met een groei-infiltrant die veelal onder invloed was, wordt goedgekeurd door deze rechtbank."
Sander Janssen, advocaat van een van de medeverdachten: "Op basis van wat ik nu heb gelezen lijkt het erop dat de rechters zeggen: als je hier maar niet mee uit de bocht vliegt, dan kan het allemaal wel weer. Dat lijkt me voor zo'n omstreden opsporingsmiddel erg gevaarlijk."
De advocaat vervolgt: "Bij het aannemen van de motie in 2014 heeft het Openbaar Ministerie beloofd dat zij strenge regelgeving zou maken waar de inzet aan zou moeten voldoen. Dat is niet gebeurd. Dit is nog een relatief kleine drugszaak. Maar als je in zwaardere georganiseerde misdaad onderzoeken met criminele burgers gaat infiltreren, worden de risico's veel groter."
Kuijpers denkt overigens dat dit laatste op dit moment al gebeurd: "Mijn vermoeden is dat er op dit moment echt al verschillende infiltraties lopen in zwaardere drugsbendes en dat die blijkbaar niet stuk mogen worden gemaakt."
6. De advocaten in deze zaak zijn woedend, ze maken zich zorgen over de risico's. Is dat terecht?
"Ik snap de reacties en deel gedeeltelijk de zorgen. Simpelweg omdat de inzet van een criminele burgerinfiltrant een met vele risico's omgeven opsporingsmethode blijft. Daarom is het nodig dat in de eerste plaats de specialistische teams binnen politie en OM die zich hiermee bezighouden altijd zelf kritisch blijven kijken naar de inzet van zo'n infiltrant."
"Ten eerste: is het echt nodig en overzien we alle risico's en gevaren? En in de tweede plaats zal de rechter scherp moeten blijven toetsen of de inzet van een criminele burgerinfiltrant wel in orde was."
Bekijk ook
7. Is er nu geleerd van de fouten die zijn gemaakt in het verleden?
"Het klopt dat de rechtbank kritisch is op het feit dat de top van het OM en de minister te laat zijn ingelicht Maar ze vindt dat het er niet voor mag zorgen dat de handelaren vrijuit gaan. Het laat ook zien dat een rechter in een concrete zaak met dit soort punten helaas weinig kan. En daarmee wordt in zekere zin de deur toch op een kier gezet om in toekomstige zaken ruimer om te gaan met de inzet van criminele burgerinfiltranten."
"In het licht van de IRT-affaire en de bevindingen van de Enquetecommissie Van Traa hierover is dat zorgelijk. Het zal ook weer niet gelijk leiden tot veel andere trajecten met criminele burgerinfiltranten, simpelweg omdat dergelijke trajecten vanwege vele redenen niet gemakkelijk van de grond te krijgen zijn."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.
