De eindredacteur belde. Of ik wilde overwegen om heel misschien in de nabije toekomst eraan te willen denken om mijn maandagochtendstukje voor de site op zaterdag te willen laten plaatsen.

Ik moet even gezwegen hebben.

Op maandag kan een mens dat zijn werkende leven aan de sport gegeven heeft, vrij makkelijk zijn gang gaan. Er is gespeeld, verloren en gewonnen, er zijn helden ontstaan en heldinnen door het ijs gezakt, maar voor iedereen die een beetje de voelhorens goed uitgestoken heeft, levert dat op zondagavond, of uiterlijk op maandagochtend heel vroeg (net zoals vroeger huiswerk om kwart voor zeven ’s ochtends leren) voldoende stof voor een “stukkie”.

De eindredacteur stelde voorzichtig voor om anders naar sport te gaan kijken. “Voorbeschouwend,” zei hij.

Ik rilde.

Moet ik voorbeschouwend over Max Verstappen gaan schrijven?

Neen, niet doen.

Voorbeschouwend op het WK wielrennen en dan Tom Dumoulin een dikke veer in de kont steken?

Dat ligt me niet, dat is onwerkelijk: juichen voordat de start gegeven is. Neen, dat wist ik zeker, dat is niet mijn stijl. Ik weet niet eens of ik het wel kan. Ja, ik kon een mooie prent maken van de Limburger die zo goed presteerde in Bergen tijdens de tijdrit; maar die boterham is gesmeerd, belegd en bijna opgepeuzeld, nietwaar?

Moest ik over de idioot deplorabele stand van zaken van het Nederlands voetbal gaan schrijven en Swift Amsterdam als mijn lievelingsclub opgeven? Dat was vroeger de club van mijn klasgenoot Kees Gehring; een eerzame Amsterdamse vereniging die op het Olympiaplein speelde en Kees speelde daar in de spits en scoorde vaak op verrekt handige wijze.

Neen, niet doen, slecht idee, hoewel Kees dat waarschijnlijk wel een leuk idee zou vinden.

Maar zei de eindredacteur niet tegen me dat ik misschien een andere kant van de journalistieke waaier moest opzoeken, wellicht was dat een uitdaging.

“Moet ik televisie gaan kijken en daar dan een mening over gaan geven?” vroeg ik met redelijk veel twijfel in mijn stem. De eindredacteur vond het eigenlijk wel een spannend idee, zei hij. Van voor de camera naar achter het programma; dat was nog eens een switch.

Ik besloot dat ik dat niet kon doen. Ik keek immers zelden of nooit naar de Nederlandse televisie en dat moest maar zo blijven. Als je dan over die materie gaat schrijven, moet je ook de discipline gaan hanteren om veel te kijken en dat durfde ik niet aan.

Dat zou een zelfverloochening van jewelste zijn en daar zou iedere lezer dwars doorheen kunnen prikken. 

Moest ik dan Jeroen Pauw uitzien tot even voor twaalven en dan een begrijpend sociaal verantwoord verhaal gaan schrijven over wat er daar aan tafel werd gezegd?

Dat leek me een zekere no-go.

“Weleens aan een roddelrubriek gedacht?” zei de eindredacteur. Het weerlichtte in de kleuren paars tot en met okergeel door mijn hoofd. Moest ik dan een mening over de huiselijke situatie van Humberto Tan gaan opschrijven, terwijl ik al zeventig jaar de stelregel heb dat de roddelpers als onderdeel van de journalistiek niet deugt, dat mensen die die rommel schrijven niet deugen en diegenen die het lezen eigenlijk ook niet, maar ik besefte wel meteen dat ik zoiets ook niet kon zeggen.

Wat wel?

Dat het privéleven van een ander mij niet aangaat. Ook van Humberto niet, een man die ik een beetje persoonlijk ken en die ik graag mag.

En zo wil ik het graag houden.

Roddelen en roddelpers…doe maar niet, het is plat, sneu en zielig en ja, het schijnt erg lonend te zijn en een heleboel mensen grijpen naar die bladen, maar dus toch maar niet.

Een kookrubriek?

Zou kunnen, maar dan zou ik aansluiten in de rij van knotsgekke amateur-kokers die zo graag willen laten horen dat ze niet alleen smaak hebben, maar ook smaak kunnen aanbieden via hun eigen kookkunsten. Ja, ik had op vrijdag wel een lekkere kabeljauw-schotel bereid, dat wil ik niet ontkennen, maar toch. Overigens had ik weer eens te veel groente gekookt, maar dat zou op zaterdag, zo zei mijn betere ik, wel in pannenkoekjes verwerkt kunnen worden, want we zouden ’s middags een familielunch hebben en dan zouden we voor het avondeten genoeg hebben aan een leuk glas rood met wat handig in elkaar geflanste snacks.

Dus.

Tot u schrijft Mr. Twijfel en zoiets te zeggen, overkomt me niet vaak.

Ik ben verhuisd van de maandag naar de zaterdag, maar weet de weg niet in mijn nieuwe huis.

Die verhuizing is ook vervelend snel gegaan; het heeft me overvallen.

Ik buig nu voor u en roep “Mea culpa”. 

Ik heb de wissel te snel laten plaatsvinden, ik ben te aardig geweest. Het was beter geweest als ik eerst een bos- of heidesessie had belegd met mijn tweede ik. Dat ik die twee ikken met elkaar in gesprek had gebracht met als hoofdvraag: Wat nu?”

In de crisis die zich thans in mijn hoofd als een stormwind ontrolt, blijft weinig ruimte voor een goed onderwerp. Voorbeschouwen lijkt een mogelijkheid voor de komende weken, maar daar ga ik serieus over nadenken. Ik wil het graag serieus aanpakken en geen prut afleveren. Zelfkennis dient een deugd te zijn en geen fata Morgane.

Dus besluit ik met u, lezer, te beloven volgende week met een steviger verhaal te komen dan dit nu geworden is. Neen, het is geen zelfbeklag, maar meer het gevolg van een te snelle wissel van de maandag naar de zaterdag. Niet goed nagedacht vooral.

Ineens bedenk ik me dat ik die eindredacteur die me zo vriendelijk belde niet eens gevraagd heb waarom ik van maandag naar zaterdag werd gestuurd. Wat was daar de reden eigenlijk voor?

Mag ik die vraag dan hier nu maar stellen?

Ik heb 42 jaar bij de NOS gewerkt, 35 jaar voor TROUW geschreven, sinds 1968 schrijf ik voor het Haarlems Dagblad, ik heb 23 jaar For the Record voor de VARA gemaakt en schrijf al tijden voor de VARA Gids over muziek.

Ik ben een man van trouw en van lange afstanden.

En moet ik uit de door de redactie en de eindredacteur voorgestelde schemawissel waar ik het zo heel snel mee eens was, concluderen dat ze me op maandag “zat” waren. Als ik tijd heb dit weekend zal ik daar eens over na gaan denken.

Of had ik dan toch een mening moeten hebben over Donald Trump.

Die is mesjogge, dat is zeker.

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."

De muren zijn bestand tegen raketten, overal hangen camera's en er is plek voor drie verdachten. De gevangenis in Vught heeft nu een splinternieuwe, extra beveiligde rechtszaal, dichtbij de EBI. "Per jaar verwachten we hier 20 tot 40 zittingen."

Het is een unieke rechtszaal op een hele bijzondere plek. Op steenworpafstand van de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught gaat vandaag een nieuwe zittingslocatie open voor strafzaken tegen extreem vluchtgevaarlijke verdachten.

Transport is levensgevaarlijk

Nederland krijgt daarmee voor het eerst een rechtszaal binnen de beveiligde muren van een gevangenis. Dat is vooral om zo het gevaarlijke en peperdure transport van zware criminelen sterk te verminderen.

"Het vervoer van EBI-verdachten raast tot nu toe met 100 kilometer per uur door onze straten", vertelt Roderick van de Mortel, burgemeester van Vught. "Dat is levensgevaarlijk. Ik ben heel blij dat hier nu een einde aan komt."

Breed scala aan zittingen

Het nieuwe gerechtsgebouw heeft ruimte voor verschillende soorten zittingen. "Voor het brede scala dat een strafrechter kan bieden", zegt voorzitter Henk Naves van de Raad voor de rechtspraak.

"Dan gaat het om voorgeleidingen, verhoren van de rechter-commissaris, pro-forma zittingen en inhoudelijke behandelingen met niet meer dan drie verdachten." Naves rekent op 20 tot 40 zittingen per jaar in de nieuwe rechtszaal.

22 miljoen euro

Het gerechtsgebouw is in een jaar tijd uit de grond gestampt en kost 22 miljoen euro. Dat is veel geld, maar dit bedrag kan snel worden terugverdiend. Een Marengo-zitting met veel verdachten is nu nog peperduur. Op zo'n dag zijn ongeveer vijfhonderd politiemensen nodig om alles veilig te laten verlopen.

"De criminaliteit is verzwaard. Op straat worden advocaten en journalisten rücksichtslos neergeschoten", zegt Van de Mortel. De burgemeester kwam in 2020 zelf met het idee om een rechtszaal op het terrein van de PI Vught te bouwen. "Houd op met de naïviteit en zorg dat je deze categorie verdachten op een hele nieuwe manier beoordeeld, berecht en vastzet."

Moord Derk Wiersum

Ook Henk Naves van de Raad voor de rechtspraak signaleert een verharding van de criminaliteit in Nederland: "Dat hebben we vooral gezien in het proces-Marengo na de moord op advocaat Derk Wiersum. In die zaak is natuurlijk veel gebeurd waar we van geleerd hebben." We zijn daarom ook in het buitenland gaan kijken, hoe ze dit daar organiseren.

Naast de gevangenis in Lelystad verrijst op dit moment ook een nieuwe rechtszaal. In Vlissingen wordt bovendien gebouwd aan een nieuwe extra beveiligde gevangenis met ook een rechtbank. "Ik zou er zeker voor pleiten meer rechtbanken bij penitentiaire inrichtingen aan te sluiten", zegt vestigingsdirecteur Cees Niessen van de PI Vught. "Dit scheelt niet alleen hoge transportkosten, maar verhoogt ook het veiligheidsniveau."

Publiek volgt zaak via livestream

Naast de drie verdachten en hun advocaten is er in de rechtszaal ruimte voor acht journalisten, vier rechters, griffiers en twee officieren van justitie. Gewone toeschouwers mogen niet naar binnen. Publiek kan de zittingen in een andere rechtbank volgen via een videoverbinding.

"We hebben goed nagedacht over de openbaarheid van deze zittingen", benadrukt Naves. "Door de livestream kan het publiek en de overige media de zaak live op afstand volgen."