Lukt het de oppositie om bezuinigingen op onderwijs te voorkomen? Coalitie wil onderhandelen, 'maar niet tegen elke prijs'

Gaan de bezuinigingen op onderwijs wel of niet van tafel? Om de onderwijsbegroting in de Eerste Kamer aangenomen te krijgen, is de coalitie afhankelijk van de oppositie. Maar de oppositie stelt eisen: de 1,3 miljard euro aan bezuinigingen moet van tafel.

Een brede waaier aan partijen: D66, CDA, ChristenUnie, JA21, SGP, onderhandelen nu al dagen met de vier coalitiepartijen. Reden is de onderwijsbegroting waarin een bezuiniging van 2 miljard euro is opgenomen. Vandaag onderhandelen de partijen weer verder.

Wilders hoopt op akkoord

"Vijf partijen willen met ons proberen een akkoord te sluiten zodat de begroting ook door de Eerste Kamer komt", zegt PVV-leider Geert Wilders tegen EenVandaag. "U weet: we hebben daar acht zetels tekort als coalitie. Dat gaan we ook niet tegen iedere prijs doen. Maar we gaan wel heel erg ons best doen om te kijken of we daar uit kunnen komen."

De bezuinigingen raken het gehele onderwijs. Van het mbo tot het voortgezet onderwijs en de hogescholen en universiteiten. Ook wetenschappelijk onderzoek wordt hard geraakt. Het is voor het eerst in jaren dat een kabinet zoveel wil bezuinigen. Funest, zeggen experts.

Bezuinigingen

Vrijwel de gehele oppositie wil de bezuinigingen daarom van tafel. Maar waar oppositiepartijen GroenLinks-PvdA, SP, Denk, Volt en de Partij voor de Dieren van de gehele 2 miljard af willen, denken de onderhandelende oppositiepartijen het voor iets minder te kunnen doen: 1,3 miljard euro dus.

Zij willen af van een aantal in het oog springende maatregelen. Zo moet de langstudeerboete van tafel en zien ze juist voordelen in de komst van internationale studenten. Ook willen de partijen de maatschappelijke diensttijd handhaven en voorkomen dat er bezuinigd wordt op de salarissen in het middelbaar onderwijs.

'Monsterverbond'

De partijen D66, CDA en JA21, door de Volkskrant tot 'monsterverbond' gedoopt, krijgen kritiek van GroenLinks-PvdA. Zij vinden dat de oppositie de hele bezuiniging van tafel moet vegen. "Dit gaat mij echt puur en alleen om docenten, studenten en leerlingen", zegt D66-leider Rob Jetten over die kritiek.

Hij vervolgt: "Ook de PvdA-GroenLinks heeft een amendement ingediend om de begroting aan te passen. Dat is niet anders dan wat wij hebben gedaan. Met wel het verschil dat zij aan de zijlijn staan en wij proberen echt wat voor het onderwijs te doen."

Pakjesavond

De deadline om tot een akkoord te komen nadert snel. Donderdag wordt er in de Tweede Kamer over de onderwijsbegroting gestemd en het is de bedoeling dat de Eerste Kamer de begroting al in de week van 16 december behandelt. De coalitie wil er daarom het liefst voor Pakjesavond uit zijn, maar moet er voor het nieuwe jaar uit zijn.

Wettelijk is namelijk bepaald dat begrotingen voor het nieuwe (begrotings)jaar door de Tweede en Eerste Kamer worden goedgekeurd.

'Bij afkeur begroting mag minister geen geld uitgeven'

Als de onderwijsbegroting wordt afgekeurd is dat 'uniek', zegt hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans, omdat het in honderd jaar niet is voorgekomen.

"Als de Eerste Kamer een begroting afkeurt, ligt er geen rechtsgeldige begroting. Een minister kan en mag dan geen geld uitgeven. Het is niet zo dat de oude begroting dan van kracht blijft."

Prinsjesdag 2025

Maar wat gebeurt er dan wel? Precies die vraag stelde GroenLinks-PvdA in september van dit jaar aan minister van Financiën Eelco Heinen. Zijn antwoord was helder: een nieuwe begroting kan pas opnieuw bij Prinsjesdag in september 2025 worden ingediend. Tot die tijd zijn de plannen van het kabinet dan sowieso van de baan.

Nicolien van Vroonhoven, die namens coalitiepartij NSC onderhandelt over de onderwijsbegroting, erkent dat het gevaar bestaat dat er straks helemaal geen begroting is. "Het is een zorg die boven de markt hangt", aldus Van Vroonhoven. "Dit is echt iets wat je niet wilt hebben."