Geen parket meer in risicogebied, tegels uit tuinen en kostbare spullen naar de eerste etage. Het is wat waterbouwkundige Bas Jonkman aanbeveelt: op de langere termijn zijn ingrijpender maatregelen nodig door wateroverlast. En niet alleen in Limburg.
Hij onderzocht de effecten van de watersnoodramp in Limburg en kwam tot de conclusie dat de huidige maatregelen niet afdoende zijn voor de toekomst. Hoogleraar Waterbouw aan de TU Delft Bas Jonkman wil nieuwe oplossingen zien, zoals een voorgestelde hoogwatertunnel bij Valkenburg.
Schade en gezondheidseffecten
Jonkman deed het onderzoek opdracht van het Expertise Netwerk Waterveiligheid (ENW) en keek naar wat er zich afspeelde rond de wateroverlast in Limburg, 2 maanden geleden. "Zoals de manier waarop het hoogwater zich heeft verplaatst, wat de schade is en wat de gezondheidseffecten zijn", noemt hij als voorbeelden.
"In ons land vielen geen doden, maar er werden wel 50.000 mensen geëvacueerd", vervolgt hij. "2500 huizen en 600 bedrijven zijn beschadigd en de schade kan oplopen tot 600 miljoen euro. Uit ons onderzoek onder huisartsen blijkt dat er een stijging van psychische klachten is in de regio, maar bijvoorbeeld ook van huid- en darminfecties."
Bekijk ook
Erger dan 1993 en 1995
De onderzoeksgroep Taskforce Factfinding Hoogwater 2021, waar Jonkman deel van uitmaakt, bestaat uit negen universiteiten en kenniscentra, zoals Deltares, KNMI en RIVM. Direct na de overstromingen begonnen ze met hun onderzoek.
Ze stellen dat de watersnoodramp van juli de grootste ramp is die ooit in Limburg heeft plaatsgevonden. "Dit was groter dan in 1993 en 1995 bij watersnoodrampen rond de Maas."
Meer neerslag dan ooit
Het is vooral de grote hoeveelheid neerslag die de ramp zo uniek maakt. "Die valt buiten alle bestaande waarnemingen die tot nu toe zijn gedaan. Er is nog nooit zoveel water gevallen en er heeft nog nooit zoveel water door de rivieren gestroomd", zegt Jonkman.
Het goede nieuws is dat de waterkeringen in de Maas het goed hebben gedaan. "Wel zijn op enkele plekken incidenten opgetreden. Daarom zijn op grote schaal tijdelijke maatregelen zoals zandzakken ingezet. Maar zonder de waterkeringen was de schade nog veel groter geweest."
Te rooskleurig
Met de huidige beschermingsmaatregelen kan Valkenburg nu eens in de 25 jaar overstromen. Jonkman vindt dat er nauwkeurig naar de beschermingsmaatregelen moet worden gekeken. "De uitgangspunten zijn wellicht te optimistisch geweest. Dat moet worden onderzocht."
Dit nieuws stemt Paulien van Ogtrop uit Valkenburg niet vrolijk. Haar lunchroom De Bongerd overstroomde volledig. Het water kwam in haar lunchroom tot wel 1,5 meter hoog. Voor haar gevoel is haar zaak volledig kapot gemaakt en moet alles opnieuw gebouwd worden. "Overal is het water gekomen, onder de deuren door, door de ramen en in de keuken. Alles was weg, van het fornuis, de frituur tot aan de vaatwasser."
Bekijk ook
Gevolgen onderschat
Volgens Paulien heeft iedereen de gevolgen van hoogwater onderschat. "We dachten dat de zandzakken genoeg zouden zijn om een overstroming te voorkomen. Toch heeft het niet mogen baten." Paulien probeert er niet te veel over na te denken, maar schat dat de materiële schade voor haar lunchroom zo'n 2 ton is.
Als ze daar nog haar omzetverlies en het salaris voor het personeel bij optelt is de schade zo'n 4,5 ton. "Gelukkig is mijn lunchroom goed verzekerd. De verzekering beloofde me dat ik me geen zorgen hoef te maken en goed gaat komen", vertelt Paulien. Onder de nieuwe vloer van de lunchroom zit inmiddels een speciale laag om vocht tegen te houden. Ook de muren zijn opnieuw geschilderd.
Geen parket op de begane grond
Toch wil Paulien graag bij de Geul blijven wonen. "Het is zo'n mooie plek. We hebben een terras aan de Geulkade, dat is wat je veel in Frankrijk ziet, maar dan is deze gewoon in Nederland." Paulien hoopt dat haar lunchroom aan het eind van deze maand weer open kan.
Jonkman komt met nog wat praktische oplossingen. "Geen parketvloer meer op de begane grond, ga werken met klapstoeltjes, en bewaar kostbare spullen op de eerste etage." Paulien is niet van plan om haar gasten voortaan op klapstoeltjes te laten zitten. "Mensen komen naar de horeca omdat het er mooi en fijn is, voor gezelligheid en ontspanning. Meubels die je makkelijk in en uit kan klappen zijn dus geen optie."
Niet nog een keer
Ook Café Bonne Aparte van Kevin Heijnen uit Valkenburg is volledig onder water komen te staan. "We zijn nu acht weken verder en we zijn nog volop bezig met het herstellen van mijn café. Echt alles is weg." In tegenstelling tot Paulien is Kevin niet goed verzekerd. Zijn verzekeringsmaatschappij Lloyds dekt de opgelopen schade niet.
"Ik had de moed al in de schoenen staan, toen ik dát hoorde zakte ik helemaal door de grond", vertelt hij nu. "Ik snap nog steeds niet hoe dit precies zit en zal wel verder moeten met het opknappen." Als er nu niks wordt gedaan aan het voorkomen van hoogwater, verwacht Kevin dat hij binnen 25 jaar met zijn café stopt. "Ik wil dit niet nog een keer meemaken."
Café waterproof maken
Volgens Kevin zijn de horecaondernemers in Valkenburg niet op tijd gewaarschuwd. "Niemand had ons verteld dat de Geul zou uitbreken. Misschien waren er mensen die dat wel hadden verwacht, maar dat is dan niet goed door gecommuniceerd met de rest van Valkenburg", vertelt Kevin. Hij gaat zijn café nu meer waterproof maken.
"Er komt in het café niks meer wat van hout is en ik wil meubels die van ijzer zijn. Ik wil niet nog een keer alles moeten weggooien." Als optie ziet hij ook om nooddijken aan de gevel te zetten. "Dat is wel heel duur, maar het is het denk ik wel waard." Kevin hoopt in november zijn café weer te kunnen openen.
Hoogwatertunnel onder de stad
Een oplossing zou zijn om een hoogwatertunnel onder Valkenburg aan te leggen. Dit idee is bedacht door Jeroen de Leeuw van Witteveen+Bos. "Valkenburg ligt in een dal en de rivier stroomt op zijn diepste punt in dat dal door Valkenburg heen", zegt De Leeuw.
Op het punt waar de Geul Valkenburg binnenkomt, komt de ingang van de hoogwatertunnel. Daardoor stroomt het water niet meer door de stad heen.
Binnen drie jaar bouwen
Het water gaat vervolgens de tunnel in en aan de andere kant van Valkenburg komt het water er weer uit. Hierdoor komt het water in een wat meer open gebied en kan de Geul een landelijk gebied instromen.
De Leeuw is ervan overtuigd dat het zal werken in Valkenburg. "Als we een beetje haast maken, denk ik dat we drie jaar nodig hebben voor de voorbereidingen en daarna kunnen beginnen met het bouwen."
Ruig plan
Jonkman vindt het idee van De Leeuw een stap in de goede richting. "Die hoogwatertunnel in Valkenburg is een ruig plan! Een goed idee. Het is nog niet eerder gedaan in ons land. Ik ken het uit het buitenland. Het moet zeker verder onderzocht worden."
"In combinatie met andere maatregelen zou het goed kunnen werken", legt hij uit. "Bijvoorbeeld door meer waterberging rond de Geul, Gulp, en andere zijrivieren. En ook voor meer waterberging in Duitsland en België."
'Haal je tegels uit de tuinen'
Lokaal zijn er ook nog andere oplossingen denkbaar, zegt Jonkman. "Allereerst een oproep aan de bewoners: haal de tegels uit je tuinen. Het maakt écht verschil. Zorg dat het water makkelijker kan wegzakken."
"Verder denk ik dat slimme keringen in de Geul een goede oplossing zouden zijn. Die zie je normaal niet want ze zitten verstopt in de kade, maar ze komen bij hoogwater omhoog." Van een hoge muur om de Geul is Jonkman geen voorstander. "Dat wil niemand, want dan zie je die mooie rivier niet meer."
Ook in andere regio's
Jonkman verwacht dat ook andere delen van Nederland te maken gaan krijgen met overstromingen. "Het zwaartepunt lag nu in Zuid-Limburg, maar het kan ook in de Achterhoek, Twente, Drenthe of in het kassengebied in het westen gebeuren, dat ligt onder zeeniveau."
Als pompen van waterschappen het niet aankunnen staat de boel blank. Daar moeten we serieus rekening mee houden. Iedere regio moet zelf zijn beveiligingsmaatregelen onderzoeken. Dat onderstrepen we."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.
