Van haar docenten kreeg Lisa Janssen vaak te horen dat ze het niet kon. Ze trok zich op aan die ene docent die wel iets in haar zag en wil nu als socioloog ongelijkheid in het onderwijs aanpakken. "Ik heb van mijn ervaringen mijn werk gemaakt."

De 26-jarige Lisa studeerde af als socioloog, heeft een scriptieprijs gewonnen en een academisch artikel op haar naam staan. Iets wat je niet meteen zou verwachten van iemand die begon op vmbo-kader. En dat is nu net het probleem, vindt ze.

'Jij kan het niet'

Lisa zat in de eerste klas van het vmbo-kader niet op haar plek. "De leerkrachten zagen mij niet zoals ik was en ik kon niet echt mezelf zijn." De cultuur op school voelde voor Lisa onveilig, met lage verwachtingen en weinig vertrouwen. 'Jij kan het niet', zeiden docenten tegen haar, gevolgd door 'het gaat niet zo lekker op school'. Ook was er weinig gehoor en steun voor haar instabiele thuissituatie.

Ze voelde zich ontzettend verdrietig en machteloos. Lisa: "Het toekomstperspectief dat je zou moeten krijgen op een school, waar je kan groeien en jezelf kan ontwikkelen, werd mij niet geboden. Ik kwam in een negatieve spiraal terecht." Ze werd helemaal 'opgeslokt' door de situatie en moest daardoor bijna een niveau afstromen naar vmbo-basis.

Kansen in plaats van risico's

Maar in de tweede klas veranderde dit, toen ze Ger Vleugels als mentor kreeg. "Hij heeft mijn leven veranderd. In plaats van telkens de risico's te benadrukken van wat er kan gebeuren als het niet goed gaat op school, zag hij de kansen. Hij zag dat ik een gedreven kind was met bepaalde interesses. Hij vertelde me dat alles mogelijk is en dat hij me zou helpen. Dat zijn zulke belangrijke woorden die je tegen een kind van 12 of 13 jaar uitspreekt."

Ger had hoge verwachtingen van Lisa, waardoor ze ook in zichzelf ging geloven. Als gevolg stroomde ze in het derde jaar op naar vmbo-t. Ze wilde aan alle docenten die haar hadden onderschat laten zien dat ze het wél kon. Ze wilde nog veel meer leren. Haar doel? Een havodiploma halen. "Ik zag mezelf al staan met dat havodiploma in de aula en dat mijn familie daar dan trots naar mij zat te kijken."

Alles op alles

Maar makkelijk ging dit niet. Lisa: "Ik kan bijna niet onder woorden brengen hoeveel energie het heeft gekost om dat jarenlang vol te houden. Ik ging echt tot het gaatje, heb veel nachten doorgehaald om te studeren en keihard gewerkt. Maar ik wilde het zo graag, en dan zet je alles op alles."

Ger is de kracht van Lisa geweest waardoor ze doelen heeft kunnen stellen en in zichzelf leerde geloven. Na de havo studeerde ze door en nu is ze afgestudeerd als socioloog. Lisa focust zich specifiek op onderwijsongelijkheid. "Ik kon mijn eigen ervaringen en wat ik om mij heen zag niet loslaten en kwam daar in mijn studiekeuze telkens op terug."

Bron: Eigen foto

Onderschat

Lisa is niet de enige die te laag werd ingeschat op de basisschool. Uit onderzoek van de dienst Onderzoek, Informatie en Statistiek (OIS) uit 2020 blijkt dat kinderen van praktisch opgeleide ouders vaker worden onderschat. Van hen kreeg 36 procent een te laag schooladvies. Onder kinderen met theoretisch opgeleide ouders was dit veel minder: slechts 10 procent.

Naast opleidingsniveau van ouders speelt ook de afkomst van kinderen mee, blijkt uit een rapport van de inspectiedienst. Docenten schatten kinderen met een niet-westerse migratieachtergrond iets vaker lager in dan de score die de Cito-toets aangeeft. Het schooladvies vergroot op deze manieren de ongelijkheid in het onderwijs.

Half niveau hoger

Lisa heeft hier als socioloog zelf ook onderzoek naar gedaan. De uitkomsten van haar onderzoek matchen met haar persoonlijke ervaringen: tussen kinderen die gelijk presteren ontstaat toch een niveauverschil. Ondanks dat leerlingen gemiddeld gelijk presteren op de Cito-toets en gelijke schooladviezen krijgen, beginnen leerlingen met theoretisch opgeleide ouders gemiddeld een half niveau hoger dan leerlingen met praktisch opgeleide ouders.

Lisa legt uit dat, hoewel het schooladvies leidend moet zijn in de overgang naar de middelbare school, twee andere factoren worden meegewogen door leraren: de mate van ondersteuning van ouders en afwijkend gedrag van kinderen.

Verschillende kansen

"Leerkrachten zeggen dus eigenlijk, we twijfelen bij dit kind tussen vmbo en havo. Maar op de middelbare school moet je toch wel veel zelf kunnen en omdat zij of hij weinig ondersteuning van ouders kan verwachten, geven we een vmbo-advies."

Lisa herkent dit ook wanneer ze terugkijkt op haar eigen schooladvies. "Er kwam natuurlijk een bepaalde score uit mijn Cito-toets. Ik was echt geen havoleerling, maar vmbo-t had er wel ingezeten als ze naar het hele plaatje keken van mij als kind. Dus niet alleen naar de cijfers en scores, maar ook naar sociale aspecten zoals doorzettingsvermogen en de thuissituatie waar ik in zat."

Hoge verwachtingen

Lisa benadrukt dat het niet per se slecht is dat leraren ook kijken naar de mate van ondersteuning die ouders bieden en afwijkend gedrag van leerlingen, maar dan moet er volgens haar wel over gepraat worden. "Soms zijn onderwijsprofessionals zich niet bewust dat ze deze factoren meewegen. Het kan met alle goede bedoelingen gedaan worden, maar uiteindelijk geef je toch verschillende kansen aan gelijk presterende leerlingen. Het is daarom goed om met elkaar het gesprek aan te gaan of het meenemen van deze factoren wenselijk is."

Omdat het zo moeilijk is om op te stromen als leerling in Nederland, vindt Lisa het niet altijd terecht dat leerlingen op een wat 'lager' niveau beginnen. Ook zij heeft hier hard voor moeten werken. "Lage verwachtingen halen je naar beneden. Hoge verwachtingen doen echt iets met een kind. Ger had hoge verwachtingen van mij waardoor ik ook in mezelf ging geloven."

Een eigen Ger

Ze vindt het daarom belangrijk om haar verhaal te vertellen. "Niet om op te scheppen, maar omdat er in Nederland een maatschappelijk probleem heerst dat kinderen uit verschillende milieus met gelijke prestaties niet allemaal dezelfde kansen krijgen."

Lisa hoopt als socioloog en oud-leerling de ongelijkheid tussen kinderen terug te dringen. Ze is net gestart bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap om kansongelijkheid in het onderwijs aan te pakken. Lisa wil dat school voor iedereen een fijne plek is met vertrouwen, hoge verwachtingen, mogelijkheden en kansen. Ze gunt elke leerling een eigen Ger.

Ieder jaar laait de discussie rondom de voorlichtingsweek Lentekriebels weer op. Uit onderzoek van stichting Rutgers blijkt de helft van de scholen weerstand van ouders ervaart. Daarom licht deze Amsterdamse basisschool nu ook ouders jaarlijks voor.

De Week van de Lentekriebels is een jaarlijks terugkerend fenomeen waar kinderen van de basisschool relationele en seksuele vorming ontvangen. Hoe voelt het om verliefd te zijn? Hoe werkt je lichaam en wat verandert er in de pubertijd? Deze en andere vragen worden beantwoord. Deze week wordt georganiseerd door kennis- en expertisecentrum Rutgers. Ze vieren dit jaar het 20-jarig bestaan van de week.

Week van de Lentekriebels

Basisschool De Regenboog uit Amsterdam doet er al 20 jaar aan mee. Directeur Josien Branbergen heeft de week zien veranderen. "20 jaar geleden was het een ontspannen week met heel veel energie. We openden de week met ballonnen op het schoolplein met ouders en kinderen samen."

Het was heel positief en leuk, herinnert Branbergen zich. "Ik heb het zien veranderen. Naar veel bedachtzamer ermee omgaan, preutser. Ouders die meer kritische vragen komen stellen. Leerkrachten die het spannender vinden."

Tegengeluid van Civitas Christiana

"Met natuurlijk een climax 2 jaar geleden, waarbij er heel veel misinformatie op ouders afkwam, wat heel veel onzekerheid heeft veroorzaakt."

Daarmee doelt Branbergen op de kritiek die Rutgers ontvangt van Civitas Christiana, een ultraconservatieve stichting. Zij voert elk jaar een campagne tegen de Week van Lentekriebels.

Rechtszaak vanwege 'leugens en laster'

Rutgers zelf vindt dat de stichting 'leugens en laster' verspreidt en sleept de stichting dit jaar voor de rechter. 2 jaar geleden werd de informatie van deze stichting veel gedeeld op social media, wat zorgde voor veel onrust onder ouders op basisschool De Regenboog.

Zo ook bij Naomi Brom. "Op social media kwamen echt de meest verschrikkelijke plaatjes langs en de meest verschrikkelijke verhalen. Ik merkte dat ik daar heel onrustig van werd."

'Dit is 'too much''

Zij wilde niet dat haar kinderen dit te zien zouden krijgen. "Ik dacht: dit is 'too much'." Ze belde naar school en zei tegen de directrice dat ze haar kinderen in de Week van de Lentekriebels thuis wilde houden.

De directeur besluit alle kritische ouders voor een gesprek op school uit te nodigen. Branbergen: "Ik denk dat we daar twintig ouders hadden zitten, wat natuurlijk dan toch een kleine groep is, maar een groep die veel onrust veroorzaakt, dus voor ons voelde het heel erg groot."

Beïnvloed door social media

De directrice merkte dat de ouders veel aannames deden op basis van berichten op social media. "Het vraagmoment was weg. 'Hey, ik lees dit, hoe zit dat? Doen jullie dat?'. Dus het vertrouwen dat we altijd met elkaar hadden was weg en dat voelde heel erg naar."

Maar in dat gesprek werd er voor Naomi veel duidelijk. "Ze lieten ons het lesmateriaal zien, de docenten waren erbij en vertelden: 'Wij kennen onze kinderen, wij kennen jullie.'"

'Het heeft me heel erg diep geraakt'

"En wat mij toen heel erg heeft geraakt was de emotie van een van de juffrouwen", gaat Naomi verder. "Zij gaf aan: 'Het raakt mij dat jullie wel je kinderen aan ons toevertrouwen, maar niet vertrouwen dat wij dit onderwijs op een juiste manier geven.'"

"Het heeft me heel erg diep geraakt", bevestigt leerkracht Yersika Magdalena. "Ik was er weken mee bezig, nam het mee naar huis. Het koste heel veel energie, want we moesten alles weerleggen en er waren mails. Het ging ook ten koste van de tijd die we aan de kinderen moeten geven met lesgeven, want we waren alleen maar daarmee bezig."

'We denken veel meer na'

De ophef kwam voor Magdalena ook ontzettend onverwacht: "We deden het al 18 jaar. Niemand heeft er ooit wat van gezegd." Daarom is de school ook na dat heftige jaar gewoon doorgegaan met de Week van Lentekriebels. "Het is wel allemaal goedgekomen, het vertrouwen is terug."

Toch merkt Branbergen dat de leerkrachten minder onbevangen de lessen geven. "Dat we veel meer nadenken: 'Wat kan ik wel zeggen? Wat kan ik niet zeggen? Ik wil niemand voor de borst stoten. Ik wil dat iedereen zich gehoord voelt op zijn eigen manier.' Dus we denken er veel harder over na dan 20 jaar geleden."

Geen foto's en filmmateriaal

Dat betekent dat sommige dingen zijn veranderd. "We doen nog steeds de inhoud zoals we 'm 20 jaar geleden ook deden. Want daar staan we voor", zegt de directeur stellig.

"Maar sommig beeldmateriaal gebruiken we niet meer omdat het te expliciet zou zijn. We hebben eigenlijk alleen nog maar getekend materiaal. We gebruiken geen foto's en filmmateriaal. Dat is echt een verandering."

'Zolang de inhoud maar overeind blijft'

Dat vindt de directeur jammer. "Maar wat voor mij het allerbelangrijkst blijft, is dat we de inhoud goed kunnen bespreken met kinderen. Dat kinderen goed voorgelicht deze maatschappij ingaan. En juist nu, dus aan de inhoud doen we geen concessies."

"En als dat betekent dat we in de vorm af en toe concessies moeten doen, vind ik dat heel naar. Maar zolang de inhoud maar overeind blijft", zegt directeur Branbergen tot slot.

De herstelactie voor fouten bij het UWV schiet tekort, vinden NSC en GroenLinks-PvdA. Beide partijen presenteren vandaag een uitgebreider plan om de problemen met arbeidsongeschiktheidsuitkeringen aan te pakken.

"De eerste stap is nu gezet, maar dat is voor mij echt onvoldoende", zegt NSC-Tweede Kamerlid Ilse Saris. "Mensen moeten krijgen waar ze recht op hebben. Dat betekent dat gemaakte fouten moeten worden hersteld."

Alle fouten herstellen

En dan niet alleen de administratieve fouten, benadrukt Saris. "Ook de sociaal-medische beoordelingen. Niet alleen over de periode 2020 tot 2024, maar ook fouten van daarvoor." Daarnaast moet volgens haar de schade die mensen hebben geleden, worden gecompenseerd.

De partij is dan ook van plan om deze uitbreiding bij de voorjaarsnota-onderhandelingen te bespreken met de andere coalitiepartijen. "Wij willen hier echt voor strijden." Om hoeveel mensen het gaat en hoeveel extra geld het kost om het plan te realiseren, is onduidelijk, zegt het NSC-Kamerlid.

Snelle compensatie: 5.000 euro

"Wij willen dat mensen nu zo snel mogelijk zekerheid krijgen", zegt Kamerlid voor GroenLinks-PvdA Mariëtte Patijn. "Dat betekent dat er voor mensen die te weinig hebben gekregen een goede compensatieregeling moet komen."

Die compensatieregeling zou volgens haar uit een keuze moeten bestaan: het UWV rekent het hele dossier door, óf iemand kiest voor een snellere optie van 5.000 euro uitbetaling. "En mensen die juist te veel hebben gekregen, moeten de zekerheid hebben dat ze geen terugvordering krijgen."

'Mensen hebben er recht op'

En dat is niet het enige. Ook als iemands uitkering in de toekomst naar beneden wordt bijgesteld, moet volgens GroenLinks-PvdA rekening worden gehouden met de persoonlijke situatie. Daarnaast moeten mensen van voor 2020 aanspraak kunnen maken op de 5.000 euro als er fouten zijn gemaakt.

"Maar we moeten niet beloven dat we voor hen alles in detail gaan uitrekenen. Want dat lukt misschien helemaal niet", zegt Patijn. Wel moeten geconstateerde fouten in de periode van voor 2020 worden rechtgezet. "Dat gaat lang duren, maar mensen hebben er recht op."

Tienduizenden dossiers wachten nog

Met hun plannen pleiten NSC en GroenLinks-PvdA voor een bredere herstelactie die sneller én zorgvuldig wordt afgehandeld. Maar de minister en het UWV lieten eerder weten dat elke uitbreiding ten koste zou gaan van de reguliere werkzaamheden.

Voor de huidige herstelactie worden namelijk al zo'n 43.000 dossiers opnieuw bekeken door een speciaal opgericht team.

Heel veel extra dossiers

Vorige week bleek bovendien uit de bijlagen van een Kamerbrief dat er nog 8.000 dossiers bij zouden kunnen komen van arbeidsongeschikten van wie de uitkering is beëindigd of toegekend tussen 2020 en 2024.

Daarnaast zijn er nog 28.000 dossiers met vastgestelde fouten, bijvoorbeeld bij de indexering, die nog gecorrigeerd moeten worden, blijkt uit hetzelfde document.

'Werkdruk geen excuus'

Maar volgens NSC-Kamerlid Saris is de werkdruk bij het UWV geen excuus om mensen niet te helpen. "De overheid dient zich aan de wet te houden, mensen dienen zich aan de wet te houden en fouten moeten gewoon worden hersteld."

Ook GroenLinks-PvdA-Kamerlid Patijn denkt dat haar plan uitvoerbaar is. "Wij denken dat het minder complex is, want je hoeft niet helemaal uit te gaan rekenen wat mensen krijgen. Dit komt in de plaats van wat het UWV nu aan het doen is. En mensen kunnen daardoor sneller geholpen worden en dus uit die onzekerheid komen."

Minister onder druk van eigen partij

De plannen van beide partijen kosten geld, mogelijk heel veel geld. De verantwoordelijk minister Van Hijum is zelf NSC'er en krijgt van zijn eigen partij een stevige opdracht mee. Hij moet op zoek naar het geld om de plannen uit te voeren, maar waar dat vandaan moet komen is onduidelijk.

Wat Saris betreft hoort het bij de gemaakte afspraken dat dit geregeld wordt. "Er moet heel veel gebeuren, maar in het regeerakkoord hebben we afgesproken dat wij het wel willen. En daar houd ik mijn regeringspartijen aan. Ook mijn minister."